Δεν έχω ξαναγνωρίσει 85χρονο με το σφρίγος, το νεύρο, τη δίψα, αν όχι τη λύσσα, για ζωή του Κώστα Τσόκλη. Φαινόμενο! Ενα πρωί, έχοντας μόλις συμπληρώσει τα 85 του χρόνια, σηκώθηκε και ξεκίνησε, μηδενίζοντας όλα τα κοντέρ, να δημιουργεί σε 85 καμβάδες με ορμή έφηβου το χάος. Αφού το γεωμέτρησε, προσθέτοντας φράσεις-
Τον παρακολουθώ για ώρα να ενορχηστρώνει, έχοντας δίπλα του αδιάλειπτα την αγαπημένη σύντροφό του Ελένη, τις τελευταίες λεπτομέρειες για τα εγκαίνια στα οποία επιφυλάσσει ένα happening, Με ορκίζει να μην αποκαλύψω λέξη γι’αυτό. Οταν πλησιάζει κοντά στα οργιώδη εκρηκτικά σύμπαντα που έχει συνθέσει δεν κρύβεται η έξαψή του. Ασυγκράτητος, προτού καλά καλά στεγνώσει το χρώμα επάνω τους, ξεκίνησε να δουλεύει νέα ενότητα έργων: «Εχει σχέση με τον έρωτα τον σαρκικό. Μην μπορώντας πλέον να τον ζήσω φυσικά τον ζω νοσταλγικά. Και εκτονώνομαι».
Αναρωτιέται κανείς πού βρίσκει τέτοια ενέργεια στα 85 του χρόνια ο Κώστας Τσόκλης και δημιουργεί 85 έργα. Πώς έγινε; Έχει τεθεί και από τους πιθανούς φίλους κι εχθρούς μου αυτό το θέμα: Φτάνει πια με τον Τσόκλη!Μας έπρηξε!”. Και το κατανοώ απολύτως. Αλλά αμέσως προκύπτει από μόνη της μια απάντηση-ερώτημα: «Τι θέλετε να κάνω; Να κλειστώ στο εργαστήρι και να πεθάνω;»
Ποιους ακριβώς ενοχλεί η παρουσία σας; Πολλούς! Νομίζουν ότι ίσως τους αφαιρώ τον ζωτικό τους χώρο με την προσωπικότητά μου – γιατί είναι λίγο πληθωρική.
Σας έχουν κάνει σχετικές επιθέσεις; Μα συνεχώς! Είναι κατανοητό. Αν με ρώταγες ποιον θεωρώ τον πιο σπουδαίο Ελληνα θα απαντούσα ο Μίκης Θεοδωράκης. Παραταύτα, όταν τον ακούω ή τον ξαναβλέπω απομακρύνομαι.
Εχετε κοινά στοιχεία με το Μίκη Θεοδωράκη; Δεν είμαι φυσικά της κλάσης του. Αλλά ακόμα κι αυτό που είμαι εγώ θέλουν να το αποφεύγουν.
Γιατί δεν είστε της κλάσης του Μίκη Θεοδωράκη; Τι υπολείπεται; Υπολείπεται η παρουσία του Θεού. Είναι ο Θεός αυτό που έρχεται και προικίζει τον ένα με 10 τον άλλο με 3. Γενικότερα, όμως, η συνεχής παρουσία σε ένα χώρο όπως είναι η Ελλάδα, κουράζει. Τα χρόνια που ζούσα στο εξωτερικό μπορούσα να κάνω 10 εκθέσεις μια χαρά και δεν κούραζα κανέναν. Εδώ ο ίδιος άνθρωπος με το ίδιο δυναμικό περιορίζεται σε έναν μικρό χώρο. Αν σκεφτείς, έχω να κάνω έκθεση δυο χρόνια, από τότε που ήθελα να διαμαρτυρηθώ επειδή χαλάσαν το σταυρό μου στην Σπιναλόγκα. Κάποτε κάποτε λέω και την γνώμη μου και για άλλα θέματα, όπως η Αμφίπολη.
