Είναι σπάνιο πια να μιλάς με έναν άνθρωπο και να μη νιώθεις την ανάγκη να τον διακόψεις γιατί η ροή του λόγου και οι σκέψεις του σε καθηλώνουν. Το ένιωσα όταν καθίσαμε, ο Κώστας Φαλελάκης κι εγώ, μαζί, στον καναπέ του σπιτιού που έζησε τόσα ευτυχισμένα χρόνια με τον επί 25 χρόνια σύντροφό του, Μηνά Χατζησάββα.
Πράος, ευγενικός, σκεπτόμενος, απόλυτα συνδεδεμένος με το τώρα, μιλάει με αναφορές σε γραπτά που τον έχουν ανακινήσει εσωτερικά και, κυρίως, μιλάει χωρίς αναστολές, αβίαστα, για όλα όσα η ζωή του μαθαίνει μέσα από τα καλά και τα δύσκολά της.
Για τον ίδιο υπήρξαν μέχρι σήμερα και πολλά καλά και πολλά δύσκολα. Γεννήθηκε σε ένα χωριό στα Χανιά, στην Κρήτη, που δεν είχε ούτε δρόμους, ούτε ρεύμα, κι έκανε πεζοπορία για να πάει στο γυμνάσιο. Οι γονείς του ήταν αντίθετοι με τον καλλιτεχνικό δρόμο που ήθελε να ακολουθήσει, εκείνος όμως κυνήγησε το όνειρό του. Σε αυτόν τον δρόμο, συνάντησε τον άνθρωπο που έμελλε να γίνει ο αγαπημένος του σύντροφος, τον Μηνά Χατζησάββα, με τον οποίο μοιράστηκε πολλές χαρές, μέχρι εκείνος να φύγει από τη ζωή.
Παρά τον κοινό τους βίο, η ελληνική νομοθεσία ήταν τέτοια που ο Κώστας αντιμετωπίστηκε από όλους τους κρατικούς φορείς σαν ένας ξένος και όχι σαν συγγενής του θανόντα. Ήταν τότε που βγήκε και μίλησε για την ανάγκη της εξασφάλισης των ίδιων δικαιωμάτων για τα ομόφυλα ζευγάρια με αυτά των ετερόφυλων και ανακίνησε το θέμα του γάμου και του συμφώνου συμβίωσης. Από τότε έχουν περάσει 8 σχεδόν χρόνια και κάποια πράγματα, ευτυχώς, έχουν αλλάξει προς το καλύτερο, αν και έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε μέχρι να μπορέσουμε επιτέλους να μιλήσουμε για ισότιμη αντιμετώπιση.
Είναι ένας ηθοποιός με μεγάλο καλλιτεχνικό βιογραφικό, και φέτος, από τις 22 Μαρτίου έως τις 23 Απριλίου, θα βρίσκεται μαζί με τον θίασο της ομάδας Cartel στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης. Μετά τις παραστάσεις ‘Άνθρωποι και Ποντίκια’ και ‘Κόκκινα Φανάρια’, ο Βασίλης Μπισμπίκης κάνει μια ελεύθερη μεταγραφή του εμβληματικού μυθιστορήματος του Ρώσου συγγραφέα, μεταφέροντας το ως ένα λαϊκό νουάρ στην Αθήνα του 2023. Η κουβέντα μας με τον Κώστα Φαλελάκη ξεκίνησε από τον ρόλο του σε αυτή την παράσταση που παραμένει επίκαιρη.
Κώστα, στην παράσταση υποδύεσαι τον Αρκάδιο. Στην εκδοχή της μεταγραφής, ούτε καν διασκευή, μεταγραφή θα την έλεγα. Θα σου πω το πλήρες βιογραφικό του. Αρκάδιος Ιβάνοβιτς Σβιντριγκάιλοφ είναι στον Ντοστογιέφσκι. Εδώ λέγομαι Αρκάδιος Πονηρίδης, μεγαλοεπιχειρηματίας από τον τόπο καταγωγής του Μιχάλη – ο Μιχάλης είναι ο Ρασκόλνικοφ στον Ντοστογιέφσκι, παιδόφιλος και κακοποιητικός, έχει αποπειραθεί να βιάσει την Ντίνα, την αδελφή του Μιχάλη που δούλευε γραμματέας του. Υπάρχουν υποψίες ότι είναι υπεύθυνος για τον θάνατο της γυναίκας αλλά δεν κατάφερε ποτέ κανένας να το αποδείξει. Του αρέσει να χρησιμοποιεί το χρήμα και τις γνωριμίες του για να κάνει το κέφι του με τους ανθρώπους. Πολύ καλός άνθρωπος για να τον έχεις και φίλο. Παρ’ ότι είναι ηθικά αμβλυμμένος, εξ ’ου και κάνει όλα αυτά, αυτό τον βασανίζει γιατί στην περίπτωση του κοριτσιού που κακοποίησε, εκείνο αυτοκτόνησε και αυτό είναι κάτι που το φέρει, το αναφέρει κάποιες φορές, και στο τέλος αυτοκτονεί.
