Ο Andrei Tarkovsky έχει μάλλον την τιμητική του τις τελευταίες μέρες στις εγχώριες θεατρικές «σκηνές». Μετά τις 18 εκδοχές του στο ΕΛΣ, σε ένα άλλο σημείο της πόλης, πιο απρόσμενο και θεωρητικά «αντιθεατρικό», ένα κομμάτι του μεγάλου κινηματογραφιστή αφήνει το σημάδι του και την βαθιά του επιρροή, σε τοίχους, καλώδια, λέξεις, εικόνες και φυσικά πρόσωπα, όλα έτοιμα εκ προοιμίου να του παραδοθούν. Η σκηνική σύνθεση-παράσταση Solaris της Ομάδας Θεάτρου ΟΠΕΡΑ που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πολωνού Stanislaw Lem στο οποίο «ακούμπησε» και το κινηματογραφικό αριστούργημα του Tarkovsky, βρήκε χώρο για να εκφραστεί στη νέα Γιαγλοπούλειο Πτέρυγα του Ασύλου.
«…Το μόνο που ψάχνουμε είναι ο άνθρωπος. Δεν χρειαζόμαστε άλλους κόσμους. Καθρέφτες χρειαζόμαστε. Τους άλλους κόσμους δεν ξέρουμε τι να τους κάνουμε. Με λίγα λόγια, ο δικός μας κόσμος μάς είναι αρκετός…».
Σημειώνω τις λέξεις της ομάδας: «Πρωτόγνωρα συναισθήματα, αλλόκοτες σκέψεις και αναπάντεχες συναντήσεις, που γεννιούνται από τις ανομολόγητες επιθυμίες των ηρώων του μυθιστορήματος, διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο διατυπώνονται ερωτήματα για την ζωή, το θάνατο, τον έρωτα τον φόβο και την εξιλέωση».
Το στόρι πάνω κάτω όπως το θυμάσαι-φαντάζεσαι. Ο Solaris, ένας μακρινός πλανήτης αποτελούμενος από ένα διαστημικό ωκεανό τυλιγμένο με σύννεφα, γίνεται στόχος επιστημονικής έρευνας. Οι επιστήμονες θεωρούν πιθανό ολόκληρος ο πλανήτης να είναι ένα εξωγήινο νοήμον ον. Όταν αποφασίζουν να τον ενεργοποιήσουν με ακτίνες φωτός υψηλής ενέργειας, προκαλούνται παράξενα φαινόμενα που συνοδεύονται από παραισθήσεις του πληρώματος του διαστημικού σταθμού, που βρίσκεται σε τροχιά γύρω απ’ τον πλανήτη.
Ξέχνα ότι σκέφτεσαι για τον συμβατικό τρόπο με τον οποίο παρακολουθείς θέατρο. Εδώ η τέχνη υπακούει στις επιταγές του χώρου, αφουγκράζεται τις αναπνοές του και επιλέγει τον βηματισμό της ανάμεσα στους περιορισμούς του.
Όταν αφήνεις την κοσμική βοή της Κυψέλης, της νέας αγαπημένης των Αθηναίων, περνάς την στενή μεταλλική είσοδο πάνω στο πεζόδρομο και μπαίνεις στο προαύλιο χώρο, ανάμεσα σε δεκάδες πρασινάδες, σε περιμένει ένας ξεναγός, οδηγός, καθοδηγητής. Όπως θες ονόμασέ τον, φτάνει όταν έρθει η ώρα και μαζευτούν και οι 25 -όριο θεατών που δεν θα ξεπερνά τον εαυτό της για πρακτικούς λόγους- να μη τον χάσεις από τα μάτια σου. Θα σε οδηγήσει στην πίσω πλευρά του Ασύλου, στην νέα του πτέρυγα, εκεί που ένα παράξενο σύμπλεγμα μεταλλικής ράμπας- «ανόδου», θα σε οδηγήσει -σαν κουπαστή σε πλοίο; – στο «κατάστρωμα» του πάνω-πάνω ορόφου. Στην διαδρομή, μέχρι να φτάσεις σε αυτή, ο οδηγός -ξεναγός θα σου φωτίζει με το φακό του κάποια ιδιαίτερα σημεία του δαιδαλώδους αυτού αρχιτεκτονικού οικισμού- για να τονίσει ίσως το «διάστημα» ανάμεσα μας ή την ανάγκη για αποδοχή και κατανόηση του περιβάλλοντος χώρου!
