Οι «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου είναι η παράσταση που διεκδικεί τους χειρότερους χαρακτηρισμούς στο φετινό καλλιτεχνικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, παρόλο που στο μεταξύ οι τόνοι υψώθηκαν, διχαστικοί, και με τη Μήδεια του Φρανκ Κάστορφ. Τεχνοκριτικοί, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες και κοινό πληκτρολογούμε ακατάπαυστα τις τελευταίες ημέρες. Στη δημόσια συζήτηση, όπως είναι αναμενόμενο, μετέχουν και άτομα που δεν είδαν την παράσταση, αλλά θέλουν -και μπορούν- να έχουν λόγο για αυτή.
Παρασκευή απόγευμα, 14 του μήνα, εν μέσω του καύσωνος Κλέωνος, δεκάδες διψασμένες «σφήκες» πετούσαν πάνω από τα κεφάλια μας στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Κυρίες κυνηγούσαν με τις βεντάλιες τα έντομα, θεατές δυσανασχετούσαν με την ανάβαση στα διαζώματα, ηλιοκαμένοι τουρίστες, φωτογραφίες, ιδρώτας και ζέστη, όλα έμοιαζαν να είναι στη θέση τους, όπως πρέπει, για μια επιδαυρική θεατρική βραδιά. Ο Αριστοφάνης στους «Σφήκες» σχολιάζει τη δικομανία των Αθηναίων, ενώ ασκεί κριτική στον δημοκόπο Κλέωνα. Όλα έδεσαν! Το βαπτιστικό του καύσωνα σε συνδυασμό με τις σφήκες στο θέατρο σε έκανε να αναρωτιέσαι, πώς κατάφερε να τα συνδυάσει όλα στην εντέλεια η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών κι Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου.
Η παράσταση: καθρέφτης του ιογενούς διαμοιρασμού απόψεων στη δημόσια σφαίρα
Η παράσταση δεν είχε καμιά απολύτως έκπληξη, για όσες και όσους έχουν παρακολουθήσει έστω και μια παράσταση της Λένας Κιτσοπούλου τα τελευταία χρόνια. Η δημιουργός έφτιαξε μια παράσταση-καθρέφτη του ιογενούς διαμοιρασμού απόψεων στη δημόσια (ψηφιακή και μη) σφαίρα. Ανέδειξε τη βία των πρακτικών και των ρεπερτορίων στα λαϊκά δικαστήρια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των παραδοσιακών οικογενειακών τραπεζιών. Έκανε κριτική στην πολιτική ορθότητα, σημείωσε την αστυνομοκρατία, τη δημαγωγία και την κατευθυνόμενη δικαιοσύνη. Τα έβαλε όλα στη σκηνή, ωμά, αυτοσχέδια και αδούλευτα με έναν αναρχικό τρόπο και αναστάτωσε τα πλήθη.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Από την το βράδυ, της πρεμιέρας στην Επίδαυρο η διαδικτυακή οργή ξεχείλισε. Η Λένα Κιτσοπούλου αφενός τσίγκλησε τα κοινότοπα, συντηρητικά αντανακλαστικά περί ιερότητας του χώρου, σεβασμού των αρχαίων κειμένων και των χρηστών ηθών και αφετέρου έθεσε σε κίνδυνο τον ελληνικό τουρισμό, αφού έφευγαν απογοητευμένοι οι τουρίστες από το θέατρο. Έβαλε μέσα τα οικονομικά του φεστιβάλ, καθώς δεν έκοψε πολλά εισιτήρια και σπατάλησε το δημόσιο χρήμα. Τα παραπάνω, λέτε, να προκάλεσαν τόσες αντιδράσεις; Ας μην γελιόμαστε, δεν είναι αυτό το πρόβλημα. Άλλωστε, ο ρόλος των κρατικών χρηματοδοτήσεων δεν είναι αυτός. Ούτε αποτελεί πρόκληση πια στο θέατρο να μπινελικώνεις, να φωνάζεις και να γδύνεσαι.
«Πειράζοντας» το κυρίαρχο πολιτικό αφήγημα
Η Κιτσοπούλου έγινε ανεπιθύμητη, επειδή «πείραξε» το κυρίαρχο πολιτικό αφήγημα περί ήττας της τοξικότητας της δικτατορίας των μειοψηφιών. Και το έκανε μέσα από έναν θεσμό. Ταρακούνησε τη ρητορική της ασφάλειας, της ευημερίας και της θετικότητας. Παρουσίασε με τον δικό της κιτς, κυνικό και βέβηλο τρόμο, μέσα σε ένα ναρκισσιστικό παραλήρημα, το πλήθος των αλυσιδωτών σχέσεων δύναμης και αντιφάσεων στη βάση της κοινωνίας που διαμορφώνουν τα συστήματα εξουσίας. Έδειξε τους μηχανισμούς που τα τροφοδοτούν και τα αναπαράγουν.
Το έκανε ή δεν το έκανε καλά, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία για μας τους άσχετους, ας το συζητήσουν οι ειδικοί με επαγγελματισμό και ψυχραιμία. Ο κόσμος φαινόταν να το απολαμβάνει με αντιφατικούς τρόπους. Ωστόσο, μέρος της παράστασης της Λένας Κιτσοπούλου είναι όλο αυτό που συμβαίνει στη δημόσια σφαίρα και θα διαρκέσει όσο κρατά η αλγοριθμική ζωή μιας τέτοιας διαμάχης. Το καλύτερα σκηνοθετημένο κομμάτι είναι η παράσταση μετά το «τέλος» της. Δεν μπορεί αυτή η πτυχή να παραλειφθεί!
Οι «Σφήκες» ήταν ενδεχομένως, η πιο ενδιαφέρουσα μέχρι στιγμής φετινή θεατρική παράσταση που ικανοποίησε όλα μας τα πάθη και έδωσε άλλοθι δημιουργικής ανεξαρτησίας και συμπερίληψης στους καλλιτεχνικούς θεσμούς. Μια άβολη-βολική παράσταση!
* Ο Χρήστος Χρυσανθόπουλος είναι ιστορικός, υποψήφιος διδάκτορας ψηφιακής και δημόσιας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Έχει λάβει μέρος σε δημιουργικές ομάδες καλλιτεχνικών δράσεων και ιστορικών ντοκιμαντέρ.