Τον ρωτάω πώς νιώθει. Έχει μόλις πατήσει το πόδι του στην Επίδαυρο, όπου απόψε θα υποδυθεί τον Οιδίποδα Τύραννο, ενώ η χώρα ασφυκτιά παραδομένη στις φλόγες, με ανεξέλεγκτα πύρινα μέτωπα από τον Έβρο ως τη Βοιωτία. «Λόγια πολλά και δεν αντέχω πια/ που είναι η πατρίδα μου εκείνη η γλυκιά/ Που έχει στη πέτρα χαραγμένο λέει το φως/ Λες να την ξέχασε για πάντα ο θεός/ Και νιώθω πρόσφυγας εδώ που έχω γεννηθεί/ Σαν τους προγόνους μου εδώ έχω στηθεί/ Για να ξεπλύνω τύψεις και υποσχέσεις να εκπληρώσω/ Πόσο ακόμα θα πληρώσω …..», μου απαντά, απνευστί, ο Γιάννης Στάνκογλου, δανειζόμενος στίχους του Μιχάλη Μυτακίδη, από τους Αctive Μember.
«Δυστυχώς, έρχεσαι Επίδαυρο, και δεν μπορείς να χαρείς όσο θέλεις τη χαρά σου», εξομολογείται. «Κι αυτό είναι τρικλοποδιά και στην ελευθερία και στη χαρά… Φωτιές παντού, άνθρωποι απανθρακωμένοι. Εκτάσεις, δάση, σπίτια, περιουσίες κατεστραμμένες. Στάχτη όλα. Δεν ξέρω αν υπάρχει κράτος στην Ελλάδα. Ενώ τις παρακολουθήσεις και τις διασυνδέσεις τις έχουμε εύκολες, εκεί που θα έπρεπε να είμαστε σοβαροί -το είδαμε και στα Τέμπη, και στη δολοφονία του φιλάθλου της ΑΕΚ, και τώρα με τις φωτιές-, σοβαροί δεν μπορούμε να είμαστε. Σε τι κόσμο μεγαλώνουν τα παιδιά μας; Έχουμε αναρωτηθεί; Περνάς από τον Έβρο, περνάς από την Πάρνηθα, και σε πιάνει η καρδιά σου. Στο έλεος όλα σε αυτή τη χώρα!», διαπιστώνει ο ηθοποιός, αγανακτισμένος, λίγες ώρες προτού υποδυθεί, σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα, στο αρχαίο αργολικό θέατρο, έναν από τους κορυφαίους ρόλους του διεθνούς δραματολογίου.
Έχει ήδη κάνει την έκπληξη στην αρχαία τραγωδία, με τους Επτά επί Θήβας του, προ ετών, κι έχει ήδη καθηλώσει το κοινό σε μια από τις σημαντικότερες ερμηνείες στο αρχαίο δράμα τα τελευταία χρόνια, ως Προμηθέας (σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη), στην ομώνυμη αισχύλεια τραγωδία, πέρσι. Τίποτα δεν είναι τυχαίο.
Καταρχάς, αισθάνεσαι αρκετά «ψημένος» για την είσοδό σου και στην απόλυτη, μεγάλη κλίμακα της Επιδαύρου, μετά από τόσες πιάτσες; Έχετε ήδη παρουσιάσει τον «Οιδίποδα Τύραννο» από την Αλεξανδρούπολη και την Κομοτηνή (σε ανοικτές πρόβες), μέχρι το Θέατρο Δάσους, τους Φιλίππους και τη Δωδώνη. Σε σχέση με άλλες χρονιές, ναι, είμαι περισσότερο έτοιμος. Αλλά αυτό δεν συνιστά στοιχείο εφησυχασμού. Ο χώρος της Επιδαύρου είναι διαφορετικός. Θέλει άλλη προσέγγιση και ψυχικά και σωματικά και φωνητικά. Αλλά σίγουρα νιώθω πιο ασφαλής.
