Στο βιβλιοπωλείο της Bibliotheque στην πλατεία Εξαρχείων ο Βάσος Γεώργας κάθεται μπροστά από τον υπολογιστή του και μόλις με βλέπει ρωτάει ευγενικά «Θα μου δώσετε πέντε λεπτά να τελειώσω αυτό που κάνω;». Περιεργάζομαι για άλλη μια φορά τον χώρο, μυρίζω τα φρεσκοτυπωμένα βιβλία καθώς η Γεωργία τα τακτοποιεί στο ράφι. Είμαι λίγο ψαρωμένη. Στο τηλέφωνο μου είχε διευκρινίσει ότι θέλει να μιλήσουμε μόνο για τη Bibliotheque και ότι δε βρίσκει λόγο να φωτογραφηθεί. Κοινοί φίλοι με είχαν προειδοποιήσει ότι είναι ιδιαίτερος, ότι πρέπει να βρεις τον τρόπο να βγάλεις άκρη μαζί του.
Ο τρόπος βρέθηκε θαρρώ και ο Βάσος Γεώργας μιλάει όπως ακριβώς θεωρεί ότι πρέπει να γράφουμε. Για τον εαυτό μας, όχι για να γίνουμε αρεστοί στους άλλους. Δε χαρίζει κάστανα σε όποιους δε συμπαθεί αλλά μιλάει με πραγματικό θαυμασμό και ειλικρινή τρυφερότητα για τον Κωστή Παπαγιώργη, τον Χρήστο Βακαλόπουλο, τον Θωμά Γκόρπα. «Η ποίηση είναι συμπύκνωση», λέει κάποια στιγμή και οφείλω να παραδεχτώ ότι υπήρξαν στιγμές σε αυτή τη συζήτηση που έφτασε σε συμπύκνωση σκέψης και έκφρασης συγκινητική.
Γιατί δημιουργήθηκε το blog της Bibliotheque; Προέκυψε σαν μία αντίδραση για τον τρόπο που αντιλαμβανόντουσαν όλοι τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίζεται η ποίηση και η λογοτεχνία, γενικά. Ήταν δηλαδή σοβαροφανείς και αυστηροί ενώ έλειπε η σοβαρότητα και η πραγματική.
Ποια διαχωριστική γραμμή διακρίνει τη σοβαρότητα από τη σοβαροφάνεια; Η σοβαρότητα έχει να κάνει με τις επιλογές. Υπάρχει μια μεγάλη σύγχυση στον χώρο. Κανείς δεν προσπαθήσει να ανακαλύψει και να προωθήσει το καινούριο. Πάνε με μια ασφάλεια, με μια σιγουριά.
Η πρόσοψη του βιβλιοπωλείου.
Είναι συντηρητικός ο χώρος του βιβλίου; Ναι όσον αφορά τις επιλογές του, όχι όσον αφορά τις προθέσεις του. Υπάρχουν κάποιες κατεστημένες απόψεις για το τι είναι ποίηση και λογοτεχνία. Εμείς ξεκινήσαμε θεωρώντας ότι η γραφή που αφορά το σήμερα προέρχεται, κυρίως, από τα blogs. Αγκαλιάσαμε όσο μπορούσαμε τους bloggers γιατί πιστέψαμε ότι από εκεί θα έρθει η ρήξη με το παλιό.
Τι απελευθερώνει τους bloggers; Η ανωνυμία; Το ότι δεν εντάσσονται σε έναν εκδοτικό; Όχι η ανωνυμία αφού αυτή άλλωστε είναι μια πρόφαση. Αυτοί που χρησιμοποιούν ένα όνομα ακόμη κι ως ψευδώνυμο νοιάζονται πολύ για την ποιότητα της υπογραφής τους. Αυτό που έκανε, κατά τη γνώμη μου, τα blog μια πιο άμεση καταγραφή αυτού που ζούμε είναι ότι είναι νέα παιδιά -κι όταν λέω νέα δεν εννοώ μόνο ηλικιακά- που τους αφορά απόλυτα αυτό που συμβαίνει γύρω μας. Αντιθέτως, για πολλούς φτασμένους λογοτέχνες ισχύει ότι δε ρισκάρουν να πάρουν θέση για όσα συμβαίνουν γύρω μας και ούτε ενδιαφέρονται να μπουν μέσα στον περιβάλλοντα χώρο του σήμερα.
