Φωτογραφία: Άγγελος Χριστοφιλόπουλος / FOSPHOTOS
Οι εμμονές που συναντάει κανείς στις χώρες της Σκανδιναβίας και οι οποίες απεικονίζονται θαυμαστά, σχεδόν παραισθητικά, ήδη από την εποχή του Ίψεν, του Στρίνμπεργκ, αλλά και του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν μέσα σε κορυφαία έργα, περιλαμβάνουν το σεξ, τον ζόφο της ανθρώπινης ψυχής, τη βία και την παράνοια. Και όλα αυτά, δεν έκαναν την εμφάνισή τους ξαφνικά και απροσδόκητα. Άλλωστε, είναι καθοριστική η παρουσία της βίας στη σκανδιναβική μυθολογία, καθώς και η αποκάλυψη σκοτεινών και επικίνδυνων μυστικών στα πλέον σημαντικά έργα του 19ου και του εικοστού αιώνα στη λογοτεχνία, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Μάλιστα, η βία και τα σκοτεινά μυστικά βρίσκονται στον πυρήνα αυτού του ιδιαίτερου λογοτεχνικού είδους: στη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Και, βέβαια, το κρύο κλίμα, οι κλειστές πόρτες, το βαρύ ποτό, οι μεγάλες νύχτες και τα καταπιεσμένα συναισθήματα, συνθέτουν το τέλειο σκηνικό για μια ικανή αστυνομική ιστορία.
Αλλά πέρα από τα μυστικά, τα εγκλήματα και την όποια διαλεύκανσή τους, το σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα χαρακτηρίστηκε εξαρχής και από μία επιπλέον παράμετρο: την επανεξέταση του ιστορικού παρελθόντος και την αποκάλυψη συμβάντων που έχουν αποσιωπηθεί από την επίσημη Ιστορία. Πράγματι, οι Σκανδιναβοί συγγραφείς -στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης περί ιστορίας που ξεκίνησε έπειτα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου- ανασυνθέτουν δημιουργικά τους εθνικούς τους μύθους για τον πόλεμο – συχνά, αποδομώντας την Ιστορία! Για παράδειγμα, στον «Κοκκινολαίμη» ο Τζο Νέσμπο αναδεικνύει την υπόθεση της αντίστασης στη Νορβηγία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Αρναλδουρ Ινδρίδασον μιλάει για την ισλανδική εκδοχή του ίδιου πολέμου στη «Σιωπή του Τάφου». Όσο για τον Στιγκ Λάρσον, ήταν ο πρώτος που με την περίφημη τριλογία του -«Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά», «Το κορίτσι με το τατουάζ» και «Το κορίτσι στη φωλιά της σφήγκας»- θα μετέθετε τη στενά αστυνομική θεματολογία σε ένα ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο. Εάν αναρωτηθεί κανείς για την προέλευση αυτών των ιδιαιτεροτήτων, θα πρέπει να εστιάσει σε αυτό καθ’ αυτό το σκανδιναβικό μοντέλο το οποίο εμπεριέχει μία πληθώρα από θετικά και αρνητικά στερεότυπα και από… ετερώνυμα που έλκονται: ένα θαυμαστό κοινωνικό κράτος μαζί με έναν ακραίο κρατικό παρεμβατισμό, έναν παράδεισο σεξουαλικής ανεκτικότητας αλλά και μία κόλαση αποπνικτικής κοινωνικής ομοιομορφίας, εξαιρετικά επίπεδα διαβίωσης και υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών!
Αλλά η εισαγωγή κοινωνικών θεμάτων στις ιστορίες είναι, ίσως, το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους: Η ξενοφοβία, η μετανάστευση, η έλλειψη αποδοχής και οι ταξικές διαφορές παρουσιάζονται είτε μέσα από τις περιπέτειες των ηρώων είτε στο γενικότερο πλαίσιο του μυθιστορήματος. Απ’ τη μία, εκφράζουν τις απόψεις του συγγραφέα, απ’ την άλλη όμως αναδεικνύουν εν μέρει άγνωστες κοινωνικές πτυχές και -ταυτόχρονα- μας οδηγούν σε βαθιά κρυμμένα μυστικά της ευημερούσας και οργανωμένης κοινωνίας των αναπτυγμένων σκανδιναβικών χωρών. Ήταν, πάντως, η δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε τον Φεβρουάριο του 1986 που προκάλεσε ένα τεράστιο σοκ, ένα βαθύ τραύμα στο σώμα της Σουηδίας, αλλά και ένα κύμα εκδόσεων αστυνομικών μυθιστορημάτων, για να προκύψουν έτσι τα βιβλία του Στιγκ Λάρσον που δημιούργησαν μία πλημμυρίδα έκδοσης παρόμοιων έργων – μία σχολή. Σε αυτά τα μυθιστορήματα διαβάζουμε για κατά συρροήν δολοφόνους, θρησκευτικές σέχτες, παλιούς και νέους ναζί, πόρνες και σωματέμπορους, ψυχοπαθείς που εμπλέκονται σε τρομαχτικές ιστορίες φόνων, ακρωτηριασμών, βιασμών, ακόμα και σε κακοποιήσεις παιδιών.
