Βίκτορ Σερζ
Βίκτορ Σερζ
Μετά το θάνατο του Λένιν, ο Ιωσήφ Στάλιν επεκράτησε του Λέοντα Τρότσκι σε μια έντονα ιδεολογική και εξουσιαστική αντιπαράθεση. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’30 ο Στάλιν κατάφερε να εξαλείψει την ενεργό πολιτική αντιπολίτευση και επέβαλε τη Μεγάλη Εκκαθάριση – από το 1936 έως το 1938. Μία περίοδος αυστηρής καταστολής ενάντια σε πολίτες που κατηγορούνταν για πολιτικά εγκλήματα.
Και, βέβαια, όταν αναφέρεται κανείς σε «μεθόδους καταστολής», στην πραγματικότητα εννοεί μία σειρά από ασύλληπτες θηριωδίες, ένα κύμα εκτελέσεων, φυλακίσεων, δολοφονιών και κάθε λογής ωμοτήτων που αποσκοπούσαν στην -άνευ όρων- εδραίωση της αδυσώπητης σταλινικής εξουσίας. Υπάρχουν αρκετά μυθιστορήματα με θέμα, είτε άμεσα και κυριολεκτικά είτε έμμεσα και υπαινικτικά, τον σταλινικό τρόμο -και κατ’ επέκταση το βάναυσο και κτηνώδες προσώπου του εκάστοτε ολοκληρωτισμού- που έρχεται να αναδείξει την αβυσσαλέα και αποτρόπαιη πλευρά του ανθρωπίνου είδους.
Το σημαντικότερο -για πολλούς- έργο αυτής της εποχής είναι «Το μηδέν και το άπειρο» (1940) του Αρθουρ Καίστλερ, με το οποίο ο συγγραφέας επιχειρεί να αποτυπώσει τις διαβόητες «δίκες της Μόσχας», κατά την ταραγμένη δεκαετία του 1930, οι οποίες συγκλόνισαν την ανθρωπότητα. Πρωταγωνιστής του έργου είναι ο Ρουμπασόφ, ένας μπολσεβίκος της λεγόμενης «παλιάς φρουράς»: Έχει παλέψει, έχει ελιχθεί και έχει επιβιώσει από πολλές εκκαθαρίσεις. Αλλά φτάνει εκείνη η στιγμή που συλλαμβάνεται ως «εχθρός του λαού», φυλακίζεται, ανακρίνεται, ομολογεί την «ενοχή» του, «δικάζεται» και καταδικάζεται σε θάνατο. Στη φυλακή, ο Ρουμπασόφ βρίσκεται αντιμέτωπος με τη συνείδησή του, ανακαλύπτει το εγώ του – μία μέχρι τότε ανύπαρκτη ατομικότητα. Και αυτό συμβαίνει επειδή ο κόσμος στον οποίο πίστευε, έχει πια καταρρεύσει, οι συλλογικές αξίες έχουν υπονομευτεί ανεπανόρθωτα και το μόνο που του μένει είναι να παραδοθεί στον εαυτό του.
Αυτήν τη νοσηρή εποχή όπου κυριαρχούσε η εξοντωτική παράνοια του σταλινικού καθεστώτος αποτυπώνει και ο Σολζενίτσιν με τον «Πρώτο κύκλο» (1968) – ένα συνταρακτικό πολιτικό μυθιστόρημα που μέσα από την πάροδο τριών ημερών, σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, έρχεται να αποκαλύψει τις συχνά ακατανόητες συνθήκες που κρύβονται πίσω από τη στυγνή απολυταρχική υφιστάμενη κατάσταση.