Μίλησέ μου για τη δική σας παράσταση. Η παράστασή μας, καθώς και οι τελευταίες παραστάσεις του Μπισμπίκη και της ομάδας Cartel, έχουν καταλήξει να αναφέρονται σε ένα παρόν μέσω της ιστορίας του έργου με το οποίο καταπιάνονται κάθε φορά. Όπως το «Άνθρωποι και Ποντίκια» ήταν στον Βοτανικό το 2018 όταν ανέβηκε και τα «Κόκκινα Φανάρια» ήταν στην Αθήνα το 2020-2021. Αυτή είναι η λογική της ομάδας Cartel όταν διαχειρίζεται γνωστά, κλασικά έργα ή αν όχι έργα, διηγήματα, καθώς τα «ποντίκια» προέρχονται από λογοτεχνία. Όπως και αυτό εδώ, παρ’ ότι έχει θεατροποιηθεί στο παρελθόν, τώρα τοποθετείται στην Αθήνα, στην Ομόνοια του 2023. Τα πάντα γύρω από την Ομόνοια, δηλαδή το Αστυνομικό Τμήμα, ένα μπουρδελοξενοδοχείο, αυτός ο κόσμος. Άλλωστε και ο κόσμος του Ντοστογιέφσκι είναι απόκληρος και περιθωριακός, αντίστοιχα. Είναι μια κατεύθυνση που δίνει ο Βασίλης στις παραστάσεις του και… γιατί όχι;
«Η γαλήνη είναι σαν την αγάπη και δεν αγοράζεται», έχει γράψει ο Ντοστογιέφσκι, συμφωνείς με αυτό; Φυσικά και δεν αγοράζεται. Την εμπνέεις και έρχεται σε σένα αντανακλαστικά εφόσον τη δώσεις. Αν δεν δώσεις, δεν θα πάρεις.
Εσύ έχεις βρει την προσωπική σου γαλήνη; Μεγάλη κουβέντα γιατί υπάρχει ένα παρελθόν και ένα παρόν. Λόγω της απώλειας του Μηνά κατάλαβα ότι η μεγαλύτερη δυστυχία είναι η ανάμνηση της ευτυχίας. Παρ’ όλα αυτά μπορώ να πω -δεν είναι δικό μου αυτό που θα πω αλλά το διάβασα στην τελευταία συνέντευξη της Λούλας Αναγνωστάκη- «Έζησα ευτυχισμένη ζωή αλλά δεν το ήξερα». Ναι, έζησα ευτυχισμένη ζωή με τον Μηνά αλλά δεν το είχα καταλάβει. Το κατάλαβα μετά τον θάνατό του. Γαλήνη… την προσπαθώ, την επιζητώ αλλά είναι δύσκολο.
Δεν σε συντροφεύουν τα τρόπαια της δουλειάς. Σε συντροφεύει το πόσο ήσουν παρών τη στιγμή που γινόταν και τι αισθήματα είχες μέσα στη δουλειά που ήσουν. Δημιουργικότητας, χαράς, συναισθησίας.
Συνεχίζει να σε ορίζει το παρελθόν; Πιστεύεις ότι γενικά είναι δύσκολο να κοιτάμε μπροστά και αφήνουμε πολύ το παρελθόν να μας ορίζει; Κάτι που έχουν αναπτύξει οι ανατολικές φιλοσοφίες, δεν ξέρω ποιος συγκεκριμένα το έχει πει, είναι ότι «ο άνθρωπος διέπεται από μια κατάρα: να μην είναι ποτέ στο παρόν του. Ή να αναπολεί ή να σχεδιάζει». Μετά τον θάνατο του Μηνά, νομίζω ότι έχω νετάρει μόνο στο παρόν γιατί το παρελθόν συντελέστηκε και το μέλλον δεν μπορείς να το προβλέψεις, ό,τι και να κάνεις. Πίστευα ότι θα ολοκληρώσω τη ζωή μου με αυτόν τον άνθρωπο -που ήταν ευλογία που έτυχε στη ζωή μου- αλλά τελείωσε, επομένως σταμάτησα να σχεδιάζω ή να προσδοκώ, ό,τι έρθει.
Λένε ότι άμα δεν προσδοκάς ή δεν ελπίζεις είναι λίγο σα να μη ζεις. Όχι δεν το πιστεύω αυτό καθόλου. Νομίζω ότι τώρα αντιλαμβάνομαι αυτό που, νεότερος, μου είχε κάνει εντύπωση και έλεγα ότι είναι ευφυολόγημα, το επιτύμβιο του Καζαντζάκη: «Δεν φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι ελεύθερος». Νομίζω είναι μια απελευθέρωση και είμαι πολύ κοντά σε αυτό. Δεν φοβάμαι τίποτα και δεν φοβάμαι και τον θάνατο που ίσως είναι ο πιο ισχυρός φόβος μέσα στη ζωή του ανθρώπου και όπως έλεγε ο Μηνάς στην τελευταία του συνέντευξη: «Είμαστε σε μια μόνιμη διαπραγμάτευση με τον θάνατο». Δεν έχω καμία διαπραγμάτευση μαζί του. Ας έρθει, έχω καταλάβει ότι δεν με αναστατώνουν ούτε οι άλλοι θάνατοι. Είναι μια πληροφορία ο θάνατος. Δεν ελπίζω κάτι, χαίρομαι αυτό που έρχεται. Δεν προσδοκώ και αυτό έχει μια ηρεμία. Νομίζω είναι πολύ κοντά στην αντίληψη του Δημόκριτου, και αυτό με ευαισθητοποιεί ιδιαίτερα, ότι ο άνθρωπος καταλαβαίνει τους μηχανισμούς της ζωής και των πραγμάτων, δεν παθαίνει κραδασμούς από τα διάφορα γεγονότα γιατί αντιλαμβάνεται τη φύση τους και έχει μια ηρεμία. Νομίζω είμαι σε αυτή τη φάση.