Στην διαδρομή -όσο ανεβαίνεις «τις σκάλες χωρίς σκάλες»- εσύ μπορείς να χαζεύεις τα γειτονικά Κυψελιώτικα παλιά διώροφα, όσα δηλαδή με θράσος επιμένουν να διηγούνται τις ιστορίες τους ανάμεσα στις βαρύγδουπες άναρχες πολυκατοικίες της περιοχής. Είναι βράδυ και -μεταξύ μας- μπορείς να ρίχνεις κλεφτές ματιές μέσα από τα ανοιχτά φωταγωγημένα παράθυρα τους. Νομίζω πως στο επιτρέπουν. Ίσως και να το επιθυμούν. Όσο τουλάχιστον ανεβαίνεις στο κτήριο, οδεύοντας προς ένα ακόμη (θεατρικό) μυστήριο.
Πριν μπούμε μέσα, να παραθέσω μερικές πληροφορίες γι’ αυτό το κτήριο που αν είσαι ερωτευμένος με την περιοχή ή απλά κάτοικος της, το πιο πιθανό είναι να το προσπερνάς καθημερινώς χωρίς να ξέρεις τι ακριβώς συμβαίνει πίσω από τη μάντρα που προστατεύει την παρουσία του. Ή τι συνέβαινε παλιότερα. Στην παρουσίαση της παράστασης πριν μέρες, η πρόεδρος του Ασύλου Ανιάτων, Ιωάννα Ηλιάδη, είχε πει γι’ αυτή την ανέλπιστη συνεργασία: «Ο Θ. Αμπαζής και η ομάδα του έχουν προσεγγίσει με μεγάλο σεβασμό τόσο τον χώρο μας όσο και την ιστορία των 130 χρόνων του. Τον ευχαριστούμε θερμά για την επιλογή του, την προσφορά».
Όπως λέει η ιστορία, η έπαυλη οικοδομήθηκε το 1831 από τον φιλέλληνα ναύαρχο Πάλντνετ Μάλκολμ με οικοδομικά υλικά τα οποία έφερα από τη Μάλτα με δύο δίτροχα κάρα, τα πρώτα που ήρθαν στην Ελλάδα. Η εργασία έγινε από τους αρχιτέκτονες Στάματιο Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ. Μετά τον Ναύαρχο η οικία κατοικήθηκε από τον πρέσβυ της Γαλλίας Πισκατόου και αργότερα αγοράστηκε από την Δούκισσα της Πλακεντίας Σοφία Λεμπρέν. Στους τίτλους ιδιοκτησίας την ακολούθησε ο πρωθυπουργός Σπυρίδωνας Τρικούπης. Στο Άσυλο Ανιάτων πέρασε ως ενοικίαση το 1901 από τον επόμενο ιδιοκτήτη της, τον λογοτέχνη Δημήτριο Ροδοκανάκη. Τέσσερα χρόνια αργότερα πέρασε στους τίτλους του Ιδρύματος ως αγορά.
Το Άσυλο Ανιάτων ήταν μια ιδέα που ενέπνευσε το 1890 μια ομάδα Κυριών της εποχής, οι οποίες ανήκαν στην Οργάνωση «Αδερφότητα των Θυγατέρων του Επουράνιου Βασιλέως». Μια ιδέα που βρήκε μεγάλη ανταπόκριση από τους Φιλάνθρωπους της Αθηναϊκής κοινωνίας και έγινε πράξη με τη σύσταση το 1893 του Φιλανθρωπικού Σωματείου με την γνωστή πια επωνυμία. Λειτουργεί από τότε χωρίς καμία κρατική επιχορήγηση. Το 1972 ίδρυσε το Ίδρυμα Περίθαλψης Χρονίως Πασχόντων (ΙΠΧΠ) με κύριο μέλημα την περίθαλψη ασθενών οι οποίοι πάσχουν από ανίατες ασθένειες, παραπληγίες, τετραπληγίες, εγκεφαλοπάθειες, σκλήρυνση κατά πλάκας και παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η δομή απασχολεί ως προσωπικό 110 άτομα και προσφέρει στους 138 ασθενείς της 24ωρη βοήθεια.
