Στα τέλη του περασμένου Αυγούστου, σ’ έναν από τους ανασχηματισμούς, στο Υπουργείο Πολιτισμού εγκαταστάθηκε η Μυρσίνη Ζορμπά, γνώριμη σε πολλούς, κυρίως σε όσους κινούνται στο χώρο του βιβλίου. Ηταν η πρώτη διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, που ιδρύθηκε το 1994 επί υπουργίας στο Πολιτισμού του Θάνου Μικρούτσικου. Τότε η Μυρσίνη Ζορμπά ήταν στο ΠΑΣΟΚ. Και συνέχισε να είναι για κάμποσα χρόνια. Εγινε και ευρωβουλευτής, επί κυβερνήσεων Κώστα Σημίτη.
Και μετά, αρκετά μετά, έγινε υπουργός Πολιτισμού επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Η αλήθεια είναι ότι όσοι την γνωρίζαμε από το παλιό ρεπορτάζ βιβλίου σκεφτήκαμε, όταν εγκαταστάθηκε στο γραφείο της στην οδό Μπουμπουλίνας, στο ΥΠΠΟ, ότι εντάξει, προδιαγεγραμμένη διαδρομή έχει, το πολύ σ’ έναν χρόνο θα έχουμε εκλογές, λίγα πράγματα μπορεί να κάνει. Αλλά επειδή την γνωρίζαμε ως μεθοδική και οργανωτική, και ως έναν φιλόδοξο άνθρωπο -με τη καλή έννοια-, σκεφτήκαμε ότι θα επιχειρούσε να ολοκληρώσει κάτι grande. Για παράδειγμα να εγκαινιάσει το πολύπαθο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Η αλήθεια είναι ότι σχεδόν την επομένη από τη μέρα που ανέλαβε, αφού πρώτα είχε φροντίσει να αλλάξει όλο το προσωπικό και τους συμβούλους της προκατόχου της Λυδίας Κονιόρδου στο Υπουργείο -να σας θυμίσω ότι δεν έγινε αλλαγή κυβέρνησης, ανασχηματισμός έγινε-, είχε μια πολύ κακή έκπληξη, αφού στον χακαρισμένο λογαριασμό της στο twitter, αναρτήθηκε ο… θάνατος του σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά. Και βεβαίως μπορεί ο καθένας να πέσει θύμα των χάκερ, αλλά θυμάμαι ότι πέρασαν σχεδόν δύο μέρες, για να τηλεφωνήσει η υπουργός στον Ελληνα σκηνοθέτη, κι αυτό κατόπιν οργίλων δημοσιευμάτων. Τέλος πάντων, ξεχάστηκε αυτό.
Στην πορεία θυμάμαι ότι είχε αρχίσει να στέλνει δελτία τύπου με γενικόλογες διατυπώσεις περί πολιτισμού, θυμάμαι ότι δεν ανακατεύτηκε ποτέ με την κοινότητα των καλλιτεχνών -δεν την είδα σε καμία παράσταση, π.χ., και σας διαβεβαιώ πηγαίνω σε πολλές-, ότι από τις πρώτες (ή η πρώτη;) αναγγελία που έκανε ήταν η επανίδρυση του ΕΚΕΒΙ και μετά σιωπή. Μέχρι που έφτασε ο περασμένος Νοέμβριος και η θητεία του διευθυντή ενός από τους εποπτευόμενους από το υπουργείο Πολιτισμού φορείς, του Γιάννη Αναστασάκη στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, έληγε. Και το υπουργείο δεν αντιδρούσε, ούτε θετικά ούτε αρνητικά. Βεβαίως, στο πλαίσιο των αναγγελιών της, η υπουργός είχε προϊδεάσει ότι για τους εποπτευόμενους φορείς οραματίζεται και πρεσβεύει τη διαδικασία των διεθνών διαγωνισμών και των προσκλήσεων ενδιαφέροντος για την επιλογή των επικεφαλής τους. Στην περίπτωση του ΚΘΒΕ δεν πρόλαβε, η θητεία έληγε σε λίγες μέρες. Ισως πάλι και να μην είχε προλάβει να φτιάξει τους δικούς τους εσωκομματικούς συσχετισμούς… Δεν ξέρω.
