Ένα «καινούριο λαπαροσκοπικό αφήγημα» στην Ύδρα, από την Καλών Τεχνών

Υπάρχει ελπίδα. Με αυτή την πίστη, που θα μπορούσε να γίνει άνετα σύνθημα, ροβόλησα από τα σκαλοπάτια του Αρχοντικού  Τομπάζη, τον σταθμό της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, σε μια Ύδρα σε θερινό οίστρο εν αναμονή της έκθεσης του Τζεφ Κουνς στα Σφαγεία (ΔΕΣΤΕ), προς το λιμάνι που ήτανε ήδη γεμάτο κότερα, δίπλα στις ψαρόβαρκες. Δεν ήταν μόνο η ποιότητα των έργων των νέων καλλιτεχνών από το Α’ Εργαστήρι Γλυπτικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, με Καθηγητή τον πρύτανή της Νίκο Τρανό, στην ομαδική έκθεση “Catch the Sun” στο Αρχοντικό, που αποτελεί ένα απρόσμενο «παράπλευρο» bonus για όσους καταφτάνουν στο νησί για τον Απόλλωνα («Apollo») του Κουνς, που με έκανε να αναθαρρήσω. Είναι και η ποιότητα των κινήτρων, η βαθύτητα της σκέψης, η αυθεντικότητα των προβληματισμών των νέων καλλιτεχνών. Ο μετωπικός διάλογός τους με την πολιτική, την Ιστορία, το σινεμά, τη λογοτεχνία, τις ταυτότητες, το queer κίνημα, τον θάνατο, σε μια έκθεση, στην οποία, σύμφωνα με τον ακούραστο πρύτανη και δάσκαλο, πρέπει να βάλουμε τίτλο «Καινούριο λαπαροσκοπικό αφήγημα».

Συγκρατείστε καταρχάς τα ονόματα των νέων δημιουργών -πλουσιότατη και άκρως ενδιαφέρουσα, πίσω από τα έργα, και η ανθρωπογεωγραφία-, που είτε τέλειωσαν πρόσφατα, είτε τελειώνουν τώρα την ΑΣΚΤ: Ευγενία Βερελή, Νίκος Γιαμπάνης, Δημήτρης Γκέτσης, Νιόβη Καφαντάρη, Τζένη Λεοτσινίδη, Δημήτρης Νεβεσκιώτης, Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου και Κατερίνα Χατζηκωστή. «Υπήρχαν κι άλλοι από το Εργαστήρι που θα μπορούσαν να μετάσχουν στην έκθεση. Αλλά οι συγκεκριμένοι διαχειρίζονται σύγχρονες συμπεριφορές, έχουν μεγάλη γκάμα και τα εργαλεία τους είναι διαμεσολαβημένα μέσω των νέων λαπαροσκοπικών αφηγήσεων», μας συστήνει τη δυνατή ομάδα του ο ίδιος ο Τρανός.

Υπάρχει κάτι το χειροποίητο στην δουλειά του Σταθμού της ΑΣΚΤ, υπάρχει όμως και κάτι ισχυρό από το μέλλον στο οποίο εκτοξεύεται. «Ενώ δημιουργείται κάτι με μάρμαρο, η μέθοδος είναι η CNC. Όλοι τους έχουν αυτή τη διαμεσολάβηση», προσθέτει ο πρύτανης για την έκθεση, που επιμελήθηκε η γνωστή κριτικός τέχνης και επιμελήτρια Έφη Μιχάλαρου. Στόχος του είναι να γίνει ετήσιος θεσμός. Κι έχει βρει σύμμαχο: την Αντιδήμαρχο και Πρόεδρο της ΚΕΔΥ, Κατερίνα Μαραγκού, μια νέα γυναίκα με πάθος και όραμα για το νησί της. «Θέλουμε να αναβιώσουμε το φως της Ύδρας από το ‘60. Να αναβιώσουμε την Ύδρα του Γκίκα και του Κοέν. Η Ύδρα λοιπόν, που έδωσε το στίγμα της στην Ιστορία και στη Ζωγραφική και την Τέχνη, πρέπει να προωθεί τους νέους καλλιτέχνες», είναι οι πρώτες κουβέντες της. Δεν είναι μόνο λόγια. Ετοιμάζεται να υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με την Καλών Τεχνών, ενώ οραματίζεται, μεταξύ άλλων, τα εργαστήρια της ΚΕΔΥ να μετεξελιχθούν σε διεθνή workshop. ‘Εχει  σχέδια και ετοιμάζει δράσεις στις οποίες θα επανέλθουμε προσεχώς.

