Σε μια ανώνυμη πόλη -εμπνευσμένη από την Αθήνα των μεταναστών του 2008- μια διεμφυλική γυναίκα, η Κασσάνδρα, είναι προορισμένη να περιπλανιέται τη νύχτα σε αναζήτηση πελατών και να «ενώνει μέσω της μουσικής το τρομερό με το υπέρτατο, το βλάσφημο με το ιερό, το σύγχρονο με το αρχαίο, συνδέοντας τον μύθο με το παρόν». Συνδέει επίσης την αισθητική του δραματουργού με εκείνη του συνθέτη. Του σπουδαίου ουρουγουανού δραματουργού Σέρχιο Μπλάνκο με τον διακεκριμένο αργεντίνο συνθέτη Πάβλο Ορτίς. Για τη δημιουργία ενός οπερατικού μονολόγου. Μέσα από μια κοινή ανάθεση. Της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και του Κέντρου Πειραματισμού του Θεάτρου Κολόν του Μπουένος Άιρες. Με τη σκηνοθετική αρωγή της Ντιάνας Θεοχαρίδη και του Αλέξανδρου Ευκλείδη και την εντυπωσιακή εμφάνιση, στον πρωταγωνιστικό ρόλο, της διεμφυλικής σοπράνο Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα.
«Γεννήθηκα αγόρι, μεταμόρφωσα το σώμα μου, τώρα είμαι η Κασσάνδρα». Ο Σέρχιο Μπλάνκο, μια από τις πιο συναρπαστικές και προκλητικές φωνές της σύγχρονης διεθνούς θεατρικής σκηνής, έγραψε έναν σπαρακτικό μονόλογο όπου η πασίγνωστη ηρωίδα από την Τροία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη διεμφυλική μετανάστρια, μια μετανάστρια στο ίδιο της το σώμα, που αφηγείται με σπασμένα αγγλικά την ιστορία της για τη μοναξιά, την απομόνωση και την επιθυμία για κατανόηση. Το έργο ήταν αρχικά ένα θεατρικό κείμενο -«την Κασσάνδρα μου, την έγραψα μέσα σε μία μόνο μέρα, καθώς διέσχιζα τους δρόμους της Αθήνας» μας είπε- και τώρα είναι ένα καθαρόαιμο λιμπρέτο.
Η Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα Μαρίας (ένας πρώην τενόρος / μια νυν σοπράνο) ερμηνεύει την Κασσάνδρα © Lucia Rivero
Στη γενική πρόβα της παράστασης, η ατρόμητη φωνή της Μαρίας Καστίγια Ντε Λίμα (ένας πρώην τενόρος / μια νυν σοπράνο), προκαλεί ρωγμές στις φράσεις, στριμώχνεται ανάμεσα στο μέτρο των «αναμνήσεων», τις παίρνει και τις σηκώνει ψηλά, πολύ ψηλά, άφοβα. Ζητά αποδοχή. Την παίρνει. Η Κασσάνδρα είναι σεξεργάτρια. Και βλέπει το μέλλον. Και πηγαινοέρχετα ανάμεσα στο τότε και το τώρα. Απόλαυση να την παρακολουθείς. Περιφέρεται νωχελικά, έχει μια ιστορία να διηγηθεί, το κάνει, περπατά ανάμεσα στο τσέλο, στα κρουστά, στο βιολί του Ergon Ensebble, ζητάει φωτιά, δεν έχουν, Marlboro, Marlboro, έχει μια ιστορία να διηγηθεί, το κάνει, ο μύθος μπλέκεται με την πραγματικότητα, ο Έκτορας, ο Αγαμέμνονας, sex, sex, sex, η τσάντα κάποια στιγμή θα ανοίξει, μην ταραχτείς, υπάρχει λόγος, έχει μια ιστορία να διηγηθεί και το κάνει με ελεγχόμενο μυστήριο, ειδικά όταν ο αγαπημένος της «λαγός», μέσα από μια ενεργειακή σουρεαλιστική έκρηξη, επισκέπτεται τη σκηνή με τη χάρη της ποπ κουλτούρας που τον συνοδεύει.
