Στο άκουσμα των λέξεων γυναίκα, βιρτουόζος και θέρεμιν, κάπως λογικά, το πρώτο όνομα που έρχεται στο μυαλό κάποιου είναι η Clara Rockmore. Αν έπρεπε όμως να βρούμε την σύγχρονη διάδοχο της πολύ σημαντικής βιρτουόζου του ηλεκτρονικού αυτού οργάνου, τότε αυτή δικαιωματικά θα ήταν η Pamelia Stickney.
Ξεκινώντας τη μουσική της διαδρομή από την τζαζ, πριν από περίπου 20 χρόνια καταπιάστηκε με το θέρεμιν, με το οποίο και ασχολείται έκτοτε, έχοντας μάλιστα βρεθεί δίπλα σε διόλου ευκαταφρόνητα ονόματα: David Byrne, John Zorn, Yoko Ono, Bela Fleck and The Flecktones, Seb Rochford, Otto Lechner και Simone Dinnerstein, είναι μερικά από αυτά.
Η σολίστ του θέρεμιν θα επισκεφθεί την Αθήνα και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Κυριακή 16 Φεβρουαρίου) για ένα σεμινάριο αλλά και τη συναυλία From Classical To Nowhere, στην οποίο θα συμπράξει επί σκηνής με τον Νίκο Γιουσέφ σε ένα εξίσου απόκοσμο μουσικό όργανο, το μουσικό πριόνι.
Λίγο πριν η Pamelia Stickney δείξει στο αθηναϊκό κοινό πως «παίζεις μουσική στον αέρα», έξι άνθρωποι της εγχώριας μουσικής εξηγούν τι τους γοήτευσε στο θέρεμιν αλλά και την ίδια τη μουσικό.
Όταν πρωτοείδα και πρωτάκουσα το θέρεμιν (με έναν τρόπο κάπως τυχαίο πριν από λίγο πάνω από δέκα χρόνια), μαγεύτηκα. Από τον ήχο του, τον τρόπο του παιξίματος, την απόκοσμη και σαγηνευτική αίσθηση που έφερε. Το δοκίμασα σχεδόν αμέσως (ευτυχώς είχε ήδη μια φίλη μου). Τότε κατάλαβα και το πόσο ικανοποιητικό ήταν το να το παίζεις. Για μένα εύκολο και φυσικό. Έπειτα το απέκτησα και ξεκινήσαμε. Το θέρεμιν μου δίνει μια εκφραστική ελευθερία να παίζω ένα όργανο με τόσο ιδιαίτερη χροιά, περίπου με την ίδια λογική με την οποία τραγουδάω. Και για μένα η φωνή μου είναι μάλλον το βασικό μου όργανο οπότε καταλαβαίνετε τη σημασία του να βρω άλλο ένα όργανο σαν κι αυτή.
Κάτι άλλο φοβερό σε σχέση με εμένα και το θέρεμιν είναι το ότι ο τρόπος που παίζεται (στον αέρα-χωρίς τριβές και πιέσεις ξένων σωμάτων) είναι για τα χέρια μου ο πιο φιλικός ίσως τρόπος να παίζω μουσική. Έχω ένα χρόνιο νευρολογικό θέμα το οποίο κάνει τα χέρια μου να τρέμουν (μην ανησυχείτε, δεν έχω καμία άλλη επίπτωση). Αυτός ο τρόμος γίνεται ακόμα πιο έντονος όταν ασκώ δύναμη στα χέρια (όπως ας πούμε όταν παίζω κιθάρα). Στο θέρεμιν αυτό το πρόβλημα δεν υπάρχει. Επίσης ο τρόμος μου, μου δίνει ένα ελαφρύ και χαριτωμένο φυσικό βιμπράτο. Το θέρεμιν μου αρέσει να το χρησιμοποιώ για να βάζω λυρικές μελωδίες παιγμένες από την δραματική φωνή του στα τραγούδια μου. Ή να φτιάχνω πολυεπίπεδα θερεμινιστικά soundscapes, ως θάλασσα ήχου για να πλαισιώνει λόγο και δράσεις στα θεατρικά soundtracks που κάνω κατά καιρούς.