Η εξαιρετική «Υπόθεση Τουλάγεφ» (1942) του Βικτόρ Σερζ, μάλλον ξεπερνάει όλα τα παρεμφερούς θεματικής μυθιστορήματα, αναδεικνύοντας με περισσότερη δεξιοτεχνία -και αξιοθαύμαστη συγγραφική ευρηματικότητα- αυτήν την σκοτεινή και παρανοϊκή περίοδο με σκηνικό την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση, όπου τα τραγικό μοιάζει να έχει αντικαταστήσει -επί μονίμου βάσεως- το ρεαλιστικό. Το βιβλίο αποτελεί έναν συνδυασμό μυθιστορηματικής αφήγησης και ιστορικού ντοκουμέντου, με τη διαφορά ότι τα ιστορικά γεγονότα ξεπερνούν και τις πιο αρρωστημένες και εφιαλτικές επινοήσεις. Πρόκειται για μία σύνθεση δέκα -εκ πρώτης όψεως- αυτόνομων κεφαλαίων με ένα, όμως, κοινό «δέσιμο»: τη δολοφονία του μέλους του Πολιτικού Γραφείου της Σοβιετικής Ένωσης, Τουλάγεφ.
Η υπόθεση είναι σχετικά απλή: Ο Τουλάγεφ εκτελείται από τις σφαίρες ενός μικρής σπουδαιότητας τύπου, αλλά αυτή η δολοφονία δίνει την αφορμή στον κρατικό μηχανισμό και τον Μεγάλο Αρχηγό –Στάλιν– να ξεκινήσει τις μαζικές εκκαθαρίσεις όλων εκείνων που θα μπορούσαν ενδεχομένως να θεωρηθούν αντίπαλοί του. Έτσι, για ασήμαντους λόγους κατηγορούνται, συλλαμβάνονται, δικάζονται προσχηματικά και καταδικάζονται για τη δολοφονία του Τουλάγεφ όσοι κρίνονται αντικαθεστωτικοί, για να οδηγηθούν τελικά στο απόσπασμα.
Το συγκλονιστικό, ωστόσο, σε αυτήν την αλληλουχία αδιανόητων περιστατικών είναι η συνολική -θα έλεγε κανείς- κατάπτωση των αξιών: Οι συλληφθέντες είναι όλοι αθώοι, αλλά και ένοχοι ταυτόχρονα. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν εκτελέσει -με τη σειρά τους- άλλα θύματα προγενέστερων εκκαθαρίσεων – και αυτοί με ασήμαντες αφορμές. Γνωρίζουν, λοιπόν, καλά τους κανόνες του παιχνιδιού, όπως και τι τους περιμένει.
Εάν κάτι μένει από αυτήν την ιστορία είναι μόνο μία απέραντη θλίψη για όλους εκείνους που θυσίασαν το «εγώ» για το «εμείς», πιστεύοντας ότι οι εχθροί είναι οι υπόλοιποι – οι «άλλοι». Υπό αυτές τις συνθήκες, οποιαδήποτε ανθρώπινη κοινωνία μπορεί να θεωρηθεί -με κάθε βεβαιότητα- καταδικασμένη. Άλλωστε, είναι μάλλον αυτονόητο, ότι σε συνθήκες γενικευμένης παρακμής, αμοιβαίας καχυποψίας και διάχυτης διαφθοράς, μονάχα το κακό επιβιώνει…
Βικτόρ Σερζ
«Υπόθεση Τουλάγεφ»
Μετάφραση: Τιτίκα Δημητρούλια
Εκδόσεις: Θύραθεν
Σελίδες: 520
Σοφία Νικολαΐδου
«Το χρυσό βραχιόλι – Αληθινοί άνθρωποι αφηγούνται τις ιστορίες τους»
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 384