«Και τώρα, ξαφνικά, μέρα μεσημέρι, συναντά αυτό το πράγμα… αυτή η σκέψη, έχει πάρει σάρκα και οστά, έρχεται και προσκολλάται πάνω του και δεν μπορεί να καταστραφεί… Αναρωτιέται πού βρίσκεται… Ξέρεις πού βρίσκεται; Εδώ στον Σολάρις».
Ένας βασικό διάδρομος πενήντα μέτρων, μια οροφή σε κομμάτια, διάσπαρτα καλώδια, πρόσβαση σε περιφερειακά δωμάτια που επιλέγονται όταν η «δράση» το απαιτεί και τέσσερις ξύλινοι πάγκοι που ακουμπούν τους τοίχους, είναι η θεατρική σκηνή. Η αλλιώς το εσωτερικό του διαστημικού σταθμού. Στο βάθος ο ωκεανός. Ή αλλιώς τα videos των Νέστορα Κοψιδά και Στάθη Αθανασίου που εξηγούν ή απλά περιγράφουν ανάλογα με τη διάθεση που τα αντιμετωπίζεις τον ωκεανό και την «φιλοσοφική κριτική στην ανθρώπινη δυνατότητα να κατανοήσει τον κόσμο».
Θυμάμαι πιτσιρίκι, τουρίστας στην ξένη πόλη, που ανακάλυπτα το Παγοποιείο ΦΙΞ στην Πατησίων μέσα από το «Στο βάθος Κτήνος» του Γιάννη Κακλέα και σφηνωνότανε κατευθείαν μέσα μου με μόνιμη ανάγκη για «άσχετους», πέρα από τα συμβατικά συνηθισμένα ανατρεπτικούς θεατρικούς χώρους. Μια «αδυναμία» που γιγαντώθηκε με τα χρόνια και βρήκε σε αυτή την επιλογή του Αμπαζή νέα τροφή και νέο αποκούμπι.
Η εμπειρία του Solaris περιλαμβάνει δρώμενα, ψίθυρους, προβολές, αναμνήσεις, events, φαντάσματα, έξοχες ερμηνείες αλλά πάνω από όλα ένα εικαστικό, μουσικό και ηχητικό «μηχανισμό» που σε βυθίζει με το καλησπέρα στον κόσμο του, ή στον ωκεανό του αν προτιμάς. Υπεύθυνη για το πρώτο η εικαστικός Ναταλία Μαντά. Για το δεύτερο και το τρίτο ζωντανά επί «σκηνής», ο Γιάννης Αναστασάκης. Πολλά kudos.
Από το πρώτο πεντάλεπτο της περιήγησης στον παράξενο αυτό θεατρικό χώρο, έχεις ξεχάσει που ήσουν πριν και που θα γυρίσεις μετά. Ο άψογος ηχητικός βόμβος- έτσι «βουλιάζουν τα πλοία στο διάστημα πάνω από νοήμονες ωκεανούς»;- τα ψυχεδελικά σχέδια στο «οπτικό σεντόνι», τα καλώδια της εγκατάλειψης, οι λέξεις της ποίησης και της ανθρώπινης απόγνωσης- εκεί που η καρδιά απεγνωσμένα προσπαθεί να αγγίξει το άπειρο για να κατακτήσει την επαφή- τα χαμένα πρόσωπα στα κατεστραμμένα «σπλάχνα του κήτους» αποτέλεσμα ενός άρτιου κάστινκ, όλα συνηγορούν σε ένα ταξίδι μιας ώρας και κάτι από αυτά τα ωραία τα ανέλπιστα που σου σκάνε από το πουθενά- και ας μπερδεύει κάπως αυτή η αλλαγή του ρυθμού από τη μέση και μετά με την προσήλωση και υποταγή σε μια πιο θεατρική κλασσική φόρμα!
«Τι είναι ένας “κανονικός” άνθρωπος; Κάποιος που δεν έχει κάνει ποτέ του έστω μία κακή πράξη; Έστω. Αλλά οι σκέψεις του δεν είναι ανεξέλεγκτες; Ίσως κάτι, ένα φάντασμα, ξύπνησε κάπου μέσα του πριν από δέκα ή τριάντα χρόνια κάτι