Από τότε που πρωτοέμαθα για το όργανο γνώρισα το έργο της Pamelia Stickney. Ίσως η πιο αγαπημένη μου σολίστ, μετά βεβαίως, από την πρωτοπόρο Clara Rockmore. Ο ήχος της πάντα καθηλωτικός. Ο τρόπος που χειρίζεται το όργανο και τα εφέ δημιουργεί ένα πολύ έντονο και υποβλητικό μουσικό σύμπαν που μπορεί να σε ρουφήξει. Συγκλονιστική είναι και η σχέση της με το αριστερό χέρι στο όργανο, μπορεί να μεταμορφώνει το θέρεμιν σε κοντραμπάσο, πράγμα τουλάχιστον εντυπωσιακό.
Αυτή την εποχή παίζω τον ομώνυμο ρόλο στην παράσταση Υβόννη στο Μπάγκειον, κάθε Δευτέρα και Τρίτη του Φεβρουαρίου (μάλιστα κάνω ένα μικρό θερεμινιστικό περφόρμανς). Ανεβαίνει η παράσταση Έντμοντ στο θέατρο Τέχνης, της οποίας έχω γράψει τη μουσική. Παράλληλα ετοιμάζω σιγά-σιγά το νέο δίσκο μου.
Αυτό που με ήλκισε αρχικά στο θέρεμιν είναι ο ήχος του σε παλιές ηχογραφήσεις της Clara Rockmore αλλά και σύγχρονες της Pamelia Kurstin. Όταν άρχισα να το χρησιμοποιώ, κατάλαβα πως ο ήχος που άκουγα, ήταν συνδεδεμένος με την μαεστρία του εκτελεστή, πολύ περισσότερο απ’ όσο σε άλλα ηλεκτρονικά όργανα -παρ’ όλο που το 1929, η RCA στην καμπάνια της για να πουλήσει το θέρεμιν, αναφερόταν σε αυτό, σαν το όργανο που μπορούν όλοι να παίξουν. Αυτό ως ένα βαθμό αληθεύει, αν αυτό που ενδιαφέρει κάποιον είναι η απόλυτη μεταφορά της κίνησης σε ήχο, μα το όργανο απέτυχε εμπορικά καθώς για να το χρησιμοποιήσει κάποιος εκφραστικά απαιτεί εκπαίδευση ανάλογη ενός εγχόρδου με δοξάρι.
Αφού χρησιμοποίησα το θέρεμιν με τους Sigmatropic, στη συνέχεια δούλεψα σε περισσότερο πειραματικό επίπεδο, με χορευτές και εικαστικούς εξερευνώντας δυνατότητες πέρα από την χρήση του σαν μελωδικό όργανο και αργότερα, στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μου, άρχισα να κατασκευάζω τις δικές μου διαδραστικές ηχητικές εγκαταστάσεις, όπως την «ΗΧΩ» που πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 2019 στο Flux Laboratory και την “1000 STEPS”, το καλοκαίρι του 2019 στο μουσείο Βορρέ. Εκεί πραγματικά, φέρνοντας το κοινό στη θέση του καλλιτέχνη, ίσως η διαφημιστική καμπάνια της RCA βρίσκει εφαρμογή, εκατό χρόνια αργότερα.
Ο έρωτας με το θέρεμιν προέκυψε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν μέσα από την ενασχόληση με την ιστορία της ηλεκτρονικής μουσικής και των συνθετών βρέθηκα μπροστά στην αλλόκοτη αυτή εφεύρεση, που αποτέλεσε ουσιαστικά το σκαρίφημα για όλα τα μοντέρνα ηλεκτρονικά όργανα. Ήταν ίσως αυτή η απλότητα της σύλληψής του και του ήχου του που με γοήτευσε στο θέρεμιν, περισσότερο ακόμα και από την ιδιαιτερότητα της ανέπαφης διάδρασης. Αυτοδίδακτος, όπως οι περισσότεροι που ασχολούνται με αυτό, θυμάμαι ακόμα τη μέρα που ενθουσιασμένος πήρα το τρένο για Θεσσαλονίκη, για να δω από κοντά την Pamelia Stickney, την πρώτη φορά που επισκέφθηκε την Ελλάδα, κάπου στα μέσα των 00’s.