Και προκαλείτε επεισόδια. Το να είσαι γνωστός είναι ένα όπλο. Αυτό το όπλο τι το κάνεις, όμως; Το αφήνεις κρεμασμένο στον τοίχο ή το χρησιμοποιείς; Αυτό δεν γίνεται κατανοητό από τον κόσμο. Βρίσκομαι με μία ευθύνη που μου ανέθεσε η φύση, ο Θεός. Τι την κάνω; Πρέπει να την καταναλώσω. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι σπουδαίοι, μεγάλοι καλλιτέχνες και είναι κρυφοί, δεν ακούγονται ποτέ. Και τους ανακαλύπτεις μετά θάνατον ή μιλάνε κάθε 10 χρόνια. Κι αυτό τους χαρακτηρίζει. Δεν είμαι εγώ έτσι. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος που αν αργήσω να φανώ ότι υπάρχω νιώθω ασφυξία, αισθάνομαι ότι δεν υπάρχω.
Πάντως, με τα 85 έργα σας, δεν δηλώνετε απλώς την ύπαρξή σας. Η παρουσία σας γίνεται επιθετική. Φαίνεται ότι πάντα οι παρουσίες μου έχουνε μια επιθετικότητα. Αν υπάρχει τώρα αυτό κι εδώ δεν είναι απέναντι στους ανθρώπους, αλλά απέναντι στη φύση. Διότι 85 ετών είναι μια μεγάλη ηλικία. Το πιο φυσικό λοιπόν θα ήτανε να πω στον πρόεδρο του Μεγάρου, που με κάλεσε να κάνω αυτή την εμφάνιση, «Ευχαριστώ, κύριε Μάνο, αλλά δεν με ενδιαφέρει». Ή, θα μπορούσα να πάρω το παρελθόν μου και να το κουβαλήσω και να κάνω ένα είδος αναδρομής. Εγώ αντίθετα, μα ειλικρινά σας το λέω, αισθάνομαι ότι είμαι ζωντανός, ότι είμαι σημερινός άνθρωπος. Και έφτιαξα 85 νέα έργα, τα οποία ουσιαστικά αναιρούνε λίγο και την προηγούμενη δουλειά μου.
Πώς την αναιρούν; Είμαι καθαρός σε αυτό που κάνω, δεν έχω μουντζούρες. Εδώ τι έκανα; Είπα θα μετατραπώ σ’ ένα είδος δημιουργού. Φοβάμαι να πω τη λέξη «μικρού Θεού», για να μην γίνει παρεξήγηση πάλι. Πήρα λοιπόν αυτά τα τελάρα και δημιούργησα ένα χάος. Τελείως τυχαίο. Εβαζα τα τελάρα κάτω, έριχνα τα χρώματα, νερά. Και μετά πήρα αυτό το χάος και του έβαλα τάξη. Τα έργα έχουν μια απόλυτη ισορροπία. Βρες μου ένα ανισόρροπο. Ενα που ήτανε το χάλασα. Για χρόνια προσπάθησα, αλλά δεν μπόρεσα να φτάσω σε μια μεγάλη ποιότητα καλλιτεχνική, σε μια μεγάλη δημιουργία, σε μια μεγάλη έμπνευση. Κι έτσι αναρωτήθηκα: πώς γίνονται άραγε τα αριστουργήματα; Με ποιο τρόπο; Και έφτασα στο απλοϊκό συμπέρασμα: τα αριστουργήματα στην τέχνη ξεκινάνε από μια ιδέα. Κι εν συνεχεία, έχοντας γραμμές ,σχήματα και χρώματα φτιάχνεις τις Τζοκόντες και τις Γκουέρνικες.
Θέλετε να πείτε ότι προτείνετε, δηλαδή, εδώ τη νέα Γουέρνικα; Λέω: δεν μπορώ να φτιάξω εγώ την Γκουέρνικα, σας δίνω όμως τα υλικά να την φτιάξετε εσείς. Εκεί είναι το επιθετικό. Να χτυπήσω ξύλο να αντέξουμε ως τις 6 Νοεμβρίου, που είναι τα εγκαίνια, και να είμαστε ακόμα ζωντανοί!
