Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης: «Η Πάπισσα Ιωάννα δεν είναι μια επαναστάτρια του γυναικείου φύλου, είναι το ζωντανό σύμβολο κατάργησης κάθε φυλετικού στερεότυπου»

Μια νέα όπερα, η Πάπισσα Ιωάννα, παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον συνθέτη Γιώργο Βασιλαντωνάκη για τον εορτασμό των 80 χρόνων του οργανισμού, έρχεται, 154 χρόνια μετά την κυκλοφορία του «αντιχριστιανικού και κακοήθους» μυθιστορήματος του Εμμανουήλ Ροΐδη.

Το ποιητικό κείμενο που υπογράφει ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ροΐδη, το οποίο μιλάει για μια γυναίκα που έφθασε να πάρει τον θρόνο του Πάπα κρύβοντας τη γυναικεία της φύση. 

Λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα τον ρωτήσαμε για τον Ροΐδη, τη Λυρική αλλά και τι συμβολίζει σήμερα ένας χαρακτήρας όπως η Πάπισσα Ιωάννα. 

Είναι ένα από τα έργα που όλοι μιλάμε γι´αυτό χωρίς να το ´χουμε διαβάσει. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της απίστευτης ιστορίας του; Έτσι είναι! Όλοι έχουμε ακούσει αυτόν τον τίτλο, «Η πάπισσα Ιωάννα», αρκετοί μάλιστα είναι σε θέση να συνεχίσουν παρακάτω και να προσθέσουν «του Ροΐδη», κάποιοι λιγότεροι ξέρουν ότι πρόκειται για την ιστορία μιας γυναίκας που μεταμφιεσμένη σε άντρα κατάφερε να γίνει πάπας, ακόμα λιγότεροι ότι ο Ροΐδης έφαγε κι έναν αφορισμό από την Εκκλησία για το έργο του αυτό, αλλά ελάχιστοι έχουν στην πραγματικότητα διαβάσει το μυθιστόρημα. Όμως, ξέρεις, Σταύρο, όλο αυτό έχει και κάτι συγκινητικό… Με την έννοια ότι, καθώς θεωρούμε το συγκεκριμένο έργο, ή μάλλον την ηρωίδα του, δικό μας κτήμα, κομμάτι της πνευματικής μας κληρονομιάς, έχει εδραιωθεί μέσα μας σαν ένα ιστορικό λογοτεχνικό κειμήλιο, κι ας μην ξέρουμε και πολλά πολλά. Μήπως την Ιλιάδα και την Οδύσσεια τις έχουμε διαβάσει όλοι οι Έλληνες; Ή τα ποιήματα του Καβάφη ή τον Ζορμπά του Καζαντζάκη;

Πιστεύεις ότι είναι αληθινή ιστορία, δηλαδή ότι είναι ιστορικό πρόσωπο η Πάπισσα Ιωάννα; Τι πίστευες όσο έκανες την ποιητική διασκευή; Κάνεις πολύ καλά και προσθέτεις στην ερώτηση σου την ουρά “τι πίστευα όσο έκανα τη διασκευή”, δηλαδή κατά το διάστημα της δουλειάς. Γιατί, όντως, εκείνη την περίοδο είχα χωθεί τόσο βαθιά στο σύμπαν του μυθιστορήματος, είχα τόσο πολύ προσπαθήσει να ταυτιστώ με το πνεύμα του συγγραφέα,  ώστε, καθώς ανέπλαθα το πρόσωπο της Ιωάννας σε οπερατική πρωταγωνίστρια, ήταν αδύνατον να μην πιστεύω πως κάποτε η κοπέλα μας αυτή υπήρξε στ’ αλήθεια, με σάρκα και οστά και μαλλιά και δόντια. Τώρα, από τη μεγαλύτερη απόσταση, διατηρώ τις επιφυλάξεις μου. Στο κάτω κάτω, όλοι οι θρύλοι είναι ντυμένοι με ένα αίνιγμα, πώς να το κάνουμε…   