Η υποδοχή μας πάντως στην είσοδο του Αρχοντικού Τομπάζη γίνεται με μια σύνθεση-ψυχαναλυτικό αποτύπωμα: βουνά, κοιλάδες, καταιγίδες, αυτοκινητοδρόμοι και ανδρικά πορτρέτα που μας κοιτάζουν. Ξαναπιάνοντας στο «Dedicated to my lovers» τους ήρωες της εφηβείας της, η Ευγενία Βερελή, συνδυάζει, όπως λέει, τον Περίπατο του Πέτρου της Άλκης Ζέη, την μπλε περίοδο του Πικάσο, τους θηλασμούς της Φρίντα Κάλο, τις μεταλλάξεις του Μάικλ Τζάκσον και τον αγαπημένο της Χόλντεν από τον αξεπέραστο «Φύλακα στη Σίκαλη» του Σάλιντζερ.

Αυτοβιογραφείται; «Όλοι οι καλλιτέχνες δημιουργούν με βάση της δική τους ζωή και το βίωμα», μου απαντά, αφοπλιστική.

Επέλεξε να «καταθέσει» πάνω σε πλακάκια τα εφηβικά ερεθίσματα που τη σημάδεψαν (όπως η Φρίντα Κάλο που «είναι μια καλλιτέχνιδα που με συγκινεί όποτε τη βλέπω και ας μην είναι ίδια η θεματολογία ή τα μέσα μας») αφενός «γιατί ήταν πρακτικά εύκολο για μια έκθεση στην Ύδρα (μεταφορά) και, αφετέρου, γιατί το υλικό ως καμβάς δίνει πολλές δυνατότητες κι έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Είναι και κεραμική και ζωγραφική», προσθέτει η απόφοιτος της Καλών Τεχνών, που έχει εκθέσει στην Biennale της Αθήνας και έχει δώσει σημαντικά δείγματα της συνεπούς προσέγγισής της στην κεραμική, δημιουργώντας υπερμεγέθη αγγεία.

Ο Δημήτρης Γκέτσης μας εκτοξεύει στο ιστορικό παρελθόν (Αρχαιότητα και Αναγέννηση) και τους μύθους του, τολμώντας να τους υπερβεί και να τους «ξαναγράψει», «παίζοντας» αλληγορικά με το θέμα του φύλου και της ταυτότητας. Δούλεψε με τον παραδοσιακό τρόπο (χειροποίητη χύτευση πολυεστέρα και υαλοβάμβακα), αλλά ο μονόκερός του, τον οποίο εμπνεύστηκε από μια ταπισερί στο ΜΕΤ, παραπέμπει ευθέως στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, ενώ η τολμηρή και άκρως πολιτική έμπνευση της μαύρης  μνημειακής γυναίκας που αντικαθιστά τον Διόνυσο προήλθε από ένα ρωμαϊκό γλυπτό. Συζητώντας με τον καλλιτέχνη ήταν σαφές πόσο επείγον είναι για τον ίδιο η διαπραγμάτευση του ζητήματος της ταυτότητας μέσω των υλικών και των καλλιτεχνικών μορφών του.

Το σινεμά και η μνημειακότητα του λευκού μαρμάρου έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στη δουλειά της Νιόβης Καφαντάρη “The criminal Life of Acribaldo” (after Buñuel), ένα μαρμάρινο γυναικείο πόδι, που παρότι συνομιλεί με τα αιτήματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και των sex workers κι αποκρυσταλλώνει μινιμαλιστικά ενώπιόν μας την νοσηρή αστυνομική επικαιρότητα (δολοφονία της Ζάκι, σερί γυναικοκτονιών), είναι εμπνευσμένο από τη σκηνή του ομώνυμου με το έργο της φιλμ του Μπουνουέλ, όπου αποκόπτεται το πόδι από το ομοίωμα του “αντικείμενου” του πόθου.