Η σχέση σας με το χρόνο, ακόμα και το φυσικό τέλος, φαίνεται να είναι εξαιρετικά χαλαρή. Απατώμαι; Εχω την τύχη και την ατυχία να έχω φτάσει σε ένα σημείο παραδεκτό.
Παραδεκτό…; Αν πέθαινα αύριο το πρωί θα λέγαμε «εντάξει, ο Τσόκλης πλήρης ημερών πέθανε.»
Εσείς θα το αποδεχόσασταν; Τι βλέπεις απ΄το ύφος μου; Αυτή ήταν η τύχη μου. Η ατυχία είναι ότι δεν πέθανα στη σωστή στιγμή. Δεν πέθανα εγκαίρως.
Υπάρχει σωστό timing στο θάνατο; Υπήρξανε στιγμές στη ζωή μου που βρισκόμουν σε ένα επίπεδο υψηλό. Εκείνη την ώρα θα μπορούσε να είχε τελειώσει η ζωή μου και να έχω πάει καλά για την υστεροφημία μου. Απ’την στιγμή όμως που δεν πεθαίνεις στην ώρα σου, πρέπει να ξανακερδίσεις την ζωή σου απ΄την αρχή. Γιατί η στιγμή που βρισκόσουνα ψηλά δεν είναι παρά ένα επεισόδιο της ζωής σου και όχι το αποκορύφωμα. Και εκεί τα πράγματα είναι δύσκολα .
Θα προτιμούσατε δηλαδή για την υστεροφημία σας να είχατε πεθάνει συγκεκριμένη στιγμή; Νομίζω, ναι. Την εποχή που κάνω τα προοπτικά «Αντικείμενα» και είμαι σε όλο τον κόσμο περιζήτητος. Τα έργα μου πουλώνται χωρίς να τα δούνε οι άνθρωποι, μακριά. Επιτυχία παγκόσμια! Ηταν μία στιγμή. Ημουνα και νέος, θα λέγανε «τι κρίμα, τέτοιο ταλέντο και χάθηκε νωρίς!» και τα έργα θα βρισκόντουσαν στα μουσεία. Ε, δεν πέθανα! Μετά ήρθε η ίδια η ζωή, η πραγματικότητα, η οποία συνεχώς αλλάζει και μαζί της αλλάζω κι εγώ. Και με οδήγησε σε άλλες αναζητήσεις, σε άλλους τρόπους έκφρασης. Και με τον καιρό φτάσαμε στη δεύτερη «στιγμή», όταν κάνω το Ψάρι στη Μπιενάλε που χαλάει ο κόσμος. Κι εκεί αν είχα πεθάνει θα λέγανε «ο Τσόκλης ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έκανε αυτά τα πράγματα παγκοσμίως». Δεν πέθανα όμως και μετά από αυτό γίνανε εκατομμύρια άλλα πράγματα με τον ίδιο τρόπο, πάνω-κάτω. Αρα, έμεινε κι αυτή η στιγμή σαν ένα μικρό επεισόδιο. Κάθε φορά που εμφανίζομαι τώρα ή που εκφέρω ένα λόγο προσπαθώ να δικαιώσω τη ζωή ενός ανθρώπου που κατά τη διάρκειά της είχε διάφορα επεισόδια. Δηλαδή, όταν κοιτάς αυτή την έκθεση ξεχνάς ότι έκανα τα βίντεο, τα «Αντικείμενα», ένα σωρό τοπία που κοσμούν τα σπίτια, τα ξεχνάς, και με κρίνεις μόνο από αυτό. Στα αποφθέγματα που έχω γραμμένα περιέχεται όλο το παρελθόν μου. Όλη η πείρα –πήγα να πω σοφία, αλλά μπορεί να φανεί πολύ βαριά κουβέντα-, που μου έδωσε η προηγούμενη ζωή μου.