Γιατί; Συμβαίνει αυτό που αναρωτιόμαστε τα τελευταία δέκα χρόνια. «Μα γιατί σιωπά ο πνευματικός κόσμος;» Έλα μου ντε. Γιατί σιωπά;
και το εσωτερικό του.
Ποιο είναι το ιδιαίτερο κοινό χαρακτηριστικό των bloggers; Ότι κανείς από αυτούς, και μιλάω για τα παιδιά με τα οποία συνεργάζομαι εγώ, δεν είχε φανταστεί ότι θα βγάλει βιβλίο. Εμείς τα σπρώξαμε να το κάνουν.
Ποιος είναι ο σκοπός της Bibliotheque; Θέλουμε να δέσουμε τη σκέψη του πνευματικού προβληματισμού των ανθρώπων με το σήμερα. Για αυτό φροντίσαμε να δέσουμε και εικαστικά τις προτάσεις μας, που περιλαμβάνουν και κλασική και σύγχρονη πεζογραφία, δηλαδή το κάθε κείμενο στο blog δένει με εικαστικά ρεύματα και τάσεις όπως η ζωγραφική, η mix media art, κολάζ. Θέλουμε να είναι αυτό λέει ο τίτλος μια ανοιχτή βιβλιοθήκη που κάθε μέρα σου προτείνει 5-10 πράγματα που θα είχαμε κι εμείς τη διάθεση να τα κατεβάσουμε από ένα ράφι και να τα διαβάσουμε. Αν σαν σύνολο σου έβγαζε κι έναν προβληματισμό τόσο το καλύτερο. Θέλαμε να δώσουμε χώρο σε όσους θέλουν να εκφραστούν καλλιτεχνικά χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν για να εκδώσουν μια ποιητική συλλογή, που όπως ξέρετε γίνεται αλλού. Ζούμε στην εποχή του ίντερνετ και σου δίνουμε τον βήμα.
Γιατί γράφει κανείς; Για τον εαυτό του. Είμαστε κι εμείς σε αυτιστική κατάσταση. Δεν απαντάμε σε γράμματα, δε δίνουμε τη γνώμη μας. Δεν συμπαθούμε τους ανθρώπους που κυνηγούν τη δημοσιότητα και το να χρησιμοποιείς το γράψιμο προς άγραν δημοσιότητας νομίζω ότι είναι η μεγαλύτερη αμαρτία, ακόμη κι αν έχεις μεγάλο ταλέντο.
βιβλία των εκδόσεων Biblioteque
Αυτό ήταν κριτήριο για να μπουν ή όχι τα κείμενα κάποιου στη Bibliotheque; Ναι, γιατί καλό είναι να έχουμε κοινή αφετηρία στο γιατί γράφει κάποιος. Επίσης δεν θέλουμε όσους Δευτέρα είναι στο τάδε λογοτεχνικό περιοδικό, την Τρίτη στο δείνα και την Τετάρτη σε ένα τρίτο. Από όσους μας πλησίαζαν επιλέγαμε όσους οι προθέσεις τους μας φαινόντουσαν όσο πιο ειλικρινείς σε σχέση με αυτό που θέλαμε να υπηρετήσουμε. Σε εμάς δε χρειάζεται να υπάρχει μια προσωπική γνωριμία ούτε ένα πλούσιο βιογραφικό. Μας αφορά το κείμενο, τέλος. Δεν υπάρχουν αποκλεισμοί, δεν υπάρχει λογοκρισία, αυτό που θέλουμε είναι να μας κάνει το κείμενο.
Πότε σας κάνει; Όταν μας αρέσει. Το κριτήριο είναι εντελώς προσωπικό. Όταν απορρίπτουμε ένα κείμενο δεν κάνουμε κανενός τύπου αξιολόγηση. Απλώς δεν ταίριαζε εκείνη τη στιγμή σε αυτό που κάνουμε. Λαμβάνουμε 150-200 κείμενα τη μέρα. Υπάρχει η χαρά της ανάγνωσης παρά τον όγκο. Και υπάρχει και η χαρά της ανακάλυψης. Ένα ωραίο κείμενο ανεβάζει τη διάθεση.
Yπάρχει μια κοινή αισθητική στους συγγραφείς που αποφασίζετε να εκδώσετε; Είναι ο θίασος Biblioteque όπως τον ονομάζουμε χιουμοριστικά. Υπάρχει όντως ένα αδιαόρατο νήμα που τους ένωνει. Για παράδειγμα η Μαρία Πετρίτση φαινομενικά δεν έχει κάτι κοινό με τον Κάπα Κάπα Μοίρη ή με τον Old Boy. Είναι ομάδα αλλά ταυτοχρόνως υπάρχει πλήρης ελευθερία. Ο οποισδήποτε θέλει μπορεί να φύγει ανά πάσα στιγμή.