Αναρωτιέμαι τι να συμβαίνει στο μυαλό του Ουρουγουανού, πού βρήκε τα σωστά φωνήεντα, πώς χάθηκε μέσα στα άγνωστα σύμφωνα και πώς βρήκε τον δρόμο του μέχρι την επιφάνεια της θεατρικής σκηνής. Αρπάζω την ευκαιρία και επικοινωνώ μαζί του. Οι λέξεις αρχίζουν να πηγαινοέρχονται.
Αποφασίσατε να προσεγγίσατε τον μύθο της Κασσάνδρας. Θυμάστε την στιγμή που η ιδέα σας επισκέφτηκε και την καλωσορίσατε; Πολύ καλά. Ήταν μια φορά που είχα επισκεφτεί την Αθήνα και έμενα κοντά στην Ομόνοια και μου είχε κάνει εντύπωση η ανασφάλεια και η ευαλωτότητα στην οποία βρίσκονταν οι μετανάστες. Πολλά από αυτά τα άτομα εκπορνεύονταν, και σοκαρίστηκα όταν είδα την ακραία ευαλωτότητα αυτών των σωμάτων που ήταν εκτεθειμένα στην πείνα, το κρύο και τα ναρκωτικά. Ένα απόγευμα θυμήθηκα τους Πέρσες του Αισχύλου και την επιλογή που έκανε να δώσει τον λόγο στους ηττημένους. Τότε είπα στον εαυτό μου ότι ήθελα να δώσω τον λόγο σε αυτά τα άτομα που αντιμετωπίζουν ακραίες καταστάσεις, και τότε ήταν που αποφάσισα να γράψω έναν μονόλογο όπου το πρόσωπο θα ήταν η Κασσάνδρα, η ξένη και η βάρβαρη. Έτσι γέννησα την Κασσάνδρα μου, την οποία έγραψα μέσα σε μία μόνο μέρα, καθώς διέσχιζα τους δρόμους της Αθήνας.
Η δική σας Κασσάνδρα είναι μια ξένη, μια γυναίκα διεμφυλική, χωρίς διαβατήριο. Τι είναι αυτό που σας ώθησε να την συστήσετε ως σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας; Το να μην ανήκεις σε κανέναν τόπο, σε καμία γλώσσα, σε κανέναν πολιτισμό, μπορεί να έχει μια πολύ οδυνηρή πλευρά, αλλά είναι και μια μορφή ακραίας ελευθερίας, σωστά; Η Κασσάνδρα έχει την ελευθερία της μετακίνησης, της μετάβασης, της κυκλοφορίας. Η έλλειψη του ανήκειν είναι αναμφίβολα μια ωραία μορφή ελευθερίας: το να είσαι ξένος σε έναν άλλον τόπο δεν είναι απαραίτητα σπαρακτικό, μπορεί ακόμα να επιτρέπει να γίνουν πολλά όμορφα πράγματα. Η Κασσάνδρα ως παράνομη βρίσκει την αυτονομία και την ανεξαρτησία της. Και η μεγάλη της ελευθερία βρίσκεται επίσης σε αυτή την απουσία γλώσσας. Η έλλειψη γλώσσας είναι και αυτή μια μορφή χειραφέτησης: Η Κασσάνδρα δεν υποτάσσεται σε καμία κατηγορία γλώσσας, αφού γι’ αυτήν δεν υπάρχει ούτε συντακτικό ούτε γραμματική. Η Κασσάνδρα εν τέλει δεν εγκλωβίζεται σε τίποτα και σε κανέναν. Δε δεσμεύεται από καμία ορθοδοξία.