Η επιλογή του μαρμάρου (που επέλεξε και στην πτυχιακή της, μια μαρμάρινη μοναστηριακή τράπεζα με επίσης μαρμάρινα εδέσματα), η επιλογή, δηλαδή, του κατεξοχήν μνημειακού υλικού στη χώρα μας, είναι διπλή, υπογραμμίζει. «Κατά πρώτον, ως ένα άτομο ελληνικής καταγωγής κι ελληνικής παιδείας, το πρώτο ερέθισμα στην τέχνη προήλθε μέσω των μαρμάρινων μνημειακών γλυπτών στα μουσεία. Όταν μπήκα στη Γλυπτική είχα κρυφό φετίχ να δημιουργήσω κι εγώ ένα έργο από μάρμαρο». Το δεύτερο αίτιο της επιλογής σχετίζεται με μια απώλεια. «Έχασα το 2019 τον πατέρα μου. Έπρεπε να διαλέξω ένα εργαστήρι. Επέλεξα να ξαναγυρίσω πάλι στην παρηγορητική έννοια που έχει η τέχνη. Θέλησα να μάθω το μάρμαρο για να διαχειριστώ το προσωπικό μου πένθος κάνοντας συγχρόνως κάτι χειρωνακτικό».

Πάρα πολύ γρήγορα συνειδητοποίησε ότι το υλικό της την σμίλευε αντί να το σμιλεύει. «Έμαθα να ακούω, γιατί το μάρμαρο δουλεύεται με ήχο. Όταν έρχεσαι σε επαφή με αυτό το υλικό μπορείς να καταλάβεις τι είναι ζωή και τι θάνατος. Το μάρμαρο συμβολίζει τον θάνατο (μνημεία), αλλά είναι και το υλικό της αιώνιας μνήμης», μας λέει η καλλιτέχνιδα που συνεχίζει σπουδές στο Goldsmith.

Η Τζένη Λεοτσινίδη έχει δημιουργήσει μια ρευστή άμορφη μάζα, σαν μάγμα, που ωστόσο γίνεται ένας μεγάλου εύρους καμβάς. «Εδώ η σκέψη είναι ότι έχουμε κάποιες εικονογραφήσεις από τα ταρώ. Σύμβολα των οποίων μπορεί να είναι ο ήλιος, το αστέρι, μια νεκροκεφαλή που συμβολίζει το θάνατο, μια καρδιά». Μέσα από τις συγκεκριμένες εικονογραφήσεις προσπάθησε να προβάλει «συναισθήματα κι ένστικτα». Δεν επέλεξε, διευκρινίζει, τυχαία το κεραμικό. «Για μένα είναι από τα κορυφαία υλικά μέσα στη γλυπτική όσον αφορά στο χρώμα». Και το έργο της, μια έκρηξη χρωμάτων, το επιβεβαιώνει.

Ο Νίκος Γιαμπάνης δημιουργεί στον καμβά για το επιβλητικό έργο «Landing on Mars» εξωγήινες φόρμες, γιατί, όπως μας εξηγεί, «πάντα με ενθουσίαζαν οι εικόνες από το διάστημα, τα νέα υλικά του, οι νέοι φωτισμοί του. Το feedback από το διάστημα μέσω δορυφόρων και drones μας δίνει νέα εικαστικά εργαλεία, ειδικά αν, όπως εγώ, δουλεύεις τον αφαιρετικό εξπρεσιονισμό. Μπορείς να εκφράσεις αισθήματα και καταστάσεις με νέες φόρμες».

«Δεν αποφεύγω την γη, απλά μ’ αρέσει να κοιτάζω ψηλά» ξεκαθαρίζει. Επιβεβαιώνεται και από την πτυχιακή του και από τις ατομικές εκθέσεις του (όπως η «Hybrid» στη γκαλαρί Kappatos), όπου πάλι δούλεψε υβριδικές μορφές σε ένα φαντασιακό κόσμο, με κεραμικά και  φωτογραφία. Γιατί «όριο δεν έχω,  δουλεύω με γλυπτά, κεραμικά, φωτογραφία και ζωγραφική. Δεν πρέπει να περιορίζεσαι από το υλικό σου», συμπυκνώνει.