Έχετε και πολλούς συγγραφείς που ζουν εκτός Αθηνών. Η πραγματική επαρχία είναι η Αθήνα. Γιατί οι πιο πολλοί που ασχολούνται με το βιβλίο έχουν την νοοτροπία καταπιεσμένου επαρχιώτη που νιώθει την ανάγκη να καταξιωθεί.
Υπάρχουν οι δημιουργοί στην επαρχία, κοινό υπάρχει; Γιατί στην Αθήνα υπάρχει; Πάντως στην επαρχία έχεις τον χρόνο να αφοσιωθείς στον εαυτό σου. Δεν σε αφορούν οι αναγνώστες, μόνο το πώς θα εξελιχθείς εσύ μέσω της γραφής σου. Αυτό στην Αθήνα δεν μπορείς να το κάνεις. Παρασύρεσαι και χάνεσαι. Στην επαρχία στοχοπροσηλώνεσαι.
Έχετε δει ανθρώπους να χάνονται; Πολλούς. Ανάμεσα σε εκδηλώσεις, εκδοτικούς οίκους, ποιητικές βραδιές. Εδώ έχουμε ανθρώπους που δεν έρχονται καν στις εκδηλώσεις που τους αφορούν, ούτε εγώ δεν εμφανίζομαι στις δικές μου. Δεν υπάρχει τίποτα πιο βαρετό σήμερα από τις παρουσιάσεις βιβλίου. Ένας να πει κάτι αρνητικό μια φορά δεν έχει τύχει. Έρχονται τρεις άνθρωποι σε αποθεώνουν και νομίζεις ότι έχεις γράψει το καλύτερο βιβλίο του κόσμου.
Το βιβλιοπωλείο είναι στα Εξάρχεια. Πόσο επηρεάζεται από τον χώρο; Καθόλου. Είναι εδώ γιατί εδώ έχω μεγαλώσει και είναι η γειτονιά μου, η γειτονιά μας. Στον τόπο που αγαπάς θέλεις να προσφέρεις το καλύτερο γι’ αυτόν. Για εμένα ήταν πάντα πρόβλημα ότι δεν υπήρχε ένα καλό βιβλιοπωλείο κοντά.
Έχετε βγάλει κάτι που μετά το μετανιώσατε; Ναι, έχει συμβεί μια-δύο φορές. Έχω βγάλει κάτι που ήμουν πεπεισμένος ότι έπρεπε να βγει αλλά μετά βλέποντας την εξέλιξη του συγκεκριμένου ανθρώπου προσπαθούσα να καταλάβω αν του έκανα καλό ή κακό.
Τη συγγραφική εξέλιξη; Η συγγραφική εξέλιξη δεν έχει μεγάλη διαφορά από την εξέλιξη της προσωπικότητας. Γράφουμε για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.
Πώς περάσετε από τον κινηματογράφο στο βιβλίο; Δεν πέρασα. Ακόμη είμαι και εκεί. Άλλωστε για μένα όλα συνδέονται μεταξύ τους. Με την έννοια ενός διαρκούς εσωτερικού διαλόγου καθώς συνθέτεις έναν κόσμο από μνήμες, ταινίες, μουσικές. Αυτό είναι ο κόσμος. Η σύνθεση που κάνεις και ο τρόπος που την αντιλαμβάνεσαι αυτή τη σύνθεση.
Έχετε νομίζω μια συμπάθεια προς τη μικρή φόρμα, στα σύντομα κείμενα, στην ποίηση. Τα πάντα μου αρέσουν. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι η ποίηση είναι συμπυκνωμένα συναισθήματα, συμπυκνωμένος κόσμος. Μια λέξη μπορεί να είναι ποίημα.
Έχετε ασχοληθεί με τον ερωτισμό στον κινηματογράφο. Με τον ερωτισμό στη λογοτεχνία; Δε θέλω, φτάνει. Ας το κάνει κάποιος άλλος για τη λογοτεχνία. Για μένα άλλωστε ο κινηματογράφος είναι μια μορφή λογοτεχνίας για να μη σου πω μια μορφή παράλληλης λογοτεχνίας. Θέλει πολύ παρατήρηση για να εξάγεις συμπεράσματα για ένα ρεύμα όπως ο ερωτισμός στην τέχνη. Το έκανα στον κινηματογράφο με πολύ κόπο, χρόνο, κούραση και προσωπικό κόστος.