Κάποιοι θα το χαρακτήριζαν αναισθητοποίηση ίσως. Όχι, καθόλου. Έχει όλες τις ποιότητες των αισθημάτων αλλά δεν έχει καμία αδημονία να συμβεί αυτό ή εκείνο. Κλειδώνουν τα πράγματα κάπου και χαίρεσαι με αυτό. Χαίρεσαι τη στιγμή, τον τόπο που είσαι. Προφανώς είσαι υπεύθυνος που βρίσκεσαι σε αυτό τον τόπο και σε αυτή τη στιγμή, κάτι έχεις συντελέσει, ακόμα και με την παθητική αποδοχή σου συντέλεσες στο να είσαι εκεί, οπότε χαλάρωσε και απόλαυσέ το.
Είναι πολύ σημαντικό αυτό που λες γιατί δεν είναι εύκολο να ζεις το παρόν και να το απολαμβάνεις. Προσωπικά το ζηλεύω, ακόμη πάω μια πίσω και μια στο μέλλον. Καμιά φορά ολισθαίνω προς τα πίσω για να εφοδιαστώ με την ευλογία και τη γαλήνη που αξιώθηκα. Καμιά φορά, όχι περισσότερο, δεν μου προξενεί θλίψη. Αυτή η κατάσταση όμως δεν χαρίστηκε, είχε πολλά χαστούκια για να μπορεί να συμβαίνει. Δεν είναι οδηγός ζωής αυτό. Στον καθένα συμβαίνει με έναν άλλο τρόπο και το διαχειρίζεται με έναν άλλο τρόπο. Για μένα ήταν αναπόφευκτο για να μπορώ να συνεχίσω να ζω και να έχω στιγμές γαλήνης.
Είπες ότι δεν φοβάσαι τον θάνατο, υπάρχουν όμως πράγματα που σε φοβίζουν; Ναι. Οι ασθένειες, η αρρώστια, η ανημποριά που σου προσθέτει η ασθένεια, όχι μόνο σε εμένα αλλά και σε ανθρώπους που αγαπώ. Μεγάλη δοκιμασία ήταν για μένα η πανδημία, μπορώ να πω πιο απογοητευτική και ισχυρή από τον θάνατο του Μηνά, γιατί επιβεβαιώθηκε ένας στίχος της Δημουλά: «Φοβήθηκα τη μοναξιά και φαντάστηκα ανθρώπους» και αυτό επιβεβαίωσε η πανδημία. Για εμένα, οι φίλοι μου και η δουλειά μου ήταν η παρηγοριά μου. Τα έχασα και τα δυο και κλονίστηκε το κέφι μου για ζωή. Τι νόημα έχει να είσαι μόνος σου και να ζεις;
Πάλι θα επανέλθω στον Δημόκριτο που λέει: «Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος» δηλαδή υπάρχουμε, είμαστε κοινωνικά όντα, επιβεβαιωνόμαστε και χαιρόμαστε μέσω της κοινοποίησής μας. Μη φέρω το παράδειγμα των social, δηλαδή ό,τι κουράδα κάνει ο καθένας δεν τη χαίρεται, πρέπει να την ανεβάσει για να την κοινοποιήσει. Άρα αυτό είναι το νόημα: οι βραβεύσεις. Γιατί να μη σου στείλω το βραβείο με το ταχυδρομείο και να κάτσεις να το χαρείς στο σπίτι σου; Γίνεται σε μια κοινή τελετή, σε κοινή θέα. Υπάρχουμε μέσω της κοινωνίας μας. Εάν τα χάσεις αυτά δεν έχει κανένα νόημα. Είδα την ακτινογραφία της ζωής και δεν βρήκα αρκετό τον λόγο να ζεις.