Η Pamelia Stickney είναι χωρίς αμφιβολία η σημαντικότερη βιρτουόζος της σύγχρονης εποχής, καθώς όχι μόνο διεύρυνε μέσα από την απαράμιλλη ικανότητά της το ρεπερτόριο του θέρεμιν σε είδη όπως η jazz και ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός, αλλά εισήγαγε και νέες τεχνικές παιξίματος που εμπλούτισαν τον εκφραστικό ορίζοντα του ίδιου του οργάνου. Η έμπνευση από την συνάντηση μαζί της υπήρξε άλλωστε καταλυτική στο να ενσωματώσω το θέρεμιν σαν βασικό όργανο στους Mani Deum, το συγκρότημα στο οποίο δραστηριοποιούμαι ακόμα και σήμερα.
H σχέση μου με το θέρεμιν είναι «εξωσυζυγική» Η κιθάρα είναι η «γυναίκα» μου και το θέρεμιν το «αίσθημά» μου. Δεν το μελετάω καθημερινά όπως κάνω με την κιθάρα αλλά με συναρπάζει. Το 2004 πήρα το πρώτο μου, ήταν ένα μίνι θέρεμιν που αγόρασα από το Λονδίνο και το 2007 αγόρασα το original Moog με το οποίο παίζω μέχρι και σήμερα. Με μαγεύει ο ήχος του και ειδικά η χορογραφία των χεριών που κάνει το σώμα να δονείται.
Η Pamelia είναι φίλη μου από το 2007, γνωριστήκαμε μέσω του My Space και από τότε συναντιόμαστε, είτε στην Αθήνα ,είτε στη Βιέννη. Επίσης συμμετείχε στo Newborn, τον δεύτερο μου δίσκο, σολάροντας με το θέρεμιν στο “Drop” . Φέτος το Σεπτέμβρη παρά λίγο να συναντηθούμε στη Νέα Υόρκη, αλλά δεν τα καταφέραμε γιατί παίζαμε τις ίδιες ώρες. Η Pamelia είναι ένας εξαιρετικός μουσικός, παίζει υπέροχο jazz κοντραμπάσο (έχει παίξει μπάσο και με τον Brad Meldau) και είναι για μένα η μεγαλύτερη βιρτουόζος του θέρεμιν. Παίζει ακόμη και walking bass στο θέρεμιν.
Αυτό τον καιρό ετοιμάζω έναν νέο δίσκο με έμφαση στον αυτοσχεδιασμό μαζί με τον Γιώργο Κοντραφούρη. Επίσης συμμετέχω σε ένα νεοσύστατο hard bop σχήμα τους Νο Room For Squares όπου εμφανιζόμαστε στο JazZoo στις 11 Φεβρουαρίου, επίσης μόλις ολοκλήρωσα τη μουσική για την παράσταση χορού Romeo and Juliet σε χορογραφία Τατιάνας Παπαδοπούλου, το οποίο θα παιχθεί στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης 14 & 15 Φεβρουαρίου και γράφω μουσική για την παράσταση Spoon River που θα παιχθεί στην Αθήνα την Άνοιξη.
Με μαγεύει ο απόκοσμος ήχος του θέρεμιν και ο τρόπος παιξίματός του. Παίζω θέρεμιν από το 2008 και το χρησιμοποιώ συνήθως με πετάλια με εφέ, κυρίως σε μουσική που φτιάχνω για ντοκιμαντέρ καθώς και σε live, σε επένδυση βωβών ταινιών. Επίσης το έχω χρησιμοποιήσει και στον δίσκο Ο Αόρατος Άνθρωπος του Φοίβου Δεληβοριά.
H Pamelia Stickney είναι μια πολύ καλή μουσικός και θαυμάζω τον τρόπο που χειρίζεται το όργανο, ειδικά το πώς παίζει μπασογραμμές με το θέρεμιν.