Και μετά ήρθε η εποχή του διαγωνισμού για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, όπου διαγωνισμός προκηρύχθηκε, επιστροπή συστάθηκε, αλλά φευ, αυτή τη στιγμή μεταβατικό πρόεδρο έχει το ΕΜΣΤ, τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη. Διότι ο διαγωνισμός που προηγήθηκε κρίθηκε άγονος, αποκλείοντας από τη διαδικασία δύο πρώην διευθύντριες του Μουσείου, γιατί δεν πληρούσαν τα κριτήρια της ξένης γλώσσας!!!
Κι αφού, επειδή εύκολα ξεχνάμε σ’ αυτή τη χώρα, κοντεύαμε να ξεχάσουμε τι είχε γίνει στο ΕΜΣΤ, ήρθε δρομέως ο Δρομέας! Και πριν λίγες μέρες ο γλύπτης Κώστας Βαρώτσος αποκάλυψε την πρόταση που του είχε κάνει η Υπουργός, για ανταλλαγή του αγάλματος του Δρομέα με άλλο, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από τη Βόρεια Μακεδονία! Πάλι ήξεις αφήξεις οι ενημερώσεις από το υπουργείο. Πότε χάνονταν στα καρνέ των ραντεβού, πότε διέψευδαν τον Κώστα Βαρώτσο… Ολοι είχαμε σκεφτεί ότι δεν μπορεί ο άνθρωπος να λέει ψέματα, δεν μπορεί να ξύπνησε ένα πρωί και να σκέφτηκε όλη αυτή την ιστορία, αλλά οι εσωκομματικές βολές προς τη Μυρσίνη Ζορμπά, δεν άφησαν αμφιβολία στον οποιονδήποτε καχύποπτο.
Ολα αυτά, για όλους εμάς που γνωρίζαμε τη Μυρσίνη Ζορμπά από τον εκδοτικό χώρο και από το ΕΚΕΒΙ, μας έκαναν μεγάλη εντύπωση. Οχι γιατί την θυμόμασταν ως προσηνή και επικοινωνιακό άνθρωπο. Αλλά γιατί γνωρίζαμε ή ίσως πιστεύαμε (μήπως όμως άλλα ήταν τα κριτήρια 25 χρόνια πριν;) ότι ήταν ένας άνθρωπος οργανωμένος. Και πεισματωμένος σίγουρα με ό,τι οραματιζόταν, αλλά το πείσμα μερικές φορές παίρνει διάφορες κατευθύνσεις. Στην υπουργική της πορεία διαπιστώναμε κάθε τόσο μόνο ακατανόητα. Και τα ακατανόητα δεν σταμάτησαν εδώ. Στις 15 Μαρτίου ήρθε μια ανακοίνωση με την οποία το Υπουργείο, με την οποία παρατεινόταν η θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ, Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, μέχρι την ολοκλήρωση των φετινών εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου 2019 (η θητεία του λήγει στις 29 Απριλίου του 2019). Και το μερημέρι της 19ης Μαρτίου ήρθε και μία ακόμη ανακοίνωση με την οποία παρατείνεται, επίσης, η θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Στάθη Λιβαθινού, που λήγει στις 29 Μαΐου του 2019. Στους δύο από τους μεγαλύτερους εποπτευόμενους πολιτιστικούς φορείς της χώρας έχουμε διευθυντές υπό παράταση, και όχι υπό παραίτηση!
Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, σκηνοθέτης, ιδρυτής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου, Αθήνα, Οκτώβριος 2018. φωτο: Αντρέας Σιμόπουλος
Το σκεπτικό του Υπουργείου, που συνοδεύει και τις δυο ανακοινώσεις είναι ότι το ΥΠΠΟ «έχει ήδη ανακοινώσει ότι για παρόμοιες θέσεις εποπτευόμενων φορέων, θα προχωρήσει άμεσα σε δημόσια πρόσκληση ενδιαφέροντος, με την πεποίθηση ότι η προκήρυξη διαγωνισμού αποτελεί την καλύτερη εγγύηση αξιοκρατίας, εγκυρότητας, ίσων ευκαιριών και ανανέωσης του καλλιτεχνικού δυναμικού».