Τι παράσταση θα δει το κοινό; Έχει γίνει δραματουργική επεξεργασία. Θα είναι ο Οιδίποδας του Σοφοκλή, θα είναι κάτι κοντά στην τραγωδία, κάτι με αφορμή τον τραγικό ήρωα, ως σύγχρονο σχόλιο; Καταρχάς, ο θεατής θα ακούσει το κείμενο του Σοφοκλή, όλο το κείμενο, στη μετάφραση του Μπλάνα, ενώ η παράσταση φέρνει κάτι σύγχρονο. Δεν ξέρω. Είναι τόσο σύγχρονα αυτά τα έργα, το διαπιστώνεις αρκεί και να τα διαβάσεις μόνο. Από εκεί και πέρα, ο Σίμος ασχολείται με τη μάσκα ως σκηνοθέτης χρόνια, πράγμα που με κάποιο τρόπο στην αρχαία τραγωδία ταιριάζει. Φοράμε τις καταπληκτικές μάσκες της Φωκά, όλοι οι ηθοποιοί. Γιατί όλοι οι ερμηνευτές ανήκουμε σε ένα όλον, είμαστε μέρος μιας κοινωνίας και μέσα από αυτήν -τον Χορό- προκύπτουν και οι ρόλοι.
Ποιος είναι, τι είναι ο Οιδίποδας; Πώς τον προσέγγισες; Ο Οιδίποδας είναι ένας άνθρωπος που δεν σταματά να ρωτάει, να ψάχνει. Είναι αγαπητός από τον λαό αλλά έχει αλαζονικές τάσεις. Όταν συνειδητοποιεί τι έχει διαπράξει, έχει το θράσος και το θάρρος να αφήσει τη θέση εξουσίας, να τυφλωθεί, να εγκαταλείψει την ίδια του τη ζωή…
Ηχεί σαν ένα έμμεσο σχόλιο στην πολιτική εξουσία σήμερα… Είναι ένα πολιτικό σχόλιο από μόνο του. Εδώ πεθάναν 57 νέοι άνθρωποι σε ένα σιδηροδρομικό δυστύχημα και ο αρμόδιος υπουργός έβαλε εκ νέου υποψηφιότητα και μάλιστα επανεξελέγη, με ένα συντριπτικό, αδιανόητο ποσοστό. Ο άνθρωπος που ήταν υπεύθυνος για αυτούς τους νεκρούς! Σε αυτή τη χώρα όμως δεν υπάρχουν ούτε ευθύνες ούτε υπεύθυνοι. Το λάθος είναι μέρος της ζωής. Κάποια στιγμή θα το κάνεις. Όταν συμβαίνει όμως σε τόσο κραυγαλέο και φονικό βαθμό, δεν μπορείς παρά να κάνεις αυτό που έκανε ο Οιδίποδας.
Δηλαδή; Να βγάλεις τα μάτια σου και να σηκωθείς να φύγεις. Δεν μπορείς να είσαι τέσσερα χρόνια κυβέρνηση και να μην ξέρεις ότι ένα τόσο κρίσιμο για τη δημόσια ασφάλεια σύστημα δεν λειτουργεί και κάνεις από πάνω και εγκαίνια! Έχω πραγματικά απηυδήσει, που επανεξελέγη αυτός ο άνθρωπος. Που τον ξαναψήφισαν. Καμία ευθύνη. Άρα άλλοι έφταιγαν; Αυτό είναι το μόνιμο ζήτημα στην Ελλάδα. Με προβληματίζει και με θυμώνει. Η μη ανάληψη ευθυνών. Από κανέναν. Εγώ αν φταίξω είτε θα ζητήσω συγγνώμη, είτε θα αποσυρθώ. Δεν θα παραμείνω ο ίδιος.
