Βρισκόμαστε στην είσοδο του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού και τοποθετούμε κινητά και προσωπικά αντικείμενα σε lockers. Κατευθυνόμαστε με περιέργεια προς τον χώρο όπου κρατούμενοι-θεραπευόμενοι ετοιμάζονται να μας παρουσιάσουν την παράσταση που δημιούργησαν και στην οποία πρωταγωνιστούν. Προτού μπούμε στην αίθουσα, ορισμένοι κρατούμενοι μας υποδέχονται κερνώντας μας σοκολατάκια και χυμούς. Το κλίμα είναι ήδη ζεστό και φιλόξενο, και η λαχτάρα τους για επικοινωνία και ανθρώπινη επαφή, διάχυτη.
Καθόμαστε στις 100 περίπου καρέκλες που έχουν στηθεί στον χώρο και προσπαθούμε να συνηθίσουμε στην απουσία των κινητών μας, που μας ωθεί να κοινωνικοποιηθούμε μεταξύ μας και να αφουγκραστούμε κάθε τι που συμβαίνει γύρω μας, σε ένα περιβάλλον στο οποίο ξέρουμε πως δεν θα ξαναβρεθούμε σύντομα.
Στο αυτοσχέδιο θεατρικό σανίδι, το σκηνικό είναι λιτό, παραπέμποντας στα χρώματα του ηλιοβασιλέματος που ομορφαίνουν τον ουρανό – ή σ’ εκείνα ενός κόσμου φαντασιακού στον οποίο όλα μπορούν να συμβούν. Στο «Τάιμ Άουτ», όπως είναι το όνομα του έργου που θα μας παρουσιάσουν οι κρατούμενοι, οι πρωταγωνιστές κάνουν ένα διαστημικό ταξίδι σε άλλον πλανήτη. Μακριά από κάθε τι τοξικό, απομονώνονται απ’ ό,τι ήξεραν μέχρι τώρα και ό,τι τους ήταν οικείο στην καθημερινότητά τους. Η τροφή, η στέγη και η φαρμακευτική αγωγή τους είναι εξασφαλισμένες, κι έτσι έχουν τον χρόνο να ασχοληθούν με την πολύπλευρη και πολύπλοκη ύπαρξή τους. Αδήριτος στόχος τους γίνεται η βελτίωση του εαυτού τους. Θα καταφέρουν να αλλάξουν; Θα επιστρέψουν ποτέ στη Γη;
Στην είσοδο του χώρου στο ΨΚΚ όπου πρόκειται να παρακολουθήσουμε την παράσταση
Το σκίτσο για την αφίσα της παράστασης είναι της Χαραλαμπίας Κ., μέλος του ΕΠΑΚ και απόφοιτη του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας στις γυναικείες φυλακές Θήβας.
Το έργο, στο οποίο πρωταγωνιστούν έξι κρατούμενοι-θεραπευόμενοι, άρχισε να πλάθεται σταδιακά στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ), που πραγματοποιείται σε καταστήματα κράτησης με πρωτοβουλία του Εθνικού Θεάτρου. Το Τάιμ Άουτ είναι γραμμένο εξολοκλήρου μέσα από τα βιώματα και τις σκέψεις των συμμετεχόντων, με την καθοδήγηση του εμψυχωτή κ. Στάθη Γράψα. Η καθημερινότητα των θεραπευόμενων στο ΨΚΚ περιέχει προκλήσεις, καθώς τη δυσχεραίνει η συνθήκη του εγκλεισμού σε συνδυασμό με τα ζητήματα ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν. Σε ένα περιβάλλον αποκομμένο από την κοινωνική ζωή, η τέχνη έρχεται σαν εργαλείο απελευθέρωσης του μυαλού και του σώματος, αλλά και ως ένα ψυχοθεραπευτικό μέσο, ικανό να τους οδηγήσει στην εξερεύνηση και τη συμφιλίωση με όλες τις πτυχές του εαυτού τους: από τις πιο σκοτεινές μέχρι τις πιο φωτεινές.