Γράφετε «εκλιπαρώ την αγνότητα να με ξαναδεχτεί στους κόλπους της». Ναι. Δεν είναι ωραίο;
Θέλετε να εξαγνιστείτε από τι; Πώς ξεκίνησα να κάνω τέχνη; Ημουνα ένα παιδάκι κι έβλεπα τον πατέρα μου που ζωγράφιζε. Μου άρεσε κι εμένα κι άρχισα κι εγώ να ζωγραφίζω. Οταν ανακάλυψα ότι έχω την ικανότητα να ζωγραφίζω, προσπάθησα να πω πράγματα προσωπικά που με συγκινούσαν. Ήταν η εποχή του αυνανισμού. Ε, κι η ζωγραφική ήταν ένα είδος πνευματικού αυνανισμού. Δηλαδή, μια αυτοϊκανοποίηση. Ήμουνα αγνό παιδί τότε.
Αυτό άλλαξε στην πορεία; Ναι, γιατί μετά με πήρε η μπάλα. Πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Και ξέχασα τα αισθήματά μου. Έπρεπε να μάθω να ζωγραφίζω όπως δίδασκε ο δάσκαλος. Οπως ζωγράφιζε δηλαδή ένας άλλος, όπως απαιτούσε, ας πούμε, μια τοπική Ιστορία. Εχασα την αγνότητα. Μετά τέλειωσα τη σχολή κι έφυγα στο εξωτερικό. Και βρέθηκα στη Ρώμη στην αρχή, σε μια άλλη πραγματικότητα, με την αφηρημένη τέχνη. Κι αντί να κοιτάξω και πάλι με αγνότητα και με βλακεία –γιατί η αγνότητα εμπεριέχει και λίγη βλακεία μέσα της- να πω το δικό μου το λόγο, προσπάθησα να βρω ένα τρόπο ξεχωριστό από τους άλλους, μπας και ξεχωρίσω και υπάρξω κι εγώ. Υπήρχε δηλαδή μια πονηρή πρόθεση.
Η τέχνη είναι σαν τους σκύλους. Οι σκύλοι αγαπάνε τον αφέντη τους και ας είναι ο χειρότερος παλιάνθρωπος του κόσμου. Κι η τέχνη όλα στα συγχωρεί.
Έκτοτε η πονηρή πρόθεση σάς συντροφεύει; Είναι κάτι που ακολούθησε για πολλά χρόνια τη ζωή μου, μετά στο Παρίσι, με τις επιτυχίες όταν τις κατάφερα. Μετά μετέτρεψα την ανάγκη μου την αρχική να εκφραστώ σε επάγγελμα. Αρχισα να κατασκευάζω πράγματα τα οποία πουλιόντουσαν. Εβγαζα λεφτά, έβγαλα το ψωμί μου, να φάει η οικογένεια. Εκανα παιδί.
Μετανιώνετε; Τώρα που μεγάλωσα θα ήθελα να ξαναγυρίσω στο παλιό. Ειδικά σήμερα που υπάρχει κρίση και δεν πουλάμε έργα, θα ήθελα να ξαναζωγραφίσω.
Να ξαναζωγραφίσετε; Να ξαναρχίσω να αυνανίζομαι, να ξαναβγάλω την ψυχή μου. Κι εκλιπαρώ αυτή την αγνότητα να με ξαναδεχτεί στους κόλπους της. Ακόμα και ο Πικασό στα τελευταία χρόνια του έλεγε «προσπαθώ να ξαναζωγραφίσω σαν παιδί». Εγώ θα ήθελα να ξαναγίνω ένα αγνό πλάσμα, αλλά ένα αγνό πλάσμα που ξέρει. Γιατί τότε ήμουνα ένα αγνό πλάσμα που δεν ήξερε. Κι αυτό είναι δύσκολο. Δεν μπορείς να ξεφύγεις πια. Τώρα πια ξέρεις! Νομίζω ότι αυτός που θα κάνει την πραγματική σύγχρονη τέχνη είναι εκείνος ο οποίος δεν θα έχει δει ποτέ τέχνη στη ζωή του.
Είναι δυνατόν; Ναι, γιατί θα έχει μέσα του το ένστικτο του δημιουργού. Εμείς οι άλλοι που ακολουθούμε σκαλοπάτι- σκαλοπάτι την Ιστορία, ποτέ δεν θα φτάσουμε να κάνουμε πρωτοποριακή τέχνη.