Ο Ροΐδης ήταν ένας μεγάλος τεχνίτης του ύφους και της γλώσσας. Πέρα, όμως, από το τι λένε οι κριτικοί λογοτεχνίας, πώς το αντιλαμβάνεται αυτό ένας συγγραφέας στον 21ο αιώνα; Η υψηλή τέχνη δεν μπορεί παρά να προσλαμβάνεται και να αναγνωρίζεται ως τέτοια σε οποιαδήποτε εποχή. Δεν γίνεται δηλαδή να μην υποκλιθείς σε ένα μεγάλο, ιδιοφυές πνεύμα, από όποια χρονική απόσταση κι αν στέκεσαι και το αντικρίζεις. Εαν μάλιστα τυχαίνει να είσαι κι εσύ “της δουλειάς” θα έχεις να πάρεις πλείστα πολύτιμα διδάγματα.

Πόσον καιρό πήρε και πόσο και που ήταν πιο δύσκολη η ποιητική απόδοση της Πάπισσας Ιωάννας; Η κατασκευή του λιμπρέτου πήρε γύρω στους έξι μήνες εντατικής δουλειάς. Αλλά και για κανα χρόνο ακόμα γίνονταν φινιρίσματα, καθώς έγραφε τη μουσική ο εξαιρετικά ταλαντούχος συνθέτης Γιώργος Βασιλαντωνάκης. Με τον οποίο δουλέψαμε σε απίστευτο βαθμό αρμονικά. Θυμάμαι ο μεγαλύτερος από μεριάς μου όγκος δουλειάς είχε βγεί στην Πάρο, καλοκαίρι του 2017 (ναι, οι αναθέσεις γίνονται χρόνια πριν την παράσταση), όπου μέσα σε ένα πάμφωτο, γαλανόλευκο, με θερμοκρασίες καύσωνα περιβάλλον, έγραφα τη διαδρομή της μικρής μάγισσας μέσα στα παγωμένα και θεοσκότεινα γερμανικά δάση. Δεν υπήρχαν – για να απαντήσω και στην ερώτηση – σημεία που να με δυσκόλεψαν περισσότερο από άλλα. Το εγχείρημα ήταν όλο δύσκολο, από την αρχή έως το τέλος, και συνάμα άκρως διασκεδαστικό. Η απόλαυση εκμηδένιζε τη δυσκολία και η χαρά το βάσανο.

Ήταν πιο εύκολο ή πιο δύσκολο από τη μεταφορά του «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού; Αντικειμενικά πιο δύσκολο υποκειμενικά πιο εύκολο. Για τον απλό λόγο ότι ο συγγραφικός κόσμος του Ροΐδη είναι πολύ πιο γοητευτικός για μένα. Η ιστορία, το ύφος, η ατμόσφαιρα της Πάπισσας με συνεπαίρνουν, με μαγεύουν, ρε παιδί μου.