Εσύ σαν καλλιτέχνης, νιώθεις ότι θέλεις να παίρνεις την επιβεβαίωση των άλλων; Τη δουλειά αυτή δεν την κάνεις για μόνο για σένα, θέλεις να αρέσει, να έχεις μια αποδοχή αλλά ειλικρινά σου λέω αυτή τη στιγμή χαίρομαι τόσο πολύ τη διαδικασία της δουλειάς, το τηλεοπτικό γύρισμα που είχα όλους αυτούς τους μήνες, ειδικά μετά την πανδημία που έμεινα άνεργος 2 χρόνια, τηλεοπτικά και θεατρικά και δεν μου καίγεται καρφί αν αρέσει ή δεν αρέσει. Κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ, μέσα στη συνθήκη που βρίσκομαι, αλλά κατάλαβα ότι δεν σε συντροφεύουν τα τρόπαια της δουλειάς. Σε συντροφεύει το πόσο ήσουν παρών τη στιγμή που γινόταν και τι αισθήματα είχες μέσα στη δουλειά που ήσουν. Δημιουργικότητας, χαράς, συναισθησίας. Για πρώτη φορά χαιρόμουν που πήγαινα στη δουλειά, αν και χαράματα, γιατί με αυτή την οικογένεια των ανθρώπων που συμφωνήσαμε να κάνουμε μια δουλειά την αισθανόμουν πληθυντική. Δεν έκανα μόνος μου τον ρόλο και μόνη μου έγνοια είναι αυτός αλλά όλο αυτό το δεκάωρο που θα περάσω εκεί είναι δεκάωρο από τη ζωή μου. Επειδή είμαι και 60 χρονών αρχίζω να καταλαβαίνω ότι η ζωή λιγοστεύει. Θέλω λοιπόν το πεντάωρο που έχω στην πρόβα, το δεκάωρο που έχω στο γύρισμα να είμαι εκεί, να δίνω όση ευφροσύνη μπορώ στους ανθρώπους που εργάζονται μαζί μου, γιατί αυτή είναι η ζωή μου. Δεν θα το κάνω και θα επιστρέψω στη ζωή μου. Έχει 24 ώρες η μέρα, αν τις 15 τις περνάω χωρίς να είμαι παρών, τι νόημα έχει; Έχει φύγει η μισή σου ζωή. Επίσης κατάλαβα με όλα αυτά, με τον θάνατο του Μηνά, με την πανδημία, ότι δεν έχουμε άλλη περιουσία από το παρόν, το τώρα, αυτή τη στιγμή που ήδη έγινε παρελθόν. Από τη στιγμή που το συνειδητοποίησα, προσπαθώ να είμαι συνειδητός στη στιγμή αυτή και να της δίνω ό,τι καλύτερο μπορώ για να ανθίζει.
Σε συλλογικό, κοινωνικό επίπεδο πιστεύεις ότι ο κόσμος έχει γαλήνη μέσα του; Όχι, έχει πολύ θυμό. Είναι όλοι έτοιμοι να σε κατασπαράξουν. Ακουμπάς τον άλλο, τυχαία στο μετρό, στο λεωφορείο και είναι έτοιμος να σε γδάρει. Γίνεται ένα γεγονός κοινωνικό και βλέπεις στα social τόση επιθετικότητα, τόση οργή, τόση κακία. Δηλαδή τρομάζεις.
Καμία χρήση του κόσμου δεν είναι καλή. Ό,τι είναι ιδέα είναι υπέροχο. Μόλις μπαίνει στην τροχιά της πραγματοποίησης είτε είναι κοινωνικό, πολιτικό, προσωπικό φθείρεται, διαστρέφεται, καταστρέφεται.
Το οποίο έχεις δεχθεί και εσύ και μάλιστα την περίοδο που πενθούσες. Θυμάμαι ένα περιστατικό πολύ άγριο. Όταν έγινε αυτό που έγινε με τον Μηνά, κλείστηκα στον εαυτό μου και στους 4-5 πολύ οικείους μου ανθρώπους. Είχα και τις πρόβες της παράστασης που ήδη έκανα εκείνη την περίοδο οπότε δεν είχα αντιληφθεί τι είχε γίνει. Αργότερα, μετά από 1,5 μήνα, γύρω στα μέσα Ιανουαρίου, κάποιο βράδυ μπήκα στο διαδίκτυο και τότε αντιλήφθηκα τι πραγματικά είχε γίνει. Και έκανα το λάθος να μπω στα σχόλια. Αγρίεψα γιατί τα σχόλια ήταν μισά-μισά, δηλαδή τα αρνητικά με τα θετικά δεν είχαν μεγάλη διαφορά αλλά τα αρνητικά είχαν τέτοια μισαλλοδοξία του τύπου: «Π@@@@@ρα θα σε παλουκώσουμε στο Σύνταγμα», ανώνυμα βέβαια, και λέω μπορεί να είναι ο γείτονάς μου, ο ψιλικατζής μου απέναντι, ο μανάβης μου; Ποιος είναι αυτός ή αυτή; Πού ζούμε; Τι αγριότητα! Τι έκανα; Άνθρωπο έχασα. Δεν έβλαψα κανέναν και κοινοποιήθηκε κάτι που δεν κρύφτηκε ποτέ. Δεν έκρυψε ο Μηνάς ή εγώ ποτέ ότι ήμασταν ομοφυλόφιλοι. Και εν πάση περιπτώσει τι είμαστε, δευτέρας κατηγορίας άνθρωποι; Τι ακριβώς έγινε και γιατί τόση κακία, τόσο μίσος;
Πώς το διαχειρίστηκες αυτό εκείνη τη στιγμή; Βοήθησαν τα Xanax. Η αλήθεια είναι ότι άρχισα να παίρνω, μετά τον θάνατο του Μηνά, για να μπορώ να κοιμάμαι και επειδή ήμουν και αμάθητος σε τέτοια σκευάσματα έπαιρνα από τη μικρότερη δοσολογία μισό. Η γιατρός που μου τα χορήγησε, μου είπε ότι μπορώ να παίρνω έως τρία την ημέρα άμα δεν αισθάνομαι καλά. Εγώ έπαιρνα μισό από την ελάχιστη δόση. Εκείνο το βράδυ πήρα 4. Επίσης κατάλαβα ότι δεν μπορώ να διορθώσω τον κόσμο, ούτε να τα βάλω μαζί του. Ενδεχομένως να μπορέσω να τους κερδίσω ή να τους αλλάξω γνώμη παραμένοντας συνεπής στον εαυτό μου. Τι θα έκανα; Θα σταματούσα να είμαι ομοφυλόφιλος; Και ποιον βλάπτει που είμαι;
