The Butterfly Effect: Όταν το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας «Πεταλούδα» γίνεται έμπνευση

Ο ρετρο-φουτουριστικός χαρακτήρας του βιομηχανικού περιβάλλοντος της ιστορικής κλωστοϋφαντουργίας «Πεταλούδα» στον Ελαιώνα, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για 41 καλλιτέχνες/ιδες που συμμετέχουν στην έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «το Φαινόμενο της Πεταλούδας»/”the Butterfly Effect”, σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου. Η έκθεση, που αποτελεί μια παραγωγή του αστικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού artefact athens, ρίχνει αυλαία την Κυριακή 22 Οκτωβρίου.

Λαμβάνοντας χώρο σε διάφορα κτίρια του εργοστασίου, «το Φαινόμενο της Πεταλούδας» προσδοκά να αναδείξει την ιστορία του που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιομηχανική ιστορία της Ελλάδας. Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη τον γεωγραφικό πλούτο της ευρύτερης περιοχής των εγκαταστάσεων του εργοστασίου, που ταυτίζεται με τον άξονα της αρχαίας πομπής των Ελευσίνιων Μυστηρίων επί της Ιεράς Οδού, η έκθεση φέρνει το κοινό κοντά σε νοήματα εσωτερικής διερεύνησης, υπαρξιακών αναζητήσεων και συναισθηματικής ανάτασης.

Μέχρι σήμερα, περισσότεροι από πενήντα 55.000 φιλότεχνοι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν σε πολυάριθμους χώρους του συγκροτήματος που ίδρυσε ο Ελευθέριος Μουζάκης το 1944, και να δουν από κοντά τα έργα σε μια συνθήκη όπου το πραγματικό και τo φαντασιακό συνδιαλέγονται και αλληλεπιδρούν. Στις εγκαταστάσεις της βιομηχανίας που λειτουργεί αδιάκοπα μέχρι σήμερα, φιλοξενούνται έργα που ανταποκρίνονται στον χώρο (site-specific) και στο εννοιολογικό πλαίσιο (context-responsive), δημιουργώντας με το οπτικό, πολυμεσικό λεξιλόγιό τους εγκαταστάσεις χώρου, βίντεο, γλυπτά, ηχοτοπία και ζωγραφική.

Ο εννοιολογικός άξονας εμπλέκει μια ποιητική και αλληγορική μεταφορά του φαινομένου της πεταλούδας (the butterfly effect) που δανείζει και το όνομά του στον τίτλο της έκθεσης. Συνομιλεί με το γεγονός ότι μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί, μετά από την πάροδο του χρόνου, σε μια εξέλιξη της ιστορίας δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή.

Ερχόμενο στους χώρους του εργοστασίου, το κοινό θα έχει επίσης την ευκαιρία να αναλογιστεί την προοπτική της επαναβιομηχανοποίησης και της ισχυροποίησης της εγχώριας παραγωγής και του συλλογικού οφέλους που θα μπορούσε να προκύψει από αυτήν την εξέλιξη. Το ανθρώπινο δυναμικό, οι οικογένειες που εργάστηκαν στον τόπο αυτό είναι επίσης μια παράμετρος σημαντική αλλά και συνάμα συμβολική, που εδραιώνει μια περαιτέρω συνθήκη διερεύνησης και εξύμνησης του ρόλου της βιομηχανίας.

Έχοντας αποτυπώσει και στο παρελθόν την αγάπη του για πορεία προς την Ελευσίνα και τα Μυστήριά της, μέσα από τις δύο προηγούμενες ομαδικές εκθέσεις που επιμελήθηκε στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο του Δαφνίου (“Reality Check” I και ΙΙ, 2021 και 2022, αντίστοιχα), ο Κώστας Πράπογλου μιλάει στην Popaganda για τη σημασία του νέου του εγχειρήματος, ως όχημα για τη σύνδεση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος.

Ποια είναι η κοινή αφετηρία των έργων των 41 καλλιτεχνών και καλλιτέχνιδων που συμμετέχουν στο «Φαινόμενο της Πεταλούδας»; Πώς αυτή τους επιτρέπει να δημιουργήσουν μια ολοκληρωμένη αφήγηση στα «σπλάχνα» του εργοστασίου;

Η κοινή αφετηρία όλων των έργων είναι η έννοια της αλληλοσυνδεσιμότητας, το πώς δηλαδή τα γεγονότα και οι ζωές όλων μας αλληλοεξαρτώνται μέσα στην πορεία του χρόνου.  Ο/Η κάθε καλλιτέχνης/ις αποκωδικοποιεί μέσα από το οπτικό του λεξιλόγιο αυτή την έννοια και την εκφράζει με το δικό του ιδιαίτερο και μοναδικό τρόπο, αναπτύσσοντας διάλογο με τα υπόλοιπα έργα, το κτίριο, τους ανθρώπους του και τους επισκέπτες. Έτσι, ενορχηστρώνεται μια ενιαία αφήγηση που επιχειρούμε να χαρακτηρίζεται από αρμονία εικόνων και ήχων. 