Με όχημα τα αστυνομικά μυθιστορήματα, εξετάζονται σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Την ίδια στιγμή, υπάρχει συνήθως ένας ντετέκτιβ που πασχίζει να καταλάβει τα κίνητρα που οδήγησαν στο έγκλημα και να γνωρίσει όλες τις πτυχές του μυστηρίου, τις μύχιες σκέψεις του ενόχου, τον πόνο τον οικογενειών, την αποσιωπημένη συλλογική ευθύνη. Και στο τέλος δεν μένει τίποτα κρυφό: όχι μόνο εντοπίζεται ο ένοχος, αλλά και όλες οι οδυνηρές ενοχές μιας ολόκληρης κοινωνίας που ζούσε μέσα στην υποκρισία.
Τα μυθιστορήματα του Τζο Νέσμπο κάνουν αυτό ακριβώς, ενώ την ίδια στιγμή καταφέρνουν και διακρίνονται για τη σύνθετη δομή τους, τις συνεχείς ανατροπές, την έντονη δράση, τις απρόβλεπτες αποκαλύψεις και τις έντονες κοινωνικές προεκτάσεις. Το τελευταίο του μυθιστόρημα με τίτλο «Το βασίλειο» όχι μόνο δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά πηγαίνει ακόμη πιο μακριά, με την -ενίοτε ανατριχιαστική- ευρηματικότητα του συγγραφέα. Πρόκειται για την ιστορία δύο αδελφών με ένα σκοτεινό οικογενειακό μυστικό, οι οποίοι συναντώνται και πάλι ύστερα από χρόνια στο κτήμα τους, σε ένα ορεινό χωριό της Νορβηγίας όπου μεγάλωσαν. Ο μικρότερος αδελφός, ο Ρόι, μετά τον θάνατο των γονιών τους, παρέμεινε στο χωριό και διαχειρίζεται ένα βενζινάδικο.
Ο μεγαλύτερος, ο Καρλ, μετοίκησε στον Καναδά και επιστρέφει στην γενέτειρα με τη γυναίκα του Σάνον και ένα φιλόδοξο σχέδιο: να χτίσει ένα ξενοδοχείο που θα αναδείξει το χωριό και θα κάνει πιο εύπορη την τοπική κοινωνία. Όμως, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται σε αυτήν την αριστοτεχνικά σκηνοθετημένη κλειστοφοβική ιστορία –όπου δεν πρωταγωνιστεί ο θρυλικός, πια, επιθεωρητής Χάρι Χόλε. Αυτό, ωστόσο, φαίνεται ότι λειτούργησε μάλλον απελευθερωτικά για τον συγγραφέα ο οποίος εστιάζοντας στην μικρή επαρχιακή κοινότητα, ανακαλύπτει το γυμνό, εφιαλτικό, αναπόδραστο, εσωστρεφές, πνιγηρό σκηνικό ενός δράματος: Τα δύο αδέρφια καλούνται να ενώσουν τις αναμνήσεις τους, κάνοντας, ταυτόχρονα, σχέδια για το παρόν ‒ την ίδια στιγμή που έρχονται στην επιφάνεια, τρομακτικά μυστικά από το παρελθόν.