Αν όχι με την έννοια της έρευνας, τουλάχιστον με την έννοια της απόλαυσης; Φυσικά και μου αρέσει ο ερωτισμός στη λογοτεχνία όπως ακριβώς μου αρέσει ο ερωτισμός στον κινηματογράφο. Η έκφραση του ερωτισμού είναι η πεμπτουσία της ανθρώπινης σκέψης. Τι είναι αυτό που ερωτευόμαστε; Το μυαλό. Το μεγαλύτερο διεγερτικό είναι το μυαλό. Και ο ερωτισμός υπάρχει παντού από τον Παπαδιαμάντη, τον Σολωμό και τον λόρδο Βύρωνα μέχρι τον Θωμά Γκόρπα και τον Νίκο Καρούζο. Πολλοί ακόμη χρησιμοποιούν τη λογοτεχνία ως διεγερτικό κάλεσμα. Και είναι γνωστά μεταξύ μας στον χώρο τα παιχνίδια που γίνονται. Ας μην επεκταθώ.
Τι έχει αλλάξει στο αναγνωστικό κοινό; Ότι δεν ψάχνει, ότι δεν ενδιαφέρεται να ανακαλύψει. Πριν λίγο καιρό προσπαθούσα να σπρώξω ένα νέο παιδί να διαβάσει το Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα του Μπουλγκάκοφ που είναι ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία, ίσως το πιο αγαπημένο. Μου είπε «Διάβασα τις πέντε πρώτες σελίδες και κατάλαβα ότι δεν με αφορά». Οι πέντε πρώτες σελίδες είναι παραπλανητικές, ακολουθεί ένας οργασμός πραγμάτων. Πότε πρόλαβε και έβγαλε συμπέρασμα; Χάθηκε η χαρά της ανακάλυψης.
T shirt με τον Μπωντλαίρ, τσάντα με τους Blues Brothers
Με τους φίλους σας τι σας αρέσει να συζητάτε; Δεν έχω χρόνο να συζητάω. Έχω τόσα βιβλία να διαβάσω, τόσες ταινίες να δω. Βλέπω 4-5 ταινίες τη μέρα. Θέλω να βλέπω τα πάντα, και καλές ταινίες και κακές.
Τι κερδίζετε βλέποντας κακές ταινίες; Είναι τρομακτικό το κέρδος. Αρκεί να τις παρατηρείς με το σωστό τρόπο δηλαδή να εντοπίζεις την κακοτεχνία και την μετριότητα και πού οφείλεται το κακό γούστο. Όταν ήμασταν νέοι πηγαίναμε σε πορνό σινεμάδες μόνο και μόνο από κοινωνιολογική περιέργεια.
Για να παρατήρησε τους γύρω; Ναι, πήγαινα εκεί γύρω στα 16 με 18. Μαζί με τον φίλο μου τον Βαγγέλη Κοτρώνη, που ήταν μια φοβερή προσωπικότητα, και τον Δημήτρη Κολιοδήμο και βλέπαμε ταινίες περί της Ομόνοιας. Σεξ και καράτε. Παρατηρούσες τη συμπεριφορά των θαμώνων. Πριν ξεκινήσει η ταινία ήταν όλοι χωμένοι πίσω από μια εφημερίδα. Με το χτυπούσε το καμπανάκι, κατέβαινε η εφημερίδα και μετά στοχοπροσήλωση. Υπήρχε κι ένα σινεμά πορνό που πήγαιναν γυναίκες, ήταν πιο λουστρασιόν σε σχέση με τους άλλους. Λίγες μόνες τους, οι περισσότερες με παρέα. Υπήρχαν επίσης δύο ντράιβ ιν.
«Είναι δυνατόν να μη συγκινηθείς διαβάζοντας Κωστή Παπαγιώργη; Δεν γίνεται να μη διαβάσεις κείμενο του Χρήστου Βακαλόπουλου χωρίς να θυμηθείς τη λιτότητα του χαρακτήρα του και το χιούμορ του. Έχει σημασία επίσης το περιβάλλον. Πάντα θαύμαζα τον Νίκο Παναγιωτόπουλο τον ποιητή και έχω φίλο τον Σταύρο Τσιώλη.»