Αν δεν κάνετε πρωτοποριακή τέχνη τότε τι κάνετε; Αυτό που γράφω σε ένα άλλο έργο μου: «Η ιστορία της τέχνης είναι δανειοληπτικό ταμείο. Προσφορά μας οι τόκοι». Εμείς κάνουμε τους τόκους. Ενώ αυτός που θα κάνει μια επανάσταση και θα μας προτείνει μια νέα μορφή, θα είναι αυτός που δεν διδάχτηκε τέχνη, δεν είδε τέχνη, αλλά είδε όλα τα υπόλοιπα.
Πώς συγκεντρώθηκαν οι φράσεις των έργων σας; Τις συλλέγατε σε σημειωματάρια; Νομίζω είχα ένα ταλέντο στο γράψιμο. Εγραφα γραμματα στις κοπέλες που αγαπούσα, στους γονείς, στους φίλους μου, καμιά φορά σημείωνα κάτι που αφορούσε την τέχνη, μίλαγα και στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο. Ολα αυτά δημιούργησαν ένα σύμπαν λόγου. Πάρα πολύς κόσμος με ξέρει περισσότερο απ΄το λόγο μου παρά από το έργο μου.
Μήπως φταίνε γι’ αυτό οι συνήθως εμπρηστικές δηλώσεις σας; Ακόμα και οι φράσεις μου που βρίζουν θα δεις πως είναι λογικές.
Μοιάζει πάντως συνέχεια να ζητάτε άφεση αμαρτιών.Τι ακριβώς έχετε κάνει; Ολες τις αμαρτίες του κόσμου έχω κάνει. Ο,τι κακό μπορούσε να κάνει ένας άνθρωπος το έχω κάνει. Δεν έχω σκοτώσει, αλλά έχω κακομεταχειριστεί ζώα όταν ήμουνα παιδάκι. Γιατί λέω ότι η τέχνη δίνει άφεση αμαρτιών; Οταν σταθείς μπροστά σε ένα έργο τέχνης δεν είσαι κανείς. Είσαι εσύ με το αντικείμενο. Άρα, η τέχνη σού συγχωρεί τα πάντα. Δεν συγκινεί περισσότερο το καλό παιδί απ’ότι συγκινεί το κακό παιδί. Συγκινεί εξίσου. Η τέχνη είναι σαν τους σκύλους.
Σαν τους σκύλους…; Οι σκύλοι αγαπάνε τον αφέντη τους και ας είναι ο χειρότερος παλιάνθρωπος του κόσμου. Κι η τέχνη όλα στα συγχωρεί.
Δηλώσατε πρόσφατα, με αφορμή την έκθεση των 85 έργων, πως ότι έχετε κάνει μέχρι σήμερα είναι σκουπίδι. Δεν είναι ακραίο; Θέλατε να προκαλέσετε; Ισως είναι ακραίο. Από το τέλος της αρχαίας Ελλάδας, από τους ρωμαϊκούς χρόνους και μετά, πόσα μουσεία μοντέρνας τέχνης υπήρχαν; Κανένα. Από τότε έχουνε περάσει 2000 χρόνια. Πόσα μουσεία υπάρχουνε στον κόσμο; 1000; Σε 20.000 χρόνια πόσα μουσεία θα υπάρχουνε, αν πάμε γεωμετρικά με αυτό το ρυθμό; Σε 200.000 χρόνια πόσα θα είναι, αν δεν καταστραφεί η γη; Σε 2 εκατομύρια; Δεν μπορούμε να γεμίζουμε ένα τεράστιο μουσείο με 50 ανόητα ή αδιάφορα έργα και μόλις δύο αριστουργήματα. Θα έρθει η στιγμή που θα πάρουμε τα δυο αριστουργήματα και θα ρίξουμε στις αποθήκες τα υπόλοιπα να τα φάνε τα σκουλήκια. Θα έρθει η εποχή που θα κάνουμε μουσεία μόνο με αριστουργήματα.
Πόσα έργα σας θα μείνουν τότε στα μουσεία; Την Τζοκόντα τη θυμάσαι. Από τα δικά μου έργα θυμάσαι κανένα; Εγώ δεν έχω κάνει ούτε ένα αριστούργημα. Εχω κάνει 1-2 έργα που ήτανε καλά, που δεν θα πεταχτούνε από τα πρώτα. Αλλά έχω κάνει και 3000 έργα που δεν είναι για να χτίσεις σπίτι και να βάλεις φύλακα να τα φυλάει.