Το έγκλημα υπάρχει. Εγκλήματα υπάρχουν πολλά αυτή τη στιγμή. Στη δραματουργία, τη θεατρική αλλά και την κινηματογραφική, το κακό κινεί την ιστορία. Και κοινωνικά, το λένε οι ιστορικοί. Είναι αναπόφευκτο. Επειδή μου έγινε πρόσφατα αυτή η ερώτηση σε μια άλλη συνέντευξη, προσπάθησα να το συνοψίσω και μου ήρθε στο μυαλό μια φράση από τον Άμλετ σε μετάφραση του Χειμωνά: «Έρημος, τι έρημος είναι αυτός ο κόσμος. Σπόροι πρησμένοι που σκάνε συνέχεια γεννώντας και σαπίζοντας, οργιάζει αυτή τυφλή βλάστηση. Καμία χρήση του κόσμου δεν είναι καλή». Και έχει απόλυτο δίκιο και αυτό γράφτηκε το 1600. Καμία χρήση του κόσμου δεν είναι καλή. Ό,τι είναι ιδέα είναι υπέροχο. Μόλις μπαίνει στην τροχιά της πραγματοποίησης είτε είναι κοινωνικό, πολιτικό, προσωπικό φθείρεται, διαστρέφεται, καταστρέφεται. Άλλωστε αυτή είναι και η μοίρα του ανθρώπου. Γεννιέται, στην ακμή του βρίσκεται πόσο καιρό και τελειώνει. Δηλαδή είμαστε φθαρτοί και τα δημιουργήματά μας είναι φθαρτά. Ίσως το μόνο που μένει λαμπερό και άφθαρτο είναι οι κατακτήσεις της επιστήμης και η τέχνη για να θυμίζει πώς ήταν στην κάθε της στιγμή, ιστορική η χαρτογράφηση της περιπέτειας του ανθρώπου. Θα προσέθετα και τις εξελίξεις της τεχνολογίας.
Πιστεύεις στην τιμωρία ή στη δικαίωση; Μεγάλη κουβέντα. Ας πούμε το σωφρονιστικό σύστημα που υπάρχει που υποτίθεται τιμωρεί, τι προσφέρει; Δεν έχω απάντηση, αναρωτιέμαι. Ίσως την απάντηση μπορεί να τη δώσει κάποιος που βρίσκεται σε έναν τέτοιο σωφρονισμό. Εγώ περισσότερο έχω αντιληφθεί, αν έχω αντιληφθεί σωστά, ότι δεν προσφέρει τίποτα στην αντίθετη κατεύθυνση. Θα μου πεις βέβαια η τιμωρία, ο εγκλεισμός σε στερεί από το κοινωνικό σύνολο άρα είναι μεγαλύτερη τιμωρία το να σε αποκόβει από την κοινωνία σου και να σε απομονώνει. Δεν ξέρω, ειλικρινά.
Ο Μιχάλης Σχίζας νιώθει μια βαθιά θέληση να ξεπεράσει τον εαυτό του και να υπερβεί τα όρια που του επιβάλλει η κοινωνία με σκοπό να την αλλάξει. Πόσο συμφωνείς με τον τρόπο που το κάνει; Ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι είναι επηρεασμένος αλλά η αναλογία είναι ίδια στην παράσταση. Είναι επηρεασμένος από κάποιες θεωρίες ότι μπορείς να καθαρίσεις το καρκίνωμα μιας κοινωνίας προς όφελος της κοινωνίας. Δεν το δέχομαι. Η κοινωνία αλλάζει με συλλογικό και όχι με ατομικό τρόπο. Ο ατομικός τρόπος στη μεγέθυνσή του έφερε τον φασισμό, τον σταλινισμό. Νομίζω ότι ο Ντοστογιέφσκι δεν μένει πολύ σε αυτό όσο σε αυτό που δεν περίμενε ότι θα συμβεί, ότι αυτή η πράξη θα μπορέσει να του προσφέρει ικανοποίηση και γαλήνη ενώ τελικά διαπιστώνει ότι του προσφέρει τα ακριβώς αντίθετα, αναστάτωση, ενοχή και δεν δικαιώνεται τελικά. Επίσης, κάτι που λέω και εγώ στον Σχίζα όταν με ρωτάει αν θα πάω στην αστυνομία αφού ξέρω τι έχει κάνει, είναι ότι «Δεν θα πάω γιατί εγκρίνω την πράξη σου αλλά μη γελιέσαι, καθάρισες ένα καρκίνωμα. Η αρρώστια συνεχίζει αλλά το μεγάλο σου θέμα είναι πώς θα το διαχειριστείς από εδώ και πέρα. Πρέπει να πάρεις της ευθύνη του». Εγώ προσωπικά σαν ήρωας, αντιπαραβάλλοντας τον εαυτό μου, αυτοκτονώ. Παίρνω την ευθύνη. Κακοποίησα, προκάλεσα και παίρνω την ευθύνη και εσύ πρέπει να πάρεις την ευθύνη και αφού δεν το καταλαβαίνεις, σου έστειλε η ζωή έναν άγγελο για να σου το φανερώσει. Τη Σόνια. Και μετά από αυτή τη σκηνή ο Μιχάλης πηγαίνει και παραδίδεται. Δηλαδή, δεν είσαι θεός γιατί από αυτές τις θεωρίες του υπερανθρώπου έχει επηρεαστεί ο Μιχάλης Σχίζας. Θέλω να πω ότι κανένας δεν είναι σωτήρας, ούτε πρέπει να αυτοαποκαλείται σωτήρας. Μόνο κάτι συλλογικό μπορεί να επηρεάσει, να καθαρίσει την κοινωνία. Και αυτό και πάλι με πολλά ερωτηματικά γιατί υπάρχουν και κάποιοι παλαβοί που αν και συλλογικοί κάνουν διάφορες ακρότητες. Συλλογικές είναι και οι διάφορες φασιστικές οργανώσεις. Καμία χρήση του κόσμου δεν είναι καλή. Βέβαια δεν θέλω να προσθέσω αυτή τη λέξη που τελειώνει τη φράση «να βουλιάξει», δεν το εύχομαι, εντάξει βρίσκει τρόπο και επιπλέει.