Κάτι που διαπιστώσαμε και στην περίπτωση του Δημήτρη Νεβεσκιώτη, που έχει μελετήσει την κεραμική και τον πρωτογονισμό της ιστορικά, επιχειρώντας να τη «μεταγγίσει» στο παρόν με σύγχρονο τρόπο. Έχει δουλέψει και φωτογραφία και video art και έχει μια ευχέρεια στη μετάβαση από τη μια φόρμα στην άλλη και στην πρόσμιξη. Σε έναν ενδιαφέροντα καμβά του στον Σταθμό στην Ύδρα, συνυπάρχουν ζωγραφική και γκράφιτι.

Η Κατερίνα Χατζηκωστή, απόφοιτος της Καλών Τεχνών, που συνεχίζει σπουδές στο Royal College, στο λεπταίσθητο δίπτυχο σχεδίων που παρουσιάζει στην Ύδρα, συνθέτει ένα αφαιρετικό φαντασιακό σύμπαν εύπλαστων μορφών, διερευνώντας υφές υλικότητας και ήχου, θερμοκρασίας και φωτός. «Με ενδιαφέρει περισσότερο η μετατόπιση, η κίνηση και όχι η κατάσταση, θέλω να αποτυπώνω αυτή τη μετατόπιση», δηλώνει μια καλλιτέχνις που δουλεύει πολύ τις εγκαταστάσεις. Τα υλικά και οι τεχνικές που χρησιμοποιεί εξαρτώνται από την κίνηση, τον ήχο, το φως, το νερό, τη θερμοκρασία και μοτέρ ή μηχανισμούς που κατασκευάζει η ίδια. Η συνεχής κίνηση, η παύση, η τριβή, όπως απαντώνται στο έργο του Μπέκετ είναι σταθερά η αναφορά  της.

Η Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου, με υποτροφία Fulbright στις αποσκευές της και δουλειές που αφυπνίζουν το φαντασιακό (όπως το υβριδικό πρότζεκτ της Fluffy Library για την ATOPOS cvc, στα πλαίσια του «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου», με την υποστήριξη του NEON), στο γλυπτό «Η Λίλη από την κοινότητα της Ροζ Πανσελήνου» στη Ύδρα, κομμάτι της εγκατάστασης «PinkFullMoon», αυτοεπιβεβαιώνεται. Η Λίλη, είναι μέρος της κοινότητας της Ροζ Πανσελήνου, που αποτελείται από υπερμεγέθη πλάσματα με BDSM και εκκωφαντικά queer στοιχεία. Πλάσματα τα οποία φαίνεται πως δεν σκοπεύει να προδώσει η καλλιτέχνις με το προσωπικό ιδίωμα (εκθέτει αυτό τον καιρό και στο Ίδρυμα Θεοχαράκη. Τίτλος έκθεσης: Drifting like a Fairy). Της το αναφέρω και με διορθώνει. «Έχω αποφοιτήσει εδώ και 6 χρόνια από την Καλών Τεχνών. Έχει περάσει ένα διάστημα μεγάλο που δούλευα. Δεν έχω βρει και επαναλαμβάνω κάτι. Είμαι σε διαρκή διερεύνηση», σχολιάζει.

Η πρόταση για την έκθεση, που διαρκεί έως και την Κυριακή, έγινε… ανάποδα. Δεν την πρότεινε η επιμελήτριάς της Έφη Μιχάλαρου. Την κάλεσε ο πρύτανης. Είπε «ναι» στην «τιμητική πρόταση-πρόκληση» του πρύτανη, προσθέτει, γιατί βρέθηκε ενώπιον έργων «που όλα έχουν σχέση με το χώρο και την Ύδρα, παρόλο που διαπραγματεύονται επιτυχώς την καθημερινότητα και προβλήματα έμφυλης βίας, τις γυναικοκτονίες…».