Πέρσι επανέλαβες μια τεράστια προσωπική επιτυχία, τον ρόλο του Προμηθέα Δεσμώτη, σε μια από τις καλύτερες παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας που είδαμε στην Επίδαυρο τα τελευταία χρόνια. Αισθάνθηκες πως μπορεί και να ήταν το ιδανικό «ζέσταμα» ακριβώς πριν έρθει ο Οιδίποδας; Η αρχική καλή προπαίδεια ήταν η εμπειρία μου στο αρχαίο δράμα με τον Θόδωρο Τερζόπουλο, υποδυόμενος τον Ωκεανό στον «Προμηθέα» και κατόπιν τον Προμηθέα Δεσμώτη (στη σύνθεση των «Επιγόνων»). Ακολούθησε η συνεργασία με τον Τσεζάρις Γκραουζίνις στους «Επτά Επί Θήβας» και στον «Αγαμέμνονα». Είχα προτάσεις στο μεταξύ να κατεβώ Επίδαυρο και έλεγα πάντα «όχι» – με την εξαίρεση της «Ιφιγένειας» του Θ.Μουμουλίδη. Μετά τον Τσεζάρις, ήρθε ο «Προμηθέας» κι αμέσως μετά ο «Οιδίποδας». Αντιμετωπίζω αυτούς τους ρόλους με τον ίδιο τρόπο που τους αντιμετωπίζεις όταν εμφανίζεσαι σε ένα ανοικτό θέατρο, όπως η Επίδαυρος: πρέπει να γυμναστείς σωματικά, ψυχικά, φωνητικά για να ακουστείς. Εμείς δεν έχουμε ψείρες (σ.σ. μικρόφωνα) στον «Οιδίποδα».
Αποτελείτε την εξαίρεση της εξαίρεσης. Γιατί παντού και πάντα τόσες ψείρες στις παραστάσεις αρχαίου δράματος; Είναι πρόβλημα; Είναι κοινωνικό το φαινόμενο. Έχουμε μάθει στη φασαρία, μέσα στη μουσική και το ντάπα ντούπα. Ο κόσμος έχει ανάγκη να ακούσει κάτι μέσα από καλώδια και ο μουσικός να ακουστεί μέσα από ηχοσυστήματα. Γνώμη μου είναι ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν ψείρες στην Επίδαυρο. Από εκεί και πέρα, αν είναι τόσο δυνατή η μουσική, δεν γίνεται αλλιώς. Εκτός κι υπάρξει συνεννόηση, όπως εμείς με τον Σιώτα, που παίζει στην παράσταση ζωντανά. Είναι κάτι αρκετά δύσκολο να περιοδεύεις σε 30 θέατρα, 30 πιάτσες. Δεν μπορείς να παίζεις συνεχώς στα κόκκινα, κουράζεσαι όταν ταξιδεύεις κάθε μέρα, κουράζεσαι να βρίσκεσαι σε διαφορετικό τόπο, διαφορετικό θέατρο. Το θέμα λοιπόν είναι πώς προστατεύεσαι. Σήμερα, πρώτη μέρα πρόβας μέσα στην Επίδαυρο, μαζί με τον Σιώτα θα είναι και ο ηχολήπτης του Αγγελάκα και του Μάλαμα. Θα γίνει προγραμματισμός για να ακουγόμαστε, γιατί οι μάσκες που φοράμε δεν είμαι ομιλούσες. Είναι κλειστές…
Γιάννης Στάνκογλου (Οιδίπους) και Μαριλίτα Λαμπροπούλου (Ιοκάστη), στην παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα.
Πάντως, εσύ είσαι ούτως ή άλλως αρκετά ασκημένος στην Επίδαυρο. Είναι η έκτη φορά που θα βρεθώ στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Το αγαπώ αυτό το θέατρο. Όποτε έχω βρεθεί εδώ, νιώθω προστατευμένος.
Προστατευμένος; Δεν θα το χαρακτηρίζω ιερό. Μιλάω ενεργειακά. Είναι ένα θέατρο που χαίρεσαι να βρίσκεσαι και να παίζεις εντός του.