Τις ευθύνες πιστεύεις ότι η κρατική εξουσία τις αναλαμβάνει; Έλα καλέ αστειότητες.
Δεν νιώθω καθόλου ελεύθερος άνθρωπος απλώς προσπαθώ να μη βλέπω ότι είμαι μέσα σε ένα κλουβί και θα συμμετέχω σε μια κίνηση, σε μια πορεία, σε μια διαδήλωση, ενδεχομένως και σε μια κατάληψη σαν μέσο που μου δίνεται να προβάλω την αντίρρησή μου.
Εσύ νιώθεις ελεύθερος άνθρωπος; Πιστεύεις ότι οι ελευθερίες μας, οι δημοκρατικές αξίες έχουν παρακαμφθεί στο όνομα της εξουσίας; Καθημερινά. Δεν νιώθω καθόλου ελεύθερος άνθρωπος απλώς προσπαθώ να μη βλέπω ότι είμαι μέσα σε ένα κλουβί και θα συμμετέχω σε μια κίνηση, σε μια πορεία, σε μια διαδήλωση, ενδεχομένως και σε μια κατάληψη σαν μέσο που μου δίνεται να προβάλω την αντίρρησή μου. Κι ‘αν μπορεί να βοηθήσει αυτό, καλώς. Δεν θα έκανα τίποτα ατομικό, θα ταυτιζόμουν με κάτι συλλογικό που μοχθεί για κάτι λ.χ. τώρα με το περιβόητο νομοσχέδιο για τους καλλιτέχνες. Θα είμαι μαζί τους, θα είμαι στην κατάληψη, στην πορεία, θα υπογράψω ένα κείμενο. Με βρίσκει σύμφωνο. Θα είμαι σε τέτοιες αντιδράσεις, εργασιακές, πολιτικές, θα είμαι στην πορεία για τα Τέμπη. Είναι αδιανόητο αυτό που συνέβη. Αδιανόητο.
Μίλα μου για αυτό. Διαπιστώνεις ότι ζούμε τυχαία γιατί κάτι δεν λειτουργεί σωστά -που θα έπρεπε να λειτουργεί. Δεν ξέρω, δεν έχουν βγει τα πορίσματα, αλλά η ανάληψη της ευθύνης θα φέρει πίσω 60 ανθρώπους ξαφνικά; Τι είμαστε, σε περίοδο πολέμου; Ξαφνικά 60 άνθρωποι δεν υπάρχουν. Δεν ξέρω για ποιον λόγο δεν λειτούργησε αυτό που πρέπει να λειτουργεί. Είναι αδιανόητο. Δεν ξέρω και τι προσφέρει αυτή η κινητοποίηση αλλά είναι η εκτόνωση της οργής.
Ζούμε γενικά σε μια χρονική συγκυρία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, πιστεύεις ότι είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε; Είναι, αλλά δεν θα αλλάξει τίποτα. Δεν είναι μεμψιμοιρία αλλά πάντα κάτι συμβαίνει. Δεν τελειώνει. Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος, δεν ελπίζω. Το είπα και πριν.
Είναι αυτές οι μικρές προσπάθειες που λες μήπως και αν. Ή και για να νιώσεις και εσύ καλύτερα ότι το προσπαθείς, ότι δεν κατέβασες τα χέρια. Ναι, το ότι αντιστάθηκα ή εξέφρασα την αντίρρησή μου. Είναι φανερό ότι θα καταγγείλουμε ένα σύστημα που είναι καπιταλιστικό, το οποίο βασίζεται στο κέρδος και όλα τα υπόλοιπα είναι αναλώσιμα.