Το τραγικό στοιχείο είναι κάτι που συναντάμε σε όλα τα μυθιστορήματα του Νέσμπο και στα περισσότερα από αυτά οι αναλογίες με τις αρχαίες ελληνικές οικογενειακές τραγωδίες είναι πολλές, αφού ο στενός οικογενειακός κύκλος συχνά κάνει τα μέλη του να ασφυκτιούν, ενίοτε τα καταπιέζει αφόρητα, κάποιες φορές τα πνίγει, ιδίως όταν πρέπει -πάση θυσία- να προστατευτούν αποτρόπαια μυστικά του παρελθόντος. Ή μήπως όχι; Και εάν όχι, με τι συνέπειες; Είναι, ακριβώς, εδώ που η αρχαιοελληνική τραγική ειρωνεία, υπεισέρχεται σε αυτό το περίτεχνο σύγχρονο θρίλερ για να επιβεβαιώσει ότι η αλήθεια δεν επιφυλάσσει πάντοτε το επιθυμητό αποτέλεσμα: συχνά σε οδηγεί στο μηδέν, εκεί όπου τίποτα δεν υπάρχει – τίποτα, εκτός από την οδύνη της ανάμνησης και την επιθυμία για ένα μόνο πράγμα: τη λήθη…
Τζο Νέσμπο
«Το βασίλειο»
Μετάφραση: Σωτήρης Σουλιώτης
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 694
Χάλιντ Χαλίφα
«Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά»
Μετάφραση: Αγγελική Σιγουρού
Σελίδες: 210
Εκδόσεις: Καστανιώτης
Λίγο προτού αφήσει την τελευταία του πνοή στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου, ο ηλικιωμένος Αμπντελατίφ εκφράζει στον μικρό του γιο την ύστατη επιθυμία του: να ταφεί στο χώμα του χωριού του. Ο Μπούλμπουλ θα πείσει τον μεγάλο του αδερφό τον Χουσέιν και την αδερφή τους τη Φάτιμα να συνοδεύσουν όλοι μαζί τη σορό του πατέρα τους. Αυτό, όμως, ισοδυναμεί με επικίνδυνη αποστολή σε μια χώρα που έχει μετατραπεί σε έναν αιματηρό λαβύρινθο αυθαίρετων στρατιωτικών αναμετρήσεων. Παρακολουθούμε, λοιπόν, ένα βαν που κατευθύνεται από τη Δαμασκό προς την Αναμπίγια. Εκεί μέσα η σιωπή είναι ανησυχητική, ενώ έξω μαίνεται ακόμα ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος που δεν χορταίνει θύματα. Βλέπουμε τρεις ανθρώπους οι οποίοι καλούνται, κυρίως, να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Ένα μυθιστόρημα που, με αφορμή τον θάνατο, μιλά για τη ζωή. Και ο Χάλιντ Χαλίφα, χαρισματικός αφηγητής αλλά και δεξιοτέχνης του μαύρου χιούμορ, καταθέτει ένα εκπληκτικό -από κάθε άποψη- μυθιστόρημα για την τραγωδία της σύγχρονης Συρίας.
Χάρης Βλαβιανός
«Τώρα θα μιλήσω εγώ»
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 80
Τη μέρα εκείνη ένας Ιταλός, άγνωστος σ’ εμένα, μου ανακοίνωσε τηλεφωνικά ότι η αδελφή μου Μαρίνα είχε μόλις πεθάνει από ανακοπή καρδιάς. Τη βρήκε ο ίδιος νεκρή στο μικρό διαμέρισμά της στο Μιλάνο, πεσμένη στο πάτωμα. Δίπλα της ήταν η σύριγγα με τη δόση ηρωίνης που μόλις είχε πάρει – νοθευμένη, όπως αποδείχθηκε. Η Μαρίνα μπαινόβγαινε σε διάφορες κοινότητες απεξάρτησης, σε πόλεις της Ιταλίας και της Πορτογαλίας, επί τριάντα χρόνια. Προσπαθούσε να κόψει τα ναρκωτικά αλλά δεν τα κατάφερνε. Έμενε καθαρή για λίγους μήνες και μετά έβρισκε πάλι καταφύγιο στην ηρωίνη. “Σε ποια πραγματικότητα ακριβώς θέλεις να επανενταχθώ;” µου είπε κάποτε. Στο βιβλίο αυτό δίνω φωνή στην ίδια. Στην τραγική ζωή της καθοριστικό ρόλο έπαιξε η νοσηρή σχέση µε τη μητέρα της, σχέση που δυστυχώς επηρέασε για πολύ καιρό και τη δική µου επικοινωνία μαζί της. Τώρα που και οι δύο γυναίκες δεν ζουν πια, μπόρεσα να δω πιο καθαρά το πρόσωπο της αδελφής µου, να φωτίσω πλευρές της προσωπικότητάς της που µε απωθούσαν και µε κρατούσαν μακριά της.
Μπρετ Ίστον Έλις
«Αμερικανική ψύχωση»
Μετάφραση: Χρίστος Τόμπρας
Εκδόσεις: Οξύ
Σελίδες: 608
Στα τέλη της «χορτασμένης» δεκαετίας του ’80, ένας από τους δεκάδες νεαρούς γιάπηδες της Γουόλ Στριτ, ο λάτρης του καλού γούστου και των εκλεπτυσμένων απολαύσεων Πάτρικ Μπέιτμαν, αρχίζει να βυθίζεται στον ίλιγγο της παράνοιας, του νοσηρού εγκλήματος και του απόλυτου κενού. Και ο Μπρετ Ίστον Έλις, ίσως στην καλύτερη στιγμή του, δεν χάνει την ευκαιρία να εξαντλήσει το συγγραφικό ταλέντο του περνώντας από κανονικό λεκτικό ηλεκτροσόκ ολόκληρη τη λαμπερή πλευρά των σύγχρονων δυτικών ηθών, της υλιστικής ψευδαίσθησης και της κουλτούρας της υπερβολής. Και όλα αυτά, με έναν ανελέητο σαρκασμό και μια αιχμηρή ακρίβεια που τρομάζει όλο και περισσότερο με το πέρασμα των χρόνου.