Υπάρχει όριο στο συγκεκριμένο θέατρο; Θέτει όρια από μόνο του; Υπάρχει όριο και στο αρχαίο δράμα εν γένει, στον τρόπο που παρασταίνεται; Πρέπει να υπάρχει; Μια συζήτηση που άναψε έντονα μετά τους «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου. Δεν έχω δει την παράσταση της Λένας, τη δουλειά της όμως την ξέρω και την ίδια την εκτιμώ σε κάποια πράγματα πολύ. Δεν ξέρω πόσο μακριά μπορεί κάποιος να πάει από αυτό που έχει γράψει ο Αριστοφάνης. Πραγματικά, δεν ξέρω. Και στον «Προμηθέα» ήταν διαφορετικό το κείμενο της παράστασης από αυτό που έχει γράψει ο Αισχύλος. Χρειάζεται νέα προσέγγιση το αρχαίο δράμα, αλλά δεν ξέρω μέχρι ποιου σημείου μπορεί να φτάσει η διασκευή. Πρέπει να υπάρχει, νομίζω, ένα όριο, μέχρι ενός σημείου, αλλά πρέπει να υπάρχει κι ένα ελεύθερο ψάξιμο μέσα από τη φαντασία του σκηνοθέτη.
Θα σε ενδιέφερε να σκηνοθετήσεις τραγωδία; Πέρσι το χειμώνα πήρες το «βάπτισμα του πυρός» στη σκηνοθεσία με το «Killer Joe», του Tracy Letts. Σε 4-5 χρόνια θα ασχοληθώ ως σκηνοθέτης με δύο τραγωδίες που με ενδιαφέρουν πολύ. Με τον «Φιλοκτήτη» και τον «Αίαντα».
Γιατί το προσδιορίζεις σε 4-5 χρόνια; Ακόμα δεν είμαι έτοιμος να σκηνοθετήσω αρχαίο δράμα. Άργησα να μεγαλώσω… Μόλις πέρσι έκανα την πρώτη μου σκηνοθεσία. Και είπα ότι αν ξανασκηνοθετήσω δεν θα ξαναέχω και πρωταγωνιστικό ρόλο. Είναι δύσκολο.
Είναι αληθινές οι καταγγελίες ότι ηθοποιοί χάνουν ρόλο επειδή δεν έχουν τον «αναγκαίο» αριθμό followers στα social media; Οι παραγωγοί το θέτουν ως προαπαιτούμενο; Εγώ δεν πιστεύω ότι αυτό ισχύει απόλυτα.
Τι εννοείς; Κάποιοι το χρησιμοποιούν, μπορεί σε κάποιες παραστάσεις να το χρησιμοποιούν. Αλλά δεν πιστεύω ότι απασχολεί τον κόσμο που βλέπει θέατρο το αν ένας ηθοποιός έχει ακόλουθους. Δεν ‘πα να έχεις followers, δεν ‘πα να μην έχεις, θα έρθουν στο θέατρο για να σε δουν.
Το πιστεύεις; Ναι. Το ίδιο συνέβαινε εξάλλου και στο παρελθόν, αλλά με άλλο τρόπο.
Ποιον εννοείς; Την ασυλία. Κάποιοι άνθρωποι μια χαρά χαίρανε ασυλίας. Μιας προστασίας, δηλαδή. Υπάρχουν άνθρωποι για τους οποίους δεν έγραφε ποτέ κανείς κάτι αρνητικό. Επαναλαμβάνω. Δεν παίζει ρόλο το αν έχεις followers. Το ζήτημα είναι να σε ξέρει ο κόσμος. Έχω ακούσει μπροστά μου να λένε «κάνε τηλεόραση και θα σε πάρω», ώστε αν μια δουλειά πάει και επαρχία, να προσελκύσει κοινό.
Τελευταία πάντως δίνεις διαρκώς παρών στην τηλεόραση. Ήμουνα από τους τυχερούς, γιατί οι σειρές ήταν αξιόλογες. Ξεκινώντας από τις «Άγριες μέλισσες».
Ήταν καθημερινή, αν δεν κάνω λάθος. Ναι, αλλά την χάρηκα πολύ. Όπως και οτιδήποτε έκανα έκτοτε. Και στο «Αυτή η Νύχτα μένει» ήμουνα πέρσι μαζί με εξαιρετικούς συναδέλφους. Γιατί 10-11 χρόνια μετά το «Νησί», έκανα μόνο θέατρο και κινηματογράφο. Καταρχάς, μην γελιόμαστε, επιβιώνεις με την τηλεόραση. Από εκεί και πέρα, ο κόσμος σε γνωρίζει. Ο κόσμος θα έρθει στο θέατρο να σε δει επειδή παίζεις και στην τηλεόραση. Αυτή είναι η πραγματικότητα.