Τι σε γεμίζει χαρά αυτή τη στιγμή; Τα πάντα μπορούν να μου δώσουν χαρά και συγκίνηση και πιστεύω ότι είμαι στη στιγμή που μπορώ να το διαπιστώνω. Η καλή σου διάθεση, η μέρα που είναι λαμπερή, ένα πρόσωπο καλοσύνης που πέρασε φευγαλέα από τη ματιά μου, η συναισθησία ενός συναδέλφου, κάτι ελάχιστο μέχρι το πιο πολύ αλλά τα πάντα. Το έλεγε πολύ ωραία ο Ρίτσος σε ένα ποίημά του: «Όλα ένας έρωτας. Μαγεία και θάμπος», δηλαδή θέλεις να τη βλέπεις τη ζωή έτσι; Εγώ έτσι τη βλέπω και προσπερνάω την κακοτοπιά, δεν της δίνω πολύ σημασία. Δεν αφήνω το μυαλό μου να δηλητηριαστεί με επιχειρηματολογία αρνητισμού γιατί είναι και ένα δηλητήριο προσπαθώντας να περιγράψεις το αρνητικό. Όχι ότι το παραβλέπεις αλλά δηλητηριάζεις το αίμα σου, τον εγκέφαλό σου με λέξεις που προσδιορίζουν αυτό. Προτιμώ να αναλωθώ στον έπαινο, στην ευχαρίστηση από κάτι, οτιδήποτε. Αυτό που δεν μου πάει, που δεν λειτουργεί, που δεν είναι καλό, γιατί να κάνω τόση στάση μαζί του; Πάμε πιο πέρα και κάνεις το κεφάλι σου έτσι για να δεις αν υπάρχει κάτι καλύτερο. Με συντηρεί μια θετικότητα. Αυτή η φάση δεν είναι παθητική, δεν είναι απελπιστική. Διαβάζω πολλή ποίηση, το «Αρνητικό της σιωπής» του Ρίτσου. Στην ποίηση διαβάζεις την ουσία επειδή έχει έναν πιο συμπυκνωμένο τρόπο, δηλαδή θα πεις μια φράση και ο άλλος θα καταλάβει δέκα πράγματα ενώ με τις λέξεις θα πεις πολλές. Προτιμώ την ποίηση από το διήγημα ή το μυθιστόρημα. Είναι συμπυκνωμένη η παρατήρηση, η διαπίστωση. Περιλαμβάνει, μέσα στην αφαίρεσή της, πολύ περισσότερα.
Δεν θέλω να ξανακούσω αυτό το «εγώ δεν θέλω να ξέρω τι κάνει ο ομοφυλόφιλος στο κρεβάτι του». Γιατί, σε ενδιαφέρει τι κάνει ο ετεροφυλόφιλος στο κρεβάτι του και βομβαρδίζεσαι καθημερινά; Ε, ας μάθουν και τι κάνει ο ομοφυλόφιλος στο κρεβάτι του.
Πώς βλέπεις ότι είμαστε σήμερα με τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων; Σίγουρα είναι καλύτερα. Υπάρχει το σύμφωνο. Εγώ, αν υπήρχε τότε το σύμφωνο, δεν θα πλήρωνα στο δημόσιο 30 χιλιάρικα φόρο κληρονομιάς για την κοινή μας περιουσία, που απλώς έτυχε να είναι στο όνομα του Μηνά. Αυτό το σπίτι το θεωρώ πατρίδα μου. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα. Όμως, χαίρομαι πάρα πολύ, που μπήκε ένα καινούργιο θέμα: η ορατότητα. Δεν θέλω να ξανακούσω αυτό το «εγώ δεν θέλω να ξέρω τι κάνει ο ομοφυλόφιλος στο κρεβάτι του». Γιατί, σε ενδιαφέρει τι κάνει ο ετεροφυλόφιλος στο κρεβάτι του και βομβαρδίζεσαι καθημερινά; Ε, ας μάθουν και τι κάνει ο ομοφυλόφιλος στο κρεβάτι του. Χέστηκα. Να φαίνονται αυτοί οι άνθρωποι, να μην είναι αόρατοι σε αυτή την κοινωνία. Και αυτό μου αρέσει. Βρέθηκα σε μια εκδήλωση στο Εθνικό Θέατρο για την ορατότητα και μέσα στους ομιλητές ήταν και μια κυρία που όταν είπε τι εκπροσωπεί βούρκωσα. Είναι οι περήφανοι γονείς. Οι γονείς που έχουν ομοφυλόφιλα παιδιά και τα στηρίζουν. Με συγκίνησε αφάνταστα αυτό γιατί όποιος είναι να γίνεις θα γίνεις, όποιος και να το εμποδίσει, όποιος και να το απαγορεύσει, όποιος και να το προπηλακίσει. Είναι φύση και η φύση δεν εμποδίζεται. Αλλά, πόση παρηγόρια για αυτόν τον αγώνα και αυτή τη μάχη είναι όταν έχεις συμπορευτές τους γονείς σου; Με συγκινεί αφάνταστα αυτό και έβαλα τα κλάματα εκείνη τη βραδιά.