Η Πάολα σε μια περιήγηση που μας είχε κάνει έλεγε ότι τώρα έχουμε μεν κατακτήσει κοινωνικά και νομικά δικαιώματα αλλά μας έχει τελειώσει η καύλα. Ο Ταχτσής της έλεγε «Μην αγωνίζεστε. Κανείς δε θα πηδιέται μετά». Εντάξει, κι ο Ταχτσής ήταν απόλυτος. Από την άλλη σήμερα δεν είμαστε άνετοι, το παίζουμε άνετοι, μας αρέσει να δείχνουμε άνετοι αλλά δεν είμαστε. Συντηρητικοί είμαστε. Εμένα μου έχουν τύχει άτομα στο facebook που παριστάνουν τις περσόνες σε συγκεκριμένα θέματα. Και έρχεται η ώρα και τους λες «γδύσου» και φυσικά δεν. Ισχύει σε όλα τα πράγματα αυτό. Μας ενδιαφέρει να δίνουμε μια εικόνα προς τα έξω και δεν μας ενδιαφέρει αυτή η εικόνα να βρίσκεται σε αρμονία με την πραγματική μας.
Ναι αλλά και η κοινωνία δε σου επιτρέπει εύκολα να δείξεις ποιος είσαι. Είναι έτοιμη να δαγκώσει. Εννοείται. Όλοι μιλάνε και όλοι κρίνουν. Εμένα αυτά δεν μου αρέσουν. Τους λέω είμαι αυτιστικός, αφήστε με στην ησυχία μου. Όλοι λένε τη γνώμη τους, έχω μεγάλο φόρτο εργασίας για να ασχοληθώ. Θεωρώ ότι ζούμε στην εποχή της τερατώδους άγνοιας. Εδώ πρόσφατα με αφορμή έναν θάνατο εξύμνησαν το ξεπούλημα του ταλέντου στον βωμό του χρήματος. Ας μην νομιμοποιούμε τη χυδαιότητα μιας ολόκληρης εποχής. Και στο κάτω κάτω ας μη λέμε μπράβο μετά τον θάνατο. Όσο ζει κάποιος τι κάνουμε;
Τι είναι αυτό που μας συγκλονίζει σε ένα κείμενο; Γιατί μας προκαλεί ρίγος; Ένα κείμενο ή ένα έργο τέχνης δεν πάει ποτέ μακριά από την μυθολογία του προσώπου που το προσφέρει. Είναι δυνατόν να μη συγκινηθείς διαβάζοντας Κωστή Παπαγιώργη; Δεν γίνεται να μη διαβάσεις κείμενο του Χρήστου Βακαλόπουλου χωρίς να θυμηθείς τη λιτότητα του χαρακτήρα του και το χιούμορ του. Έχει σημασία επίσης το περιβάλλον. Πάντα θαύμαζα τον Νίκο Παναγιωτόπουλο τον ποιητή και έχω φίλο τον Σταύρο Τσιώλη. Πρόσφατα σχετικά ανακάλυψα ότι είναι φίλοι και ότι έχουν υπάρξει συγκάτοικοι. Τα πράγματα και οι άνθρωποι που αγαπάς δένονται με αόρατο νήμα κι όταν το ανακαλύπτεις σηκώνεις τα χέρια ψηλά.
Οι άνθρωποι φέρνουν άλλους ανθρώπους; Είναι μια αλυσίδα; Ναι. Αλλά μη νομίζεις, είναι μια στενή αλυσίδα. Και όλοι οι σπουδαίοι άνθρωποι ζουν λίγο σαν μοναχοί. Έχει δει κανείς τον Ευγένιο Αρανίτση να κυκλοφορεί στους δρόμους; Είναι μεν παντού, υπάρχουν, δεν είναι απαγορευτικό να τους συναντήσεις αλλά δε θέτουν τον εαυτό τους σε πρώτη θέα. Και για όλους αυτούς τους ανθρώπους υπάρχει σιωπή. Γιατί το Survivor χτυπάει 70% τηλεθέαση, γιατί ψηφίζεται 4ο μνημόνιο και βγαίνουν 100 άνθρωποι στον δρόμο, γιατί έχουμε αυτή την κυβέρνηση που έχουμε. Για μένα η ποίηση δεν είναι είδος υψηλής τέχνης. Για μένα ποίηση είναι λαϊκή τέχνη. Ο Γκόρπας έγραφε για πράγματα απλά, του πεζοδρομίου. Κι όμως δεν διαβάζει κανείς. Γιατί πολύ απλά αυτός ο τόπος είναι καταραμένος, όπως έλεγε ο Ηλίας Πετρόπουλος, και σε κάνει κι εσένα καταραμένο.