Τα καθημερινά γυρίσματα δεν σε «ξεζουμίζουν»; Βέβαια. Αλλά το να αναλαμβάνεις διαφορετικά πράγματα συγχρόνως είναι μεγάλο μάθημα, ειδικά εφόσον δεν έχουμε σινεμά, όπως οι Άγγλοι κι οι Αμερικανοί, να μπορείς να κάνεις δύο ταινίες το χρόνο – παρόλο που εγώ είχα τη δυνατότητα να κάνω σινεμά τα προηγούμενα χρόνια. Η τηλεόραση βοηθά να είσαι ενεργός και κρατά ζωντανή τη σχέση σου με την κάμερα.
Η ζωντανή σχέση με την κάμερα τι σου έχει δώσει ακριβώς; Μαθαίνεις να κάνεις zoom in. Να επιτυγχάνεις κάτι με μια ανάσα, με μια παύση, με μια έντονη κίνηση. Κάτι που είναι χρήσιμο και αναγκαίο και στο θέατρο. Τα πάντα είναι αλληλένδετα. Και βεβαίως, πλέον έχουν τελειώσει τα «θεατρικοί», «τηλεοπτικοί», «κινηματογραφικοί ηθοποιοί. Ο καλός ηθοποιός δεν θα ξεπετάξει τίποτα!
Είσαι από τους ηθοποιούς που παρακολουθούν την επικαιρότητα. Η δολοφονία στη Νέα Φιλαδέλφεια μπορούσε να έχει αποτραπεί; Μα είναι δυνατόν; Είναι κραυγαλέο. Όταν σου στέλνουν μηνύματα, σήματα από άλλες χώρες ότι «κατεβαίνουν μπουλούκια, πρόσεχε» και εσύ δεν κάνεις τίποτα; Κάτι συμβαίνει. Ή λείπουν όλοι διακοπές και δεν είναι κανείς στη δουλειά του και βαράμε διάλυση ή δεν θέλουν να κάνουν τη δουλειά τους. Ντρέπομαι, που είμαι Παναθηναϊκός και ήταν και φίλαθλοί του στο συμβάν. Ντρέπομαι για αυτό που έγινε.
Έρχονται και οι αυτοδιοικητικές εκλογές και ξαφνικά όλοι οι δήμαρχοι φτιάχνουνε πεζοδρόμια. Έχω δει τα πεζοδρόμια στην Πανεπιστημίου να φτιάχνονται εδώ και 4 χρόνια. Αλλά αυτοί είμαστε. Δες τι έγινε στις τελευταίες εθνικές εκλογές. Αυτό το 41% που δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να κάνει ό,τι θέλει, ακόμη και το Σύνταγμα να αλλάξει, εγώ δεν το ονομάζω Δημοκρατία!
Ο «Οιδίπους Τύραννος» σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα παρουσιάζεται στις 25 & 26 Αυγούστου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023.
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Δραματουργική επεξεργασία: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
Σκηνικά-Κοστούμια: Γιάννης Κατρανίτσας
Μουσική: Φώτης Σιώτας
Κίνηση: Σοφία Πάσχου.
Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Γιάνναρος
Μάσκες: Μάρθα Φωκά
Οιδίπους: Γιάννης Στάνκογλου. Ιοκάστη: Μαριλίτα Λαμπροπούλου. Κρέων: Γιάννης Νταλιάνης. Τειρεσίας: Χρήστος Μαλάκης. Εξάγγελος: Σίμος Κακάλας. Αγγελιοφόρος: Γιώργος Αμούτζας. Υπηρέτης: Πανάγος Ιωακείμ
Χορός (αλφαβητικά): Γιώργος Αμούτζας, Μάρκος Γέττος, Πανάγος Ιωακείμ, Σίμος Κακάλας, Απόστολος Καμιτσάκης, Γιώργος Κορομπίλης, Αυγουστίνος Κούμουλος, Μαριλίτα Λαμπροπούλου, Γιώργος Λόξας, Χρήστος Μαλάκης, Γιάννης Νταλιάνης, Παύλος Παυλίδης, Γιάννης Στάνκογλου