Δεν θα το κρύψω, πριν δω την παράσταση “Στο Σώμα της” στο Εθνικό Θέατρο (και πριν γίνει ο ντόρος στα κανάλια για τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται), ήμουν επιφυλακτική. Οι καλλιτεχνικές προσεγγίσεις σε ζητήματα φύλου και γυναικείας υπόστασης πολλές φορές πέφτουν θύματα υπερβολικών κλισέ, με αποτέλεσμα να χάνουν την ουσία και να γίνονται καρικατούρες.
Όμως, από τα πρώτα λεπτά κατάλαβα πως η παράσταση της Ελένης Ευθυμίου, με τη σύμπραξη της Σοφίας Ευτυχιάδου και της Νεφέλης Μαϊστράλη στη συγγραφή, δεν έχει σκοπό να σε χαϊδέψει. Στοχεύει κατευθείαν στο σημείο όπου το σώμα, η ψυχή και η κοινωνία συγκρούονται. Και ναι, στο τέλος το αποτέλεσμα είναι ανατρεπτικό, γεμάτο χιούμορ, ποίηση και αλήθεια, χωρίς να χάνει την τόλμη του.
Παρακολουθώντας την παράσταση, είδα τον κύκλο της ζωής μιας γυναίκας: από τη στιγμή που γεννιέται, “καταδικασμένη” από την κοινωνία να κουβαλά το αιδοίο της ως κοινωνικό βάρος, μέχρι τη γερασμένη εκδοχή της, που παλεύει ακόμα να κρατήσει την αξιοπρέπειά της. Οι προκαταλήψεις, τα πατριαρχικά στερεότυπα, οι κοινωνικές απαιτήσεις, ακόμα και η βία που αφήνει τα σημάδια της επάνω στο γυναικείο σώμα, παρουσιάζονται μέσα από 12 δυναμικές ηθοποιούς που δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό.
Ο θίασος είναι πραγματικά εξαιρετικός, με κάθε γυναίκα να φέρνει τη δική της ξεχωριστή παρουσία στη σκηνή, αφού η διαφορετικότητα στις ηλικίες, τις εμπειρίες και τα βιώματά τους έδωσε στην παράσταση έναν πολυφωνικό χαρακτήρα. Προσωπικά, ξεχώρισα ιδιαίτερα τις Αλίκη Αλεξανδράκη, Φένια Αποστόλου, Αγγελική Δεληθανάση και Ίντρα Κέιν.
Έχοντας κάνει πριν ενάμιση χρόνο ολική υστερεκτομή, ήξερα πως η παράσταση θα με χτυπούσε σε ευαίσθητα σημεία. Η εμπειρία της βεβιασμένης εμμηνόπαυσης, με τα ψυχικά και σωματικά της συμπτώματα -από ξηρασία κόλπου και αύξηση βάρους, μέχρι κρασάρισμα μνήμης και έλλειψη σεροτονίνης- μου προκαλούσε μια ανησυχία για το αν θα κλάψω ή αν θα σκεφτώ: «Ώπα, εδώ δεν μας τα λέτε καλά». Ίσως και να είχε λίγο πιο pop αισθητική από όσο περίμενα, αλλά τελικά ακόμα και αυτό, σε μένα προσωπικά, λειτούργησε ώστε να μείνω στο θέμα και όχι στο δραματικό συναίσθημα, κάτι που δεν είχα καθόλου ανάγκη στην περίπτωσή μου.
Το έργο, ενώ μιλά για τις γυναίκες, αφορά όλους. Ναι, θα δεις πώς είναι να έχουμε περίοδο, πώς είναι να ματώνει το βρακί μας και να ντρεπόμαστε, πώς είναι χάνουμε το στήθος μας αν διαγνωστούμε με καρκίνο, τι κινδύνους έχει μια υστερεκτομή από αμέλειες γιατρών, πόσο μπορεί να μας καταρρακώσει η εγκυμοσύνη, η λοχία αλλά και η εμμηνόπαυση, τι ρατσισμό δέχεται μία άτεκνη, μία μεσήλικη ή μια γερασμένη γυναίκα, μια τρανς, μια χοντρή και πολλά ακόμα που καθημερινά μας κάνουν να προσπαθούμε να ισορροπήσουμε σε τεντωμένο σχοινί.