Sergio Blanco © Nairí Aharonián
Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ του χθες και του σήμερα. Εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε αλλάξει πολύ, εξακολουθούμε να επιθυμούμε τον έρωτα και εξακολουθούμε να φοβόμαστε τον θάνατο.
Η διεμφυλικότητα της Κασσάνδρας αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ιστορίας σας. Υπάρχει κάποιο μήνυμα που επιθυμείτε να επικοινωνήσετε; Σεξουαλική ταυτότητα, ελευθερία, μεταμόρφωση, είναι λέξεις ξεχωριστές γι’ αυτή τη ιστορία; Ποτέ δεν επιδιώκω να επικοινωνήσω κάποιο μήνυμα, απλώς αφηγούμαι ιστορίες και διασκεδάζω δημιουργώντας καταστάσεις και δίνοντας τον λόγο σε διαφορετικά πρόσωπα. Ποτέ δεν επιδιώκω να περάσω κάποιο μήνυμα. Δεν ξέρω πώς να το κάνω αυτό. Ωστόσο, νομίζω ότι η Κασσάνδρα μας δείχνει ότι αυτό που έχει σημασία είναι κάθε άνθρωπος να κατασκευάζει το φύλο του σύμφωνα με τη θέλησή του, την επιθυμία του και την αντίληψή του, δηλαδή σύμφωνα με τη δίψα του… Είναι σημαντικό κάθε άνθρωπος να μπορεί να κατασκευάζει και να αποδομεί τον εαυτό του με απόλυτη ελευθερία. Και πάνω απ’ όλα, νομίζω ότι είναι επίσης σημαντικό να κατανοήσουμε ότι, όσον αφορά τις ταυτότητες, τίποτα δεν είναι οριστικό: όλα αλλάζουν, ρέουν, τροποποιούνται, μετασχηματίζονται. Δεν είμαστε κάτι σταθερό και οριστικό, αλλά κάτι πολύπλευρο που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και που συχνά μπορεί ακόμη και να έρχεται σε αντίθεση με τον ίδιο του τον εαυτό. Υπ΄ αυτή την έννοια, πιστεύω ότι η ελευθερία πρέπει να είναι ολική, αφού το «εγώ» δεν υπάρχει, αλλά αυτό που υπάρχει είναι ένα σύνολο πολλαπλών «εγώ».
Με ποιον τρόπο οι σύγχρονες κοινωνίες αντικατοπτρίζονται στον μύθο της Κασσάνδρας; Μπορεί το σήμερα να εισχωρήσει στο χθες και αυτό να σημαίνει κάτι; Οι μεγάλοι μύθοι είναι τόσο ισχυροί και αγγίζουν με τόση δύναμη την ουσία της ανθρώπινης συνθήκης, ώστε είναι πιθανό, παρά το πέρασμα του χρόνου, να βλέπουμε ακόμη τον εαυτό μας να αντανακλάται σε αυτούς. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ του χθες και του σήμερα. Εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε αλλάξει πολύ, εξακολουθούμε να επιθυμούμε τον έρωτα και εξακολουθούμε να φοβόμαστε τον θάνατο. Η ανθρωπότητα στην ουσία της δεν έχει αλλάξει πολύ, κατά κάποιον τρόπο επαναλαμβανόμαστε από την αρχή των πάντων.
Οι μύθοι εξηγούν και αφηγούνται εμάς τους ανθρώπους με έναν τρόπο εξαιρετικό: είναι το DNA της ανθρωπότητας. Δεν βλάπτει ποτέ να επιστρέφουμε σε αυτούς.