Στόχος του ΕΠΑΚ είναι να εφαρμόσει τη θεραπευτική δύναμη της τέχνης και να συμβάλει στη στήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Το Τάιμ Άουτ είναι η τρίτη δουλειά του ΕΠΑΚ, καθώς έχουν προηγηθεί τα έργα «Μαρμαρωμένος Χρόνος» το 2019 και «2ας Μεραρχίας 43» το 2022. Με υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης τον Στάθη Γράψα, η ομάδα του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού δουλεύει περίπου για δεκαοχτώ με είκοσι μήνες, προτείνοντας κάθε φορά ένα νέο έργο που δημιουργείται πάντα από τα ίδια τα μέλη της. Όταν οι συμμετέχοντες αισθάνονται έτοιμοι να κάνουν το επόμενο βήμα και να παρουσιάσουν τη δουλειά τους πάνω στη σκηνή (οι περισσότεροι για πρώτη φορά στη ζωή τους), οι άνθρωποι του Εθνικού Θεάτρου βρίσκονται στο πλευρό τους με τα κατάλληλα μέσα και τη φροντίδα που χρειάζονται, ώστε αυτό το είδος εφαρμοσμένου θεάτρου να τους προσφέρει τα θεραπευτικά και καλλιτεχνικά οφέλη του.
Η παράσταση ξεκινάει. Οι πρωταγωνιστές είναι έτοιμοι να μεταφερθούν σε έναν άλλον πλανήτη.
Τα φώτα στην αίθουσα χαμηλώνουν και τα έξι μέλη της Θεατρικής Ομάδας ανεβαίνουν στη σκηνή. Μαζί τους, πρωταγωνιστεί και ο Στάθης Γράψας, αλλά και ο ηθοποιός Μιχάλης Κοιλάκος. Οι οχτώ άντρες είναι έτοιμοι να επιβιβαστούν στο μεταφορικό μέσο που θα τους οδηγήσει στον πλανήτη που θα τους φέρει σε βαθύτερη επαφή με τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Στις αποσκευές τους, κουβαλούν τις εμπειρίες της ζωής τους που επιθυμούν να «τακτοποιήσουν», ώστε, μέσα από τα λάθη τους, να καλλιεργήσουν εκείνα τα εφόδια που θα τους εξελίξουν ως άτομα.
Καθώς οι άντρες μοιράζονται την καθημερινότητά τους σε έναν νέο κόσμο, αναπτύσσουν συμπόνια και ενσυναίσθηση για τα βιώματα ο ένας του άλλου, φέρνοντάς μας στο νου τα οφέλη μιας θεραπευτικής ομάδας. Μια κιθάρα, μια σανίδα του σερφ, ένα κομπολόι και μερικά… σουβλάκια, κρατούν συντροφιά στους πρωταγωνιστές, καθώς οι μεταξύ τους δεσμοί ενδυναμώνονται και φιλίες αρχίζουν να αναπτύσσονται.
Δεξιά ο Μιχάλης Κοιλάκος και αριστερά ο Στάθης Γράψας
Είναι η στιγμή που αισθάνονται έτοιμοι να φέρουν τις βαλίτσες από τα δωμάτιά τους και να τις ανοίξουν πάνω στη σκηνή. Κάποιες βαλίτσες είναι μεγαλύτερες, άλλες μικρότερες – ενώ κάποιοι αντί για βαλίτσα έχουν μια σακούλα ή ένα τσαντάκι μέσης. Μέσα από τις αποσκευές αναδύονται οι αρετές τους, όπως η αγάπη, ο σεβασμός και η ανιδιοτέλεια, αλλά και τα λάθη που έχουν κάνει στη ζωή τους, τα οποία νιώθουν πως έχει έρθει η ώρα να επεξεργαστούν με θάρρος και αποφασιστικότητα.
Ένας από τους άντρες βγάζει από τη βαλίτσα του μια μεγάλη αλυσίδα, κάθε κρίκος της οποίας συμβολίζει τα λάθη που έχει κάνει στις ανθρώπινες σχέσεις του. Ανατρέχοντας σε αυτά και αγγίζοντας τα βαθύτερα στρώματα της ψυχής του, αισθάνεται πλέον δυνατός να αφαιρέσει την αλυσίδα από τη βαλίτσα του και να την πετάξει μακριά – μια κίνηση που σηματοδοτεί την αλλαγή.