Πως αντιμετωπίζεις την ηρωίδα την εποχή της εδραίωσης ενός νέου φεμινισμού μέσα από το #metoo και άλλες υποθέσεις; Αστειεύεσαι τώρα! Η Ιωάννα θα μπορούσε να προκαλέσει από μόνη της τη δημιουργία ενός άλλου #metoo το οποίο θα απαρτιζόταν από άντρες θύματα αποπλάνησης απ’ την ίδια! Η Ιωάννα δεν είναι μια επαναστάτρια του γυναικείου φύλου, είναι το ζωντανό σύμβολο κατάργησης κάθε φυλετικού στερεοτύπου. Είναι ο άνθρωπος πέρα και πάνω από το φύλο. Και η παράστασή μας νομίζω  πως φωτίζει αυτή την πλευρά του προσώπου και του έργου, αποτελεί άξονά της. Όπως και ο ερωτισμός. Μην ξεχνάμε πως οι ηθικολογικοί κύκλοι της εποχής χαρακτήρισαν το βιβλίο “πορνογράφημα”.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Τι είδους ηρωίδα είναι η Πάπισσα Ιωάννα; Επαναστατική, τραγική, κωμική; Σε ποιο κομμάτι της μπορούμε να ταυτιστούμε μαζί της; Μπορούμε να ταυτιστούμε τόσο με τα θετικά σημεία του χαρακτήρα της, που είναι ο  αντισυμβατικός τρόπος θέασης της ζωής, η προσήλωση στους στόχους της, η ανάγκη της να γεύεται κάθε στιγμή την ομορφιά, όσο και με τα αρνητικά: τη ματαιοδοξία της, την τάση για προδοσία, την απώλεια μέτρου. Είναι ένα πολυσύνθετο πρόσωπο, θαυμαστό και καταραμένο, ευλογημένο και αποτρόπαιο. Τραγικό εν τέλει. Αλλά και χαριτωμένο. Αδιανόητα σύνθετο.

Ο Ροΐδης άσκησε κριτική στον συντηρητισμό και στην υποκρισία της Καθολικής αλλά και της Ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας. Δεν είναι λίγο παράξενο πως το κείμενο του θίγει ακριβώς τα ίδια ζητήματα που συζητάμε και σήμερα; Πολύ παράξενο όντως. Ή μάλλον διόλου παράξενο. Αφού σε κάποια πράγματα δεν έχουν αλλάξει καθόλου οι αντιλήψεις της Εκκλησίας, για να μην πω σε όλα. Κάτι βέβαια που αποτελεί καύχημά της. Οι αλήθειες μας και τα δόγματά μας είναι σταθερά, δεδομένα και αμετάβλητα, έτσι ακριβώς όπως μας παραδόθηκαν από τους πατέρες, ισχυρίζεται. Δεν είμαστε σε θέση ούτε να τα προσαρμόζουμε στην εποχή ούτε να τα ερμηνεύουμε με διάφορες οπτικές. Άρα πολλά από τα ζητήματα που θίγονται στην εποχή της Πάπισσας  παραμένουν ίδια. Κάποια πράγματα δεν αλλάζουν.

Νιώθεις κάποιο ιδιαίτερο βάρος που συμμετέχεις σε μια παράσταση που γίνεται και για τα 80 χρόνια από την έναρξη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής; Βάρος, εντός εισαγωγικών βάρος δηλαδή, αισθάνομαι πάντα όταν κάποιος εμπιστεύεται σ’ εμένα το όραμά του και με επιλέγει να το υλοποιήσω. Αυτή η τιμή είναι που με βαραίνει και όχι η όποια επέτειος.

Σου φαίνονται και σένα περίεργα τα ελληνικά όταν τ’ ακούς σε Όπερα; Όχι, καθόλου. Μια χαρά μου ακούγονται εμένα τα ελληνικά στην όπερα.

Αν σου δινόταν η επιλογή, ποιο μυθιστόρημά σου θα ήθελες να γίνει Όπερα και ποιος ή ποια να ήταν η/ο συνθέτης; Έλα, Σταύρο! Ποτέ δε θα μου πέρναγε από το μυαλό… Σαφώς πάντως “Οι τέσσερις τοίχοι”. Για την ατμόσφαιρα παραμυθιού που χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο βιβλίο και τους αλλόκοτους ήρωες. Επίσης θα είχε ενδιαφέρουσα σκηνογραφία. Ποιος συνθέτης; Έλα ντε. Αυθόρμητα θα έλεγα τον Γιώργο Βασιλαντωνάκη, μιας και δουλεύουμε μαζί το τελευταίο διάστημα. Αλλά, τώρα που το σκέφτομαι, θα  προτιμούσα να το άφηνα στην κρίση του Κουμεντάκη. Έχει ένα δαιμονικό αισθητήριο στην επιλογή συνεργατών.