Εκτός από την συναυλία “From Classical to Nowhere” στις 16/2 όπου συμμετέχω, ετοιμάζω μουσική για επερχόμενες συναυλίες με τα σχήματα μου Eos και Incirrina καθώς και την μουσική για μια ταινία του Μ. Καραγιάννη.
Φωτογραφία: Βαγγέλης Πουλής
Η πρώτη μου ξεκάθαρη μουσική ανάμνηση βρίσκεται κάπου στα τέλη του 1980: στο αυτοκίνητο με την οικογένεια μου και στο κασετόφωνο να παίζει το “Good Vibrations” των Βeach Βoys. Θυμάμαι να μου τραβά την προσοχή και συγχρόνως να με τρομάζει ο χαρακτηριστικός spooky ήχος που είχε στο ρεφρέν. Χρόνια αργότερα ανακάλυψα ότι αυτό δεν ήταν θέρεμιν αλλά ένα ιδιόμορφο πλήκτρο, παρ᾽ όλα αυτά ο ήχος του με σημάδεψε. Κάπου στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, έχοντας τελειώσει τις πολύχρονες σπουδές μου στην κλασσική μουσική και προσπαθώντας απεγνωσμένα να προσδιορίσω την ταυτότητά μου σαν μουσικός, ήρθε εντελώς τυχαία στο προσκήνιο η ιδέα του θέρεμιν, μετά από μια εμμονή του συντρόφου μου (επίσης μουσικός) με κυκλώματα και φωτοαντιστάσεις που παράγουν ήχο με την απόσταση μεταξύ τους(!).
Το όργανο και οι λειτουργίες του μου ήταν ήδη γνωστές, από την εποχή της σχολής και μέσω της δισκογραφίας αγάπησα τον απόκοσμο αλλά συγχρόνως άμεσο και συγκινητικό ήχο του. Ευτυχώς εδώ στη Θεσσαλονίκη, είχα την τύχη να απολαύσω ζωντανά την εξαιρετική May Roosevelt και να πειστώ και να γοητευτώ από κοντά. Στο θέρεμιν με ιντριγκάρει η στάση του σώματος: οι μικρές λεπτομέρειες στην κίνηση-σαν το χορό butoh- που αλλάζουν δραματικά τον ήχο, η ακρίβεια, η αναπνοή, η συγκέντρωση. Στην πρώτη επαφή θα έλεγα ότι ήταν πολύ απογοητευτικό (και σε φάσεις είναι ακόμα προδοτικό). Χωρίς τα όπλα της κλασσικής παιδείας, την πειθαρχία δηλαδή και την υπομονή, θα τα είχα παρατήσει προ πολλού. Δεν τα παράτησα όμως. Μέσω του θέρεμιν, κινήθηκε και το ενδιαφέρον μου για τον κόσμο των synths, ξεκίνησα να παίζω σε μπάντες, άνοιξαν οι εκφραστικοί μου ορίζοντες και τα πράγματα πηγαίνουν πολύ καλύτερα.
Θαυμάζω την Pamelia Stickney γιατί πέρα από την αψεγάδιαστη τεχνική της (βλέπε walking bass) δεν επαναπαύεται σε αυτήν ως μέσο εντυπωσιασμού. Χρησιμοποιεί πετάλια, επενδύει στα ηχοτοπία, στην ατμόσφαιρα και αλληλεπιδρά πολύ δημιουργικά με τους εκάστοτε συνεργάτες της. Έχει αποδείξει ότι το θέρεμιν μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από ένα κλασσικό σοπράνο σόλο όργανο και μπορεί να δώσει ξεχωριστή ομορφιά σε πολλά είδη μουσικής. Αποτελεί μαζί με τη Dorit Chrysler και τη Lydia Kavina, μεγάλη πηγή έμπνευσης για μένα και κίνητρο να χρησιμοποιήσω το θέρεμιν σε διάφορα project: surf, pop, alternative πειραματικά και άλλα.