Η καθαρτική αυτή εμπειρία, μακριά από τον πλανήτη Γη που κάποτε συνδέθηκε με αποκαρδιωτικές στιγμές, τους δίνει τα απαραίτητα εφόδια για να μπορέσουν να επιστρέψουν -όταν νιώσουν έτοιμοι- στην καθημερινότητα και τους ανθρώπους τους, υπενθυμίζοντάς μας πως κάθε άνθρωπος δικαιούται να κάνει λάθη, είτε αυτά τον έχουν οδηγήσει σε ένα κέντρο κράτησης είτε όχι. Παράλληλα με το δικαίωμα στο λάθος, καθένας και κάθε μία από εμάς έχει δικαίωμα στη δεύτερη και τρίτη ευκαιρία, αρκεί να αγωνιστεί για να φέρει στη ζωή του την αλλαγή.
Η «αυλαία» πέφτει και οι πρωταγωνιστές της παράστασης καταχειροκροτούνται από το κοινό. Τα μέλη της Θεατρικής Ομάδας μας κοιτάζουν με συγκίνηση, σφίγγουν τα χέρια μεταξύ τους και υποκλίνονται, ενώ στο βλέμμα τους αντανακλάται η χαρά για το αποτέλεσμα της πολύμηνης δουλειάς τους και τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο άγγιξε τον καθένα τους αυτή η επαφή με την τέχνη. Ένας από τους πρωταγωνιστές, πιάνει την κιθάρα του και όλοι μαζί μας τραγουδούν το τραγούδι που έχουν γράψει, επισφραγίζοντας το ψυχοθεραπευτικό ταξίδι που διένυσαν τους μήνες που προετοιμάζονταν για την παράσταση.
Πέρα από τους κρατούμενους που συμμετείχαν ως ηθοποιοί, υπήρχαν κι εκείνοι που καταπιάστηκαν με το κομμάτι της παραγωγής πίσω από τη σκηνή, αναδεικνύοντας τη σπουδαιότητα της ομαδικής δουλειάς και της συνεργασίας. «Αυτό που με δυσκόλεψε περισσότερο, ήταν ότι ένα από τα παιδιά της Θεατρικής Ομάδας αποφυλακίστηκε πριν ανεβάσουμε το έργο. Χάσαμε έναν φίλο μας», θα πει ο Κωνσταντίνος, όταν ρωτήσαμε τους συμμετέχοντες για τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν καθώς προετοίμαζαν την παράσταση. Ο Δημήτρης πάλι, θα ‘χει να θυμάται πως αυτοί οι σχεδόν 20 μήνες που πέρασε στο ΕΠΑΚ, υπήρξαν η διαφυγή του από τη ρουτίνα της φυλακής και την τιμωρητική διάσταση του εγκλεισμού που χαρακτηρίζει το σωφρονιστικό σύστημα της Ελλάδας.
Τα κινητά βρίσκονται και πάλι στα χέρια μας, καθώς επιστρέφουμε στον «έξω κόσμο» μετά από τις δύο περίπου ώρες που έχουμε περάσει στο ΨΚΚ. Παρά τον εθισμό μου, για αρκετή ώρα δεν έχω την επιθυμία να ανοίξω τη συσκευή. Οι σκέψεις μου παραμένουν εστιασμένες στην ευκαιρία που μου δόθηκε να έρθω σε επαφή με ανθρώπους που, εκτίοντας την ποινή τους, αγωνίζονται για μια φωτεινότερη ζωή.
Η πρωτοβουλία του Εθνικού Θεάτρου έγινε ο δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ των «μέσα» και των «έξω», επιχειρώντας, παράλληλα, να μας φέρει σε αμεσότερη επαφή με τα στερεότυπα που μπορεί ασυνείδητα να κουβαλάμε, όσον αφορά στους ανθρώπους που βρίσκονται στις φυλακές και την καθημερινότητά τους σε αυτές.
Ταυτότητα παράστασης
Κείμενο παράστασης: Θεατρική ομάδα του ΨΚΚ
Σκηνοθεσία: Στάθης Γράψας
Πρωτότυπη μουσική: Σάββας Τσιλιγκιρίδης
Συνεργάτιδα Δραματουργός: Έρι Κύργια
Κοστούμια: Ευδοκία Χλουβεράκη
Το Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ) πραγματοποιείται σε εβδομαδιαία βάση και εντάσσεται στο πρόγραμμα του εκάστοτε καταστήματος, σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες και θεσμούς: στον Αυλώνα σε συνεργασία με την κοινωνική υπηρεσία και το γραφείο του αρχιφύλακα και στο Ψυχιατρείο Κορυδαλλού σε συνεργασία με την Προϊσταμένη της Κοινωνικής Υπηρεσίας, κ. Βάσω Φραγκαθούλα.