Ένα βιβλίο ντοκουμέντο: αληθινοί άνθρωποι αφηγούνται τις ιστορίες τους και ζωντανεύουν μια χώρα και μια εποχή. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν οι πρώτοι στην οικογένειά τους που πήραν πτυχίο, το «χρυσό βραχιόλι», και άλλαξαν ζωή. Το οικογενειακό απωθημένο που διαμόρφωσε μια ολόκληρη χώρα: ένα πτυχίο για το παιδί. Η Σοφία Νικολαϊδου παίρνει συνεντεύξεις και μας παρουσιάζει με τα δικά τους λόγια αυτούς που έφυγαν από το χωριό και ήρθαν στην πόλη. Αυτούς που γεννήθηκαν στη φτώχεια από γονείς που ήξεραν λίγα ή ελάχιστα γράμματα. Αυτούς που διάβασαν, πέρασαν στο πανεπιστήμιο, απέκτησαν αξιοσέβαστο επάγγελμα και άνετη ζωή. Αγροτόπαιδα που έγιναν γιατροί, εργατόπαιδα που σπούδασαν δικηγόροι. Κορίτσια που πάλεψαν για το αυτονόητο: μια δουλειά και το δικό τους πορτοφόλι. Ελεύθεροι επιχειρηματίες και δημόσιοι υπάλληλοι, απόφοιτοι του δημόσιου σχολείου ή υπότροφοι των μεγάλων ιδιωτικών. Παιδιά που σπούδασαν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα ζήσαμε μια ειρηνική επανάσταση: μια επανάσταση με όπλο τις σπουδές και τα γράμματα. Ένα πανόραμα του εικοστού και του 21ου αιώνα σε μια χώρα που άλλαξε και συνεχίζει να αλλάζει. Τρεις γενιές Ελλήνων αφηγούνται την ιστορία τους και φτιάχνουν ένα μωσαϊκό από φωνές – σαν τα παλιά μωσαϊκά στα σπίτια που μεγαλώσαμε.
Κώστας Καβανόζης
«Τζάμπα η παράταση»
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 160
Ο πατέρας πρόκειται να ξεψυχήσει ξαπλωμένος στην παραλία κι ο γιος τού ανακοινώνει ότι θα κολυμπήσει. Τρεις φίλοι βρίσκονται όλοι μαζί και διασκεδάζουν για τελευταία φορά, προτού το χιόνι σκεπάσει τα πάντα αμετάκλητα. Ένα αγριογούρουνο εγκλωβίζει πεινασμένους στρατιώτες πάνω στα κλαδιά ενός δέντρου και τέσσερις γυναικείες νεκροκεφαλές δεν θα αποχωριστούν ποτέ τα κοσμήματά τους. Το αυτοσχέδιο ποδοσφαιρικό ματσάκι στο νησί αρχίζει αξημέρωτα υπό τους προβολείς των αυτοκινήτων και η πανύψηλη λεύκα που κόβεται από τη ρίζα της δεν είναι διακοσίων αλλά μόλις τριάντα εννέα ετών. Εκείνο που διαπερνά τις 20 ιστορίες του βιβλίου είναι η ονειρική αποτύπωση των πραγμάτων στη μνήμη και στα βιώματα. Η συλλογή διηγημάτων «Τζάμπα η παράταση» μιλάει για τα εφήμερα που είναι προορισμένα να διαρκέσουν.
Ελευθερία Παπαδάκη – Λαμπάκη
«3.100 μαντινάδες – Από την κρητική προφορική παράδοση»
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 336
Γιατί ακόμα μία συλλογή με μαντινάδες; Δεν είναι μια από τα ίδια; Όχι, γιατί πρόκειται για έναν ανεξάντλητο θησαυρό που συμπυκνώνει την ουσία της ψυχής του κρητικού λαού και καθρεφτίζει πιστά τα ήθη και τα έθιμά του. Και στα πρόσφατα, όμως, χρόνια οι Κρητικοί συνεχίζουν να συνθέτουν μαντινάδες, καθώς η πηγαία έμπνευση είναι ανεξάντλητη. Το παλαιό υλικό εμπλουτίζεται διαρκώς. Και όπως σημειώνει η Ελευθερία Παπαδάκη – Λαμπάκη, «οι νεότεροι θα πρέπει να βάλουν βαθιά μέσα στην ψυχή τους ότι πρέπει να διαφυλάξουμε και να προστατέψουμε τα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου μας, όπως έκαναν και οι πρόγονοί μας, αλλά και να τα μεταδώσουμε στους άλλους λαούς. Και επειδή αν δεν καταγραφεί ο προφορικός λόγος λησμονιέται και χάνεται, παρόμοιες ανθολογίες συντελούν στη διατήρηση και τη διαιώνισή του».