Δύο έντονα πράγματα μου συνέβησαν προσωπικά κατά τη διάρκεια της παράστασης. Αρχικά στο σημείο της εμμηνόπαυσης (στο οποίο είχα το άγχος ότι μπορεί να χρειαστώ πολλά χαρτομάντιλα), όχι μόνο δεν έκλαψα και δεν βάρυνα, αλλά ένιωσα μεγάλη εμψύχωση και ήταν και η στιγμή που φώναξα δυνατά, χειροκροτώντας: «Μπράβο ρε παιδί μουυυυυ». Κάτι που εκτίμησα ιδιαίτερα γιατί αυτό ακριβώς χρειαζόμαστε όσες περνάμε αυτή τη φάση. Εμψύχωση και αισιοδοξία. Το δεύτερο σημείο, από την άλλη, ήταν αρκετά σοκαριστικό αλλά και πολύ επιμορφωτικό, μιας και δεν γνώριζα ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο και κάπως με τάραξε δεδομένου ότι θα μπορούσε κάλλιστα να έχει συμβεί και σε μένα πριν από ενάμιση χρόνο (αν και υποτίθεται ότι πλέον υπάρχει μεγαλύτερη ιατρική γνώση). Είναι η στιγμή που μια γυναίκα αναφέρεται στην επέμβαση υστερεκτομής που έκανε και ο γιατρός, από αμέλεια ή από άγνοια, έκοψε και τις εσωτερικές απολήξεις της κλειτορίδας της με αποτέλεσμα η γυναίκα αυτή να μη μπορεί να νιώσει ποτέ ξανά ερωτική ευχαρίστηση.
Ήταν ένα φαινόμενο που συνέβαινε συχνά παλαιότερα, αφού ουσιαστικά η πρώτη ολοκληρωμένη «χαρτογράφηση» της κλειτορίδας έγινε μόλις το 1998 από τη γιατρό Helen O’Connell, μια Ουρολόγο από την Αυστραλία. Παρ’ όλο που η κλειτορίδα ήταν γνωστή ως όργανο εδώ και αιώνες, οι περισσότεροι περιορίζονταν στη θέαση μόνο της εξωτερικής κεφαλής της, αγνοώντας το πλήρες μέγεθος και τη λειτουργία της. Η O’Connell χρησιμοποίησε σύγχρονες τεχνολογίες και ανακάλυψε ότι η κλειτορίδα δεν είναι απλώς το εξωτερικό μικρό ορατό μέρος, αλλά ένα εκτεταμένο όργανο με μεγάλο εσωτερικό τμήμα που περιλαμβάνει ρίζες και βολβούς, οι οποίοι περιβάλλουν την ουρήθρα και τον κόλπο. Αυτή η ανακάλυψη έφερε επανάσταση στην κατανόηση της γυναικείας σεξουαλικότητας, καθώς υπογράμμισε ότι η κλειτορίδα είναι το μοναδικό όργανο στο ανθρώπινο σώμα που έχει ως κύρια λειτουργία την ευχαρίστηση. Δυστυχώς όμως, η αναγνώριση και η εκπαίδευση γύρω από τη σημασία της άργησε να φτάσει τόσο στην ιατρική κοινότητα, όσο και στην κοινωνία.
Και εδώ θέλω να τονίσω ότι όσοι αισθάνθηκαν άβολα ή θίχτηκαν από την αναφορά της κλειτορίδας στην παράσταση, ας αναρωτηθούν γιατί φοβούνται τόσο πολύ ένα τόσο φυσικό μέρος της γυναικείας ανατομίας. Μήπως τελικά ο φόβος τους δεν έχει να κάνει με την ίδια την κλειτορίδα, αλλά με την ιδέα ότι μια γυναίκα διεκδικεί τη γνώση και τον έλεγχο του σώματός της;
Δεν ξέρω γενικά αν ένας άντρας (και ήταν αρκετοί στην αίθουσα), βλέποντας αυτή την παράσταση, μπορεί να κατανοήσει πώς τα βιώνει όλα αυτά μια γυναίκα, σίγουρα όμως μπορεί να αντιληφθεί ότι είναι άδικο να μην υπάρχει κατανόηση για τη γυναικεία φύση – αντιθέτως να υπάρχει κριτική, ρατσισμός αλλά και διαφορετικές εκφάνσεις κακοποίησης.
Δεν πρόκειται απλώς για μια παράσταση, είναι μια εμπειρία που θα σε κάνει να γελάσεις, να συγκινηθείς και να σκεφτείς ότι κάθε γυναικεία ύπαρξη έχει ανάγκη από ελευθερία, αυτοδιάθεση και κατανόηση. Αφήστε λοιπόν τις προκαταλήψεις σας στην πόρτα και μπείτε “στο σώμα της”, γιατί μόνο έτσι θα ανακαλύψετε έναν όμορφο κόσμο γεμάτο δύναμη και αλήθεια, που στην τελική, μας αφορά όλους.
Και το πιο σημαντικό απ’ όλα: Η αντίδραση που προκάλεσε το έργο από εκκλησιαστικούς και συντηρητικούς κύκλους είναι ίσως η καλύτερη απόδειξη της σημασίας του. Όταν μια παράσταση ενοχλεί, σημαίνει πως λέει αλήθειες που κάποιοι δεν θέλουν να ακούσουν. Και το “Στο Σώμα της” λέει πολλές.