Στάθης Λιβαθινός, θεατρικός σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Αθήνα, Ιούλιος 2016, φωτο: Αντρέας Σιμόπουλος
Ενα σκεπτικό που δεν θα έβρισκε αντιρρήσεις. Πολλοί θα μπορούσαν να πουν ότι μια τέτοια διαδικασία είναι ίσως η ενδεδειγμένη για να αποφύγουμε τις υπουργικές και κομματικές προτιμήσεις, τις «επετηρίδες» των καλλιτεχνών που παίρνουν δημόσιες θέσεις, συχνά με ελαστικά κριτήρια, ανάλογα με τις κομματικές ή φιλοκομματικές σχέσεις και επαφές. Θα μπορούσε, λοιπόν, η βούληση της Υπουργού να χαιρετιστεί ως απεγκλωβισμός, αν δεν είχε προηγηθεί το φιάσκο του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και η πρώτη άτσαλη δοκιμή αυτής της οπτικής, που μάλλον έδειχνε με πολύ καθαρό τρόπο την υπουργική παρέμβαση. Και αν δεν έρχονταν οι δύο πρόσφατες ανακοινώσεις για την παράταση της θητείας των δύο καλλιτεχνικών διευθυντών. Γιατί κανείς λογικός άνθρωπος δεν αντιλήφθηκε τις πραγματικές αιτίες. Γιατί αν ένας υπουργός θέλει να δρομολογήσει μια νέα κατεύθυνση, κάπως αλλιώς το κάνει: ενημερώνει εγκαίρως ότι η επόμενη θητεία για τον καλλιτεχνικό διευθυντή του διαγωνισμού θα γίνει είτε με διεθνή διαγωνισμό είτε με πρόσκληση ενδιαφέροντος, ώστε οι νυν να το γνωρίζουν και να μπορούν με ίσους όρους να βάλουν, εφ’ όσον το επιθυμούν, υποψηφιότητα. Τώρα το Υπουργείο λέει, περίπου, ότι δείχνει μεγαλοψυχία στους νυν και παρατείνει τη θητεία τους μέχρι να… Χωρίς να έχει ανοίξει τα χαρτιά του για το πώς θα κινηθεί για τους νέους καλλιτεχνικούς διευθυντές. Λέει για πρόσκληση ενδιαφέροντος. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Αφορά και διεθνείς υποψηφιότητες; Με ποια κριτήρια; Και πότε ακριβώς θα γίνουν; Στην πραγματικότητα έχουμε εκδιώξεις καλλιτεχνικών διευθυντών με έναν «κομψό» τρόπο. Και μάλιστα έχουμε απολύσεις διευθυντών, τους οποίους επιβραβεύει για τα θετικά τους στην ανακοίνωση παράτασης το υπουργείο! Τραγέλαφος! Να σημειώσω ότι στο παρόν κείμενο δεν κρίνονται οι ημέρες και τα έργα των διευθυντών, αλλά η διαδικασία και οι επιλογές του υπουργείου.
Εν τω μεταξύ το ρεπορτάζ λέει ότι μέχρι πριν ελάχιστους μήνες η Υπουργός διαβεβαίωνε και τους δύο καλλιτεχνικούς διευθυντές των συγκεκριμένων φορέων ότι είναι ευχαριστημένη με την πορεία τους, κι ότι θα ανανεώσει τη θητεία τους. Το τελευταίο διάστημα μιλούσαν μόνο τηλεφωνικά ή μέσω meil. Τι μεσολάβησε; Ουδείς γνωρίζει, αλλά οι εικασίες είναι ελεύθερες. Οι εσωκομματικές ισορροπίες είναι το πρώτο που σκέφτεται κανείς. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που δεν μπορούμε να παραβλέψουμε, εκ των πραγμάτων: ότι η Μυρσίνη Ζορμπά είναι η τέταρτη υπουργός Πολιτισμού αυτής της κυβέρνησης, και παρότι έχει ασκηθεί (σε μικρότερης εμβέλειας ασφαλώς) διοίκηση, αποδεικνύει ότι μπορεί να διαχειριστεί, το πολύ, μεγέθη ΕΚΕΒΙ. Η αλήθεια είναι δεν μπορώ να σκέφτώ κάποιον που μπόρεσε να διαχειριστεί όλο το βάρος του υπουργείου από την τετράδα…