Πάντως η δήλωσή σας «ό,τι έχω κάνει μέχρι σήμερα είναι σκουπίδια» αφήνει να εννοηθεί ότι τα έργα αυτής της έκθεσης είναι τα μόνα που αξίζουν. Λάθος. Αυτά εδώ είναι τα σκουπίδια! Γι’αυτό τελειώνω με ένα άσπρο πίνακα. Για να πάρει κάποιος τα υλικά που προτείνω και να κάνει το αριστούργημα. Εγώ δεν τα κατάφερα. Παγκοσμίως, όπως βλέπω τη ζωή μου τώρα, νομίζω πως δεν έχω καμία θέση ανάμεσα στα αριστουργήματα. Στον τόπο μας εδώ, αν υπάρξει δικαιοσύνη, γιατί δεν είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει, είναι πιθανό να υπάρχει και κάτι δικό μου. Αλλά να υπάρχει τι; Εγώ θα προτιμούσα να υπάρχει η ιδέα Τσόκλης. Οχι το έργο. Γιατί πιστεύω οι ιδέες μου, αυτές ακριβώς που κατηγορούνται, είναι ό,τι ουσιωδέστερο έχω κάνει στη ζωή μου.
Μπορείτε να γίνετε πιο συγκεκριμένος; Οταν λέω ιδέες εννοώ αυτά που λέω, αυτά που προσπαθώ να κάνω, όχι αυτά που επιτυγχάνω. Εκείνα που μόνο εγώ ξέρω και δεν τα ξέρετε οι άλλοι. Οσα με τη φαντασία μου τα έχω δει, αλλά με τα χέρια μου δεν ήμουν ικανός να τα μετατρέψω σε αντικείμενο. Κάθε φορά που έκανα κάτι ήταν κατώτερο από αυτό που είχα συλλάβει. Ισως μερικές φορές μού έκανε χάρη ο Θεός. Κι ο Θεός είναι μούτρο. Γιατί σου κάνει τη χάρη εκεί που είσαι δυνατός. Δεν στην κάνει ποτέ εκεί που είσαι αδύνατος.
Υπάρχει Θεός; Η ιδέα του γέρου με τα γένια, όχι. Μην κοροϊδευόμαστε. Αλλά υπάρχει μια πραγματικότητα. Συμπτώσεις, θες να τις πεις, συνέπειες συμπτώσεων, που μπορεί αύριο με ένα μυαλό καλύτερο από το δικό μου να ανακαλυφθεί ότι δεν είναι τόσο τυχαία; Θες να είναι συνέπεια όλων των πράξεων σου;
Μιλώντας για συνέπειες, είναι σύνηθες με δηλώσεις σας (για το βιασμό, για τις πυρκαγιές) να προκαλείτε επεισόδιο. Είναι κάτι που δεν το επιδιώκετε; Το θέμα του βιασμού, για το οποίο έγινε μεγάλη παρεξήγηση, να μην το ξανασυζητήσουμε ποτέ. Αλλά σε σχέση με αυτό που είπα για τις φωτιές, ξέρεις τι είναι η Γκουέρνικα; Μια πόλη που την κατέστρεψαν. Είναι καλό πράγμα να καταστρέφονται οι πόλεις; Οχι. Αλλά αυτό ενέπνευσε τον Πικάσο να κάνει ένα αριστούργημα. Και σε ρωτώ:ποιο είναι τώρα σημαντικότερο, η Γκουέρνικα ως πόλη ή ως έργο του Πικάσο; Απορώ πώς παρεξηγούνε τέτοια σοφά πράγματα που τους λέω! Κάνουνε λάθος οι άνθρωποι, παρεξηγούνε, είναι χαζοβιόληδες. Το ίδιο έγινε με την Αμφίπολη. Πρώτα απ’όλα είπα ότι δεν είναι και κανένα αριστούργημα και ότι το ψηφιδωτό είναι άθλιο’ και το τελευταίο έργο του Φασιανού είναι καλύτερο. Και μετά είπα «Αφήσε, βρε παιδιά, τους τάφους ελεύθερους. Θα σας άρεσε να πάει κάποιος και να ανοίξει τον τάφο της γιαγιάς σας; Είναι ιεροσυλία». Αν δεν είχε βρεθεί ο τάφος στην Αμφίπολη σε τι θα άλλαζε η ζωή σου; Πες μου!