Το γεωγραφικό στίγμα της ευρύτερης περιοχής των εγκαταστάσεων του εργοστασίου, ταυτίζεται με τον άξονα της αρχαίας πομπής των Ελευσίνιων Μυστηρίων επί της Ιεράς Οδού. Ποια η σημασία της εν λόγω τοποθεσίας για την Έκθεση;

Από την αρχαία Ιερά Οδό και την πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων έχουμε φτάσει στην αέναη κυκλοφορία φορτηγών και άλλων οχημάτων από και προς την Ελευσίνα. Σε μια εποχή όπου ο σύγχρονος αστικός και οδικός ιστός μας έχει κάνει να ξεχάσουμε τι έχει προηγηθεί και σε ποια γη ακριβώς πατάμε, ο τόπος της έκθεσης αποτελεί μια περιστασιακή υπενθύμιση όλων αυτών των αλλαγών. Αυτό που σήμερα είναι μια περιοχή βιομηχανιών, αποθηκών, κτιρίων γραφείων και πολυκαταστημάτων, κάποτε ήταν παραποτάμιοι αγροί που διέσχιζαν οι άνθρωποι, κατευθυνόμενοι σε ένα λίκνο θρησεκυτικής λατρείας και εσωτερικής αναζήτησης.

Η κορυφαία ελληνική επιχείρηση κλωστοϋφαντουργίας «Πεταλούδα» συναντά το φαινόμενο της πεταλούδας (the butterfly effect), το οποίο αποτελεί το εννοιολογικό πλαίσιο της έκθεσης. Πώς συνδέεται με όσα διαδραματίζονται στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου;

Η έκθεση διερευνά την αλληλουχία των γεγονότων υπό το πρίσμα πολλών επιμέρους εννοιολογικών αξόνων. Στη συγεκριμενη περιπτωση, εάν ο Ελευθέριος Μουζάκης δεν είχε ιδρύσει και εξελίξει την κλωστοϋφαντουργία “Πεταλούδα” με το επιχειρηματικό του ταλέντο, σήμερα δε θα μιλούσαμε για αυτήν την έκθεση σε αυτό το εργοστάσιο. Μπορεί όμως να μιλούσαμε για άλλη έκθεση σε άλλο εργοστάσιο στον ίδιο γεωγραφικό τόπο και αυτή είναι η γοητεία του φιλοσοφικού θεωρήματος του φαινομένου της πεταλούδας. Στηρίζοντας τη δημιουργική τους φαντασία πάνω σε αυτά τα νοήματα και τις ιδέες, πολλοί από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες συνειδητά χρησιμοποιούν υλικά που έχουν άμεση σχέση με την εν λόγω βιομηχανία. Συνδέουν με τρόπο εικαστικό αλλά και συμβολικό το έργο τους με το προϊόν του εργοστασίου, είναι ένας φόρος τιμής στο παρελθόν και στην εγγραφή του εργοστασίου Πεταλούδα στη συλλογική μνήμη και την παράδοση της χώρας.

Ερχόμενο σε επαφή με την λειτουργία της κλωστοϋφαντουργίας στο παρελθόν καθώς και γενικότερα μιας μεγάλης βιομηχανικής μονάδας, το κοινό έχει τη δυνατότητα να αναλογιστεί την προοπτική της επαναβιομηχανοποίησης, της ισχυροποίησης της εγχώριας παραγωγής και του συλλογικού οφέλους που θα μπορούσε να προκύψει από μια τέτοια εξέλιξη. Ποιο είναι αυτό το όφελος σύμφωνα μ’ εσας και τι απαιτείται για να στραφεί η χώρα προς αυτή την κατεύθυνση;

Το κοινό εισέρχεται σε μια εμβληματική βιομηχανία για να γίνει μάρτυρας και κοινωνός μιας έκθεσης σύγχρονης τέχνης που υπήρξε η αφορμή για να επανασυστηθεί ένα τόσο ισχυρό όνομα στο χώρο της ελληνικής βιομηχανίας. Είναι γεγονός πως το μεγαλύτερο ποσοστό των επισκεπτών δε γνώριζαν πως το συγκεκριμένο εργοστάσιο εξακολουθεί να λειτουργεί. Η τέχνη έχει την ικανότητα να συγκινήσει και να βάλει τους ανθρώπους σε διαδικασία σκέψης έστω και σε ένα θεωρητικό επίπεδο.

Η επαναβιομηχανοποίηση μπορεί σε κάποιους να φαντάζει ως μια ουτοπική συνθήκη, αποτελεί όμως μια εύλογη προοπτική για τη διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας μας. Σήμερα στηριζόμαστε σε μεγαλο βαθμό στον τουρισμό, όμως μπορούμε να συνεχίσουμε να αναπτυσσόμαστε οικονομικά και κοινωνικά μεγενθύνοντας υπέρμετρα μόνο έναν κλάδο της οικονομίας; Νομίζω ότι η υγιής ανάπτυξη της βιομηχανίας μπορεί να ενισχύσει την καινοτομία και να κάνει ακόμη πιο εξωστρεφή την ελληνική οικονομία, δίνοντας νέες ευκαιρίες σε ανθρώπους πολλών και διαφορετικών επαγγελματικών ειδικοτήτων. Ο στόχος ειναι βέβαια δύσκολος, χρειάζεται πολιτική βούληση, αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση και αλλαγή νοοτροπίας στην ελληνική κοινωνία, αλλά αν σκεφτούμε ότι και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η ελληνική βιομηχανία αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της, ίσως μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.