Εάν η Κασσάνδρα σας μπορούσε να μιλήσει σήμερα, αυτήν τη στιγμή, ποιο θα ήταν το πρώτο πράγμα που θα μας έλεγε; Νομίζω ότι θα έλεγε το ίδιο ακριβώς πράγμα που λέει και στο έργο μου: Marlboro, Marlboro, Marlboro… Η Κασσάνδρα ξεκινάει αναφέροντας μια εμβληματική μάρκα της εποχής μας που αποτελεί σύμβολο. Και το κάνει αυτό επαναλαμβάνοντάς τη μάρκα αυτή εν είδει ικεσίας ή προσευχής. Η Κασσάνδρα αρχίζει επικαλούμενη αυτή τη μάρκα, όπως στις αρχαίες τραγωδίες οι ήρωες ξεκινούν πάντα επικαλούμενοι κάποια θεότητα. Για εκείνη, η θεότητά της είναι το Marlboro, αυτό ακριβώς που της επιτρέπει να επιβιώσει.
Στους σημερινούς σκοτεινούς καιρούς μας, υπάρχουν μύθοι, ιστορίες, έργα που πρέπει να επαναπροσδιοριστούν, όπως το πράξατε εσείς με την Κασσάνδρα; Νομίζω ότι πρέπει να ξαναδιαβάσουμε όλους τους μύθους για να προσπαθήσουμε να ξαναδιαβάσουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από έναν μύθο για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ποιοι είμαστε. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να τους ξαναδιαβάσουμε, να τους επανεξετάσουμε, να τους επαναπροσδιορίσουμε, να επικαιροποιήσουμε εκ νέου τους εαυτούς μας. Οι μύθοι εξηγούν και αφηγούνται εμάς τους ανθρώπους με έναν τρόπο εξαιρετικό: είναι το DNA της ανθρωπότητας. Δεν βλάπτει ποτέ να επιστρέφουμε σε αυτούς. Οι μύθοι είναι ο σπόρος του καρπού που είμαστε εμείς οι άνθρωποι: σε αυτούς βρίσκεται η δυνατότητά της συνέχισης του είδους μας.
© Lucia Rivero
Η τέχνη είναι κάτι που μας διδάσκει ότι οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι από φως και σκιά.
Έχει η τέχνη εμπόδια; Και αν ναι, ποιο είναι το σημαντικότερο για εσάς, ως δημιουργό; Και με ποιον τρόπο προσπαθείτε να το ξεπεράσετε; Στη δημιουργία, δεν αισθάνομαι ότι έχω εμπόδια. Αντίθετα, είναι ένας χώρος απόλυτης ελευθερίας όπου όλα είναι εφικτά. Γι’ αυτό τον λόγο, είναι ένας χώρος όπου αισθάνομαι πολύ καλά, αφού στις δημιουργικές διαδικασίες -λογοτεχνικές ή θεατρικές- όλα είναι εφικτά.
Υπάρχει τελικά μια μεγάλη σημαντική αλήθεια, την οποία μάθατε χάρη στο θέατρο και τη συγγραφή; Δεν ξέρω αν υπάρχουν μεγάλες αλήθειες στη ζωή, αλλά αυτό που εγώ αισθάνομαι ότι μου έχουν διδάξει το θέατρο και η συγγραφή είναι το πόσο πολύπλοκα όντα είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Η τέχνη είναι κάτι που μας διδάσκει ότι οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι από φως και σκιά. Και τελικά αυτό το κιαροσκούρο είναι που καταλήγει να μας κάνει ακατανόητα αλλά και θαυμαστά όντα.
Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι ο τόπος και η εποχή ορίζουν κυρίως την φωνή κάποιου ως καλλιτέχνη; Αν είχατε μεγαλώσει σε μιαν άλλη χώρα ή σε μιαν άλλη εποχή, ποιος θα ήσασταν; Η ερώτηση είναι ενδιαφέρουσα αλλά δύσκολα απαντιέται. Δεν έχω ιδέα τι θα είχα γράψει σε μια άλλη εποχή και σε έναν άλλο τόπο. Θέλω όμως να πιστεύω ότι πιθανότατα θα έγραφα τα ίδια πράγματα. Δεν νομίζω ότι η τέχνη είναι δεμένη στην επικαιρότητα. Εγώ ποτέ δεν δουλεύω με ό,τι είναι επίκαιρο. Δεν με ενδιαφέρει η επικαιρότητα ή τι είναι στη μόδα. Εμένα αυτό που με ενδιαφέρει είναι η συγχρονικότητα, η οποία είναι κάτι διαφορετικό από την επικαιρότητα, γιατί αυτό που είναι σύγχρονο αναφέρεται στις μεγάλες θεματικές που μας επηρεάζουν ως ανθρώπους, και νομίζω ότι αυτές οι μεγάλες θεματικές είναι πάντα οι ίδιες: ο έρωτας και ο θάνατος. Πιστεύω, λοιπόν, ότι σε μια άλλη εποχή και σε έναν άλλο τόπο θα είχα γράψει τα ίδια πράγματα.
Υπάρχει κάποια ιδιαίτερη στιγμή στην καθημερινότητα σας που σας εμπνέει για να γράφετε; Συχνά σκέφτομαι ότι οι πολύ πρωινές ώρες, ειδικά όσο μεγαλώνουμε, είναι το κεντρικό καταφύγιο των λέξεων. Γράφω όλη την ώρα. Όχι, δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ώρα που γράφω. Αισθάνομαι ότι γράφω ακόμη και όταν δεν γράφω. Και αυτό μου συμβαίνει επειδή το γράψιμο είναι κάτι περισσότερο από το να βάζεις λέξεις σε ένα χαρτί ή σε κάποιο λογισμικό· το γράψιμο είναι η ματιά με την οποία βλέπω τον κόσμο και αυτή τη ματιά δεν την απενεργοποιώ ποτέ.
Υπάρχει κάποιος χαρακτήρας από τα έργα σας τον οποίο προτιμάτε; Που θα θέλατε να πάτε μια βόλτα μαζί του; Αγαπώ όλα τα πρόσωπα στα έργα μου, αλλά χωρίς αμφιβολία η Κασσάνδρα είναι ένα πρόσωπο με το οποίο θα ήθελα πολύ να κάνω βόλτες στην Αθήνα, να την καλέσω για παράδειγμα να πιούμε ένα τσάι στη Μεγάλη Βρετανία, στο Σύνταγμα, να περπατήσουμε στο Κολωνάκι ή να βολτάρουμε αγκαζέ στα Εξάρχεια.
Εάν είχατε μόνο τρεις λέξεις για να χαρακτηρίσετε τη ζωή σας και το έργο σας έως τώρα, ποιες θα ήταν αυτές; Δεν έχω ιδέα. Δεν τα καταφέρνω να απαντώ σε τέτοιες ερωτήσεις.
Κασσάνδρα των Πάβλο Ορτίς / Σέρχιο Μπλάνκο
Όπερα δωματίου • Πρώτη πανελλήνια παρουσίαση
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ
27, 28, 29 Σεπτεμβρίου 2024
Τον ρόλο της Κασσάνδρας ερμηνεύει η Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα
Μουσική διεύθυνση: Νίκος Βασιλείου
Σκηνοθεσία: Ντιάνα Θεοχαρίδη, Αλέξανδρος Ευκλείδης
Σκηνικό, σχεδιασμός φωτισμών: Γκονσάλο Κόρδοβα
Κοστούμια: Λουσιάνα Γκούτμαν
Συμμετέχουν μουσικοί του Ergon ensemble: Κώστας Τζέκος (μπάσο κλαρινέτο), Χαράλαμπος Ταλιαδούρος (κρουστά), Κωνσταντίνος Παναγιωτίδης (βιολί), Δημήτρης Τραυλός (βιολοντσέλο)
Η παράσταση θα παρουσιαστεί και στο Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών στις 5 Οκτωβρίου, στις 21.00, στο πλαίσιο των 59ων Δημητρίων.