Υπάρχει κάτι που έχει αλλάξει τη δική σας ζωή το τελευταίο διάστημα; Το ότι έχασα την εικόνα του αποδέκτη μου. Δεν ξέρω για ποιον δουλεύω. Δεν ξέρω πια ποιον θέλω να προσηλυτίσω, να γοητεύσω, να αφυπνίσω.
Παλιότερα το ξέρατε; Νομίζω πως ναι. Τα τελευταία χρόνια, με αυτή την άθλια κατάσταση που κυριαρχεί, είμαι τελείως χαμένος. Δεν ξέρω γιατί κάνω όλα όσα κάνω, γιατί λέω όσα λέω, γιατί εξακολουθώ και υπάρχω. Νομίζω ότι ζούμε σε μια στιγμή πλήρους απώλειας συνειδήσεως, εθνικότητας, ήθους, λογικής και δεν βλέπω πού μπορεί να οδηγηθεί αυτό το πράγμα. Επικαλούμαι πλέον τους φιλόσοφους να μιλήσουν. Ο Καπιταλισμός οδήγησε σε άδικο μοίρασμα του πλούτου. Ο Κομμουνισμός υπήρξε ένα μεγάλο ψέμα. Τη Δημοκρατία τη βλέπεις πού έχει καταντήσει. Είναι μια χαμένη υπόθεση.
Και τους Έλληνες πολιτικούς ως είναι χαμένη υπόθεση τούς βλέπετε; Τους βρίσκω άθλιους! Βρίσκω τον έναν πιο σιχαμερό από τον άλλο.
Δεν τους ψηφίζετε; Οι τελευταίες εκλογές ήταν το χειρότερο που έχει συμβεί στον ελληνικό λαό. Διότι έγινε με λίστες. Βγήκε ο Τσίπρας απ΄τη μια και ο Μεϊμαράκη από την άλλη, και κλήθηκε ο λαός να ψηφίσει μεταξύ Παπαδόπουλου και Ιωάννη Μεταξά. Ζούμε μια δικτατορία διπλή, με δυο πόλους. Ο Τσίπρας μου φαινόταν πάντα ένα παιδί με ένα ταλέντο, χωρίς να μπορώ να πω όμως ότι είναι πολύ χαρισματικός. Εχει κάτι μπεμπεδίστικο. Δεν με εμπνέει εμένα. Εσάς τις γυναίκες μπορεί να σας εμπνέει. Κι έκανε μια σειρά από λάθη, γιατί δεν ήξερε τη δουλειά. Είπε έτσι, έκανε άλλα, τώρα κάνει άλλα. Δεν μου έδωσε την εντύπωση ενός ανθρώπου φιλοσοφημένου που ξεκινάει να επιβάλλει ένα είδος φιλοσοφίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται:θυσίες από το λαό, κέρδη για το λαό, όραμα για το μέλλον. Να ακούω στην τηλεόραση να λένε ότι ένας νόμος που καθορίζει το ύψος της σύνταξης ενός γέροντος, αφού εγκριθεί απ΄τη Βουλή, πρέπει να εγκριθεί και από τους θεσμούς; Μου σηκώνεται η τρίχα. Πλήρης υποταγή. Σκλάβοι είμαστε! Είμαστε ένας λαός χαλασμένος. Όχι πως δεν είχε αξίες. Αλλά πάρε ένα γραμματόσημο. Ένα γραμματόσημο μπορεί να έχει τεράστια αξία. Αν όμως του λείπει ένα κομματάκι είναι σκάρτο κι αμέσως η αξία πέφτει. Ε, λοιπόν, πιστεύω ο ελληνικός λαός είναι ένας σκάρτος λαός. Υπάρχουν και οι εξαιρέσεις.