Εσύ την είχες τη συμπαράσταση από τους γονείς σου; Δεν την είχα αλλά είχα τον Μηνά και δεν με ένοιαζε. Αυτό με συγκινεί πάρα πολύ. Εκεί στην οικογένεια συντελείται και η παθογένεια και η μη παθογένεια. Εγώ ήθελα να κάνω άλλα πράγματα, οι γονείς μου άλλα πράγματα. Τους έχω συγχωρέσει όμως. Έχουν φύγει και από τη ζωή οπότε τι νόημα έχει να βασανίζομαι πάνω σε αυτό; Δεν τους είχα συμπαραστάτες πουθενά. Ούτε στα προσωπικά, ούτε στα επαγγελματικά. Στα επαγγελματικά τους είχα και «εχθρούς», όμως εγώ έκανα αυτό που ήθελα σε όλα. Όταν βλέπω τώρα διάφορα ζευγάρια φίλων, που τους συμπαραστέκονται, μου ανεβαίνει ένας κόμπος, μια συγκίνηση και τελικά διαπιστώνω ότι με είχε πειράξει. Δεν θα γίνει το παιδί ό,τι θες εσύ, θα γίνει αυτό που θέλει εκείνο αλλά βοήθησέ το να πατήσει στα πόδια του, να βρει αυτό που θέλει γιατί είναι μεγάλη ευτυχία να είσαι μέσα σε αυτό που πρέπει να είσαι, σε αυτό που εκπορεύεται από εσένα και η συμπαράσταση θα σε βοηθήσει όχι απλώς να το πραγματοποιήσεις αλλά και να το διαπιστώσεις. Είναι το πιο συγκινητικό πράγμα που αντιλήφθηκα τους τελευταίους μήνες. Οι περήφανοι γονείς. Είχα συγκινηθεί που διάβαζα κάποια πράγματα γι΄αυτούς τους γονείς. Εκείνη την ώρα σκέφτηκα «Αχ πόσο θα ήθελα να την έχω μητέρα αυτή».
Νιώθεις πιο καλά όταν βρίσκεσαι κοντά σε οικείους από το να ανοιχτείς σε καινούργια πράγματα, σε ταξίδια, σε κόσμο; Ναι, αισθάνομαι καλά με οικείους. Θα έλεγα όμως ότι εμάς η δουλειά μας διαρκώς αλλάζει. Κάθε δυο-τρεις μήνες είμαστε σε ένα καινούργιο περιβάλλον, με καινούργιους ανθρώπους, κάποιους μπορεί να τους ξέρεις, τους περισσότερους δεν τους ξέρεις, τους γνωρίζεις εκείνη τη στιγμή. Αφήνομαι, αλλά ίσως επειδή είναι πληθυντική η δουλειά μου και βρίσκομαι με πολλούς ανθρώπους συνέχεια μου αρέσει η μοναχικότητα της μικρής παρέας που είναι αυτή η από χρόνια. Δεν θέλω την πολυκοσμία και ειδικά μετά την πανδημία. Παλιά ένα πράγμα που έκανα ήταν ότι αγκάλιαζα τους ανθρώπους όταν συναντιόμασταν, μια αγκαλιά χορταστική. Τώρα το έχω κόψει, πάνε να μου το κάνουν και λίγο μαγκώνομαι και σκέφτομαι «Κοίτα τώρα, φτάσαμε να φοβόμαστε τους ανθρώπους». Ουσιαστικά φοβάσαι τους ιούς που μεταφέρονται μέσω αυτών αλλά λίγο διαβρώθηκε η χαρά της αγκαλιάς. Έχει ένα κρυμμένο φόβο στο βάθος.
Υπάρχουν ιοί της ψυχής όμως, αν αγκαλιάσεις έναν άνθρωπο και ανοίξεις την ψυχή σου… Δεν κινδυνεύεις από το να ανοίξεις την ψυχή σου. Έτσι ξεκλειδώνονται όλοι οι άνθρωποι. Άμα τους ανοιχτείς δεν θα σου αντισταθεί κανένας. Ήταν μια τακτική του Μηνά που την έχω υιοθετήσει και έχει μόνο ευεργετικά αποτελέσματα. Όλοι και όλα ξεκλειδώνουν άμα τους ανοιχτείς.
Τι συνιστά έγκλημα και τι τιμωρία στην Αθήνα του 2023; Πότε ακριβώς τελείται ένα έγκλημα; Τη στιγμή της πράξης ή τη στιγμή που το συλλαμβάνει ο δράστης στο μυαλό του; Πώς προσδιορίζεται χρονικά η μετάβαση από τη νομιμότητα στην παρανομία; Και ποια η τιμωρία της; Ηθικά, κοινωνιολογικά και φιλοσοφικά ερωτήματα επιχειρεί να διερευνήσει η Ομάδα Cartel μέσα από μια νέα μεταγραφή του εμβληματικού μυθιστορήματος του 1866, φέρνοντας την ιστορία, με τη μέθοδο της γραμμικής αφήγησης, στο τώρα, στους δρόμους και τις γειτονιές της Αθήνας.
Από τις 22 Μαρτίου έως τις 23 Απριλίου η Κεντρική Σκηνή της Στέγης υποδέχεται έναν νέο Ρασκόλνικοφ, ερμηνευμένο από τον Θοδωρή Σκυφτούλη, και μαζί με τους υπόλοιπους ήρωες του έργου μάς παρασύρει σε ένα ταξίδι στην άκρη του φόβου. Το Έγκλημα και Τιμωρία: Αθήνα έρχεται με έναν θίασο 20 ηθοποιών να παρασταθεί με τρόπο ακραία ρεαλιστικό ως ένα λαϊκό νουάρ υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Βασίλη Μπισμπίκη.