Εάν το ζητούμενο υπήρξε η ψυχική ισορροπία και η ευτυχία, τότε σίγουρα απέτυχε παταγωδώς. Σε όλη της τη ζωή η Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941) θα προσπαθήσει να ισορροπήσει ανάμεσα στην εξιδανικευμένη εικόνα των ευτυχισμένων καλοκαιριών της Κορνουάλης των παιδικών της χρόνων και τον πρώιμο θάνατο της μητέρας, της αδερφής και του πατέρα. Η υπερευαισθησία, ωστόσο, που είναι τόσο διάχυτη στη λογοτεχνία της, θα κάνει την ζωή της ιδιαίτερα εύθραυστη και χαοτική.
Πάντως, από πολύ νωρίς διαισθάνθηκε ότι η ευτυχία για εκείνην, δεν μπορεί παρά να είναι λογοτεχνική. Και, πράγματι, μέσα από τη συγγραφική δραστηριότητα θα αγγίξει κάποιες στιγμές που θα έχουν κάτι από εκείνα τα υπερφωτισμένα, όπως τα θυμόταν, καλοκαίρια στην Κορνουάλη – κάτι σαν αντηλιά αιωνιότητας. Μόνο που τέτοιες στιγμές δεν διαρκούν αρκετά, με την ίδια να αμφιρρέπει μεταξύ εξαντλητικής έντασης και ακραίων συναισθηματικών μεταπτώσεων.
Με το πέρασμα του χρόνου, αρχίζει να επιδεινώνεται η ικανότητά της να ξεχωρίζει με σαφήνεια το πραγματικό από το φανταστικό, με το βλέμμα της πλέον να εστιάζει εμμονικά στις λεπτομέρειες. Κάπως έτσι, στο ιδιοφυές μυθιστόρημά της «Τα κύματα» (1931), οι ήχοι της θάλασσας φτάνουν στο σημείο να εκμηδενίζουν την πλοκή για χάρη του ρυθμού. Αλλά, την ίδια στιγμή, με την επιλογή μιας φαινομενικά ασήμαντης λεπτομέρειας, καταφέρνει να υποβάλει τον αναγνώστη σε ένα αναπάντεχο όραμα και να τον κάνει να διαισθάνεται μία αθέατη συνάφεια των πραγμάτων – μέσα από μια ασυνήθιστη εκφραστική δεινότητα: Η πλημμυρίδα και η άμπωτη, τα κύματα που σπάζουν αφρίζοντας στην ακρογιαλιά και σβήνουν, αναδεικνύουν μία αντίστιξη ανάμεσα στην κίνηση και τη στασιμότητα, τη ζωή και τον θάνατο – τον χρόνο και την αιωνιότητα. Βέβαια, τίποτα δεν είναι τυχαίο, αφού τόσο η οπτική της, όσο και η συγγραφική τεχνική της, διαμορφώθηκαν με ξεχωριστή και κοπιώδη μεθοδικότητα.
Η σημαντικότερη συνεισφορά της στη λογοτεχνία βρίσκεται στην εγκατάλειψη του πανοραμικού μυθιστορήματος για το προοπτικό, κάνοντας χρήση της «ροής της συνείδησης». Με αυτόν τον τρόπο γραφής καταργεί τη γραμμική χρονολογική σειρά των γεγονότων, για να εστιάσει αποκλειστικά στους παλμούς της συνείδησης, τα συναισθήματα, τις σκέψεις που κυριεύουν τον εκάστοτε πρωταγωνιστή. Στη χρήση αυτής της τεχνικής δεν προέχει η παρουσίαση των ρεαλιστικών λεπτομερειών του εξωτερικού κόσμου μέσα από τη συνείδηση του πρωταγωνιστή, αλλά οι σχηματισμοί εικόνων που δημιουργούνται στη συνείδησή του, τη στιγμή που βιώνει τα γεγονότα. Και αυτό ήταν κάτι απολύτως πρωτοποριακό, με την συγγραφική της διαδρομή να περιλαμβάνει έργα, όπως «Η Κυρία Ντάλογουεϊ» (1926), «Στο Φάρο» (1927) και το «Ορλάντο» (1928) – ένα πραγματικά συναρπαστικό ταξίδι στη δίνη της μυθιστορηματικής δημιουργίας από το οποίο κάθε φορά έβγαινε όλο και πιο επιτυχημένη, όλο και πιο εξασθενημένη. Στο σημείωμα που άφησε στο σύζυγό της -λίγο πριν την αυτοκτονία της- ήταν αφοπλιστικά ειλικρινής: αδυνατούσε πια να διατηρήσει έστω μία ισχνή ισορροπία στη ζωή της. Προηγουμένως, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι δεν έζησε μία, αλλά πολλές ζωές, δοκιμάζοντας τα πάντα: τη μοναξιά, την κοσμικότητα, τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις, το γάμο, τους πολιτικούς αγώνες, την ανεξαρτησία, την ασθματική σχεδόν δημιουργία, την τρέλα. Και αποφάσισε μόνη της τη στιγμή εκείνη που αυτή η ζωή έπρεπε να τελειώσει.
Πάντως, ήταν η «Κυρία Ντάλογουεϊ» που έμελλε να συμβάλει καθοριστικά στον επαναπροσδιορισμό της τέχνης του μυθιστορήματος, εξελίσσοντας τον ρεαλισμό, που στηριζόταν στις εξωτερικές λεπτομέρειες, σε μια βαθύτερη έρευνα του συνειδητού κόσμου. Όπως ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόυς, έτσι και το μυθιστόρημα της Γουλφ διαδραματίζεται σε μία μόνο μέρα μέσα από την οποία εξετάζεται η τραυματική εμπειρία και οι πληγές που αφήνει ο πόλεμος στην ανθρώπινη ψυχή. Χώρος δράσης είναι το Λονδίνο το καλοκαίρι του 1923, λίγο μετά τη λήξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η 52άχρονη κυρία Ντάλογουεϊ, προετοιμάζει μια από τις συνηθισμένες κοσμικές δεξιώσεις της, όταν φτάνει ξαφνικά από την Ινδία ο πρώτος της έρωτας, ο Πίτερ Γουόλς. Ο ερχομός του της ξυπνάει έντονες αναμνήσεις από το παρελθόν και προκαλεί έντονες αναταράξεις στο παρόν. Ένα εμβληματικό μυθιστόρημα του μοντερνισμού, μια εκπληκτική –από κάθε άποψη- λογοτεχνική σκιαγράφηση της ανθρώπινης συνείδησης στην οποία το παρελθόν καθορίζει -συχνά απρόσμενα- το παρόν. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί με βεβαιότητα, έπειτα από τόσα χρόνια, ότι η Βιρτζίνια Γουλφ αποτελεί μία ικανότατη ένδειξη ότι τελικά «η μοναδική τροφή για την τέχνη είναι η ίδια η ζωή».
Απ’ την άλλη, το έργο της το διαμόρφωσε σταδιακά, με μία θαυμαστή μεθοδικότητα. Και αυτό αποδεικνύεται από τα διηγήματα που περιλαμβάνονται στο «Δευτέρα ή Τρίτη» τα οποία καλύπτουν όλο το εύρος της συγγραφικής της πορείας. Πρόκειται, στην ουσία, για τα πυρετικά χρονικά μιας συγγραφέως που χρόνο με τον χρόνο απαλλασσόταν από τις συμβατικές αφηγηματικές τεχνικές και ανακάλυπτε –με αδιαμφισβήτητο προσωπικό κόστος- τη δική της φωνή. Ορισμένα από αυτά, όπως τα «Συμπαγή αντικείμενα» και «Η κληρονομιά», είναι διηγήματα με την παραδοσιακή έννοια του όρου – συνθέσεις με σταθερή αφηγηματική δομή και στέρεους χαρακτήρες. Άλλα, πάλι, όπως «Το σημάδι στον τοίχο» και «Ένα μυθιστόρημα που δεν γράφτηκε», θυμίζουν τα περίπου αυτοβιογραφικά δοκίμια ορισμένων συγγραφέων του 19ου αιώνα, ιδίως του σπουδαίου Τόμας Ντε Κουίνσυ.
Ήδη, ωστόσο, ενώ σε κάποια ο αφηγητής λειτουργεί ως παρατηρητής του εξωτερικού κόσμου, σε κάποια άλλα βρίσκεται μέσα στο μυαλό των προσώπων και αποτυπώνει την αντίληψη που έχουν τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τον κόσμο. Παράλληλα, μία ασυνήθιστα έντονη συναισθηματική φόρτιση διαπερνάει -από άκρη σε άκρη- σαν δόνηση την εξέλιξη της εκάστοτε ιστορίας, η οποία αδυνατεί να εκτονωθεί ή να εκτονώσει. Και όλα αυτά, με την Βιρτζίνια Γουλφ να ζει τη συγγραφική περιπέτεια στα όριά της, να ψάχνει συνεχώς σε νέα ύψη ή σε ιλιγγιώδη βάθη! Από διήγημα σε διήγημα γίνεται αντιληπτή αυτή η έντονη αλλαγή, αυτή η μεταμόρφωση που ξεκινούσε από μια επίμονη πειραματική διάθεση και -αφομοιώνοντας παλιότερες αφηγηματικές τεχνικές- πρότεινε, εν τέλει, κάτι καινούργιο: Με τον καθαρά δικό της οδυνηρό τρόπο, αναδείκνυε και αποτύπωνε -στις ποικίλες εκδοχές της- μία σχεδόν απατηλή, μυστηριώδη, ενίοτε αδιευκρίνιστη, άλλα πάντοτε ατόφια ομορφιά…
Βιρτζίνια Γούλφ
«Δευτέρα ή Τρίτη και άλλα διηγήματα»
Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 123
Κατερίνα Μαλακατέ
«Χωρίς πρόσωπο»
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 328
Πάνω σε έναν καβγά με τη μητέρα του, ο 23χρονος Διονύσης αυτοπυροβολείται. Το μισό του πρόσωπο διαλύεται! Χωρίς μύτη, στόμα, μάγουλα, δυσκολεύεται να φάει και να μιλήσει, επιβιώνει στη σκιά με μόνη συντροφιά τους γονείς του. Για αρκετό καιρό ζει μέσα στα σόσιαλ μίντια, κρυμμένος πίσω από την οθόνη του υπολογιστή του. Ώσπου ένα βράδυ τον βρίσκει η ελπίδα, μια γιατρός τού στέλνει υλικό για την εγχείρηση που θα τον σώσει – μεταμόσχευση προσώπου. Μπορεί όμως το πρόσωπο ενός άλλου να σου δώσει πίσω τα χαμένα χρόνια; Πώς ερωτεύεται με νέα ταυτότητα; Ένα επιδέξιο τολμηρό μυθιστόρημα από την Κατερίνα Μαλακατέ που πραγματεύεται ζητήματα βιοηθικής, αλλά και τον έρωτα, την οικογένεια, τους μητρικούς και πατρικούς δεσμούς, τις σχέσεις την εποχή του διαδικτύου.
Μιχάλης Μοδινός
«Παραγουάη»
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 384
Ένας γεωπόνος, ο Γαβριήλ, με τη ζωή του στερημένη νοήματος μετά από τη χρεωκοπία της επιχείρησής του, τη διάλυση του γάμου του και την τοξική ατμόσφαιρα που επικρατεί στη χώρα, θα επιχειρήσει μια καινούργια αρχή μέσω του ιδεατού έρωτα και της απόκτησης μιας φάρμας στην άγνωστη, εξωτική στον νου του Παραγουάη. Παράλληλα με τη βίωση της νέας ανθρωπογεωγραφίας, ωστόσο, θα ανασυγκροτήσει, στα ιστορικά συμφραζόμενα του 18ου αιώνα, την πορεία ενός μακρινού προγόνου του από την Πίνδο, που είχε καταφύγει στον ίδιο προορισμό, μέσα στις κοσμογονικές πολιτισμικές ανακατατάξεις που συνέβαιναν τότε στον λατινοαμερικανικό κόσμο. Οι δυο ζωές επινοούνται εξαρχής, συγκλίνουν και μυστηριωδώς αλληλεπιδρούν. Οικουμενική, περιπετειώδης και διαδραστική, η «Παραγουάη» του Μιχάλη Μοδινού αποτελεί μια ιστορική και γεωγραφική αναδίφηση, αλλά και μία διερεύνηση πάνω στα αίτια της ανθρώπινης φυγής.
Εύα Γκαρθία Σαένθ ντε Ουρτούρι
«Οι τελετουργίες του νερού – Το δεύτερο μέρος της “Τριλογίας της Λευκής πόλης”»
Μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Σελίδες: 448
Η Άνα Μπελέν Λιάνιο, ο πρώτος έρωτας του Κράκεν, βρίσκεται δολοφονημένη στην Άλαβα. Το μαρτύριο του θανάτου της παραπέμπει σε μια πανάρχαια τελετουργία όπου το θύμα κρεμιέται ανάποδα και βυθίζεται σε έναν λέβητα με καυτό νερό. Ο λέβητας είναι αυθεντικό κομμάτι από την Εποχή του Χαλκού. Και μια λεπτομέρεια κάνει τη φρίκη ακόμη μεγαλύτερη: Η Άνα Μπελέν ήταν έγκυος… Όπως φαίνεται σύντομα, ο δολοφόνος δε θα σταματήσει εδώ. Θα συνεχίσει να σκοτώνει μέλλοντες γονείς, μιμούμενος τις τελετουργίες του νερού, διαλέγοντας προσεκτικά ιερές τοποθεσίες της Χώρας των Βάσκων και της Κανταβρίας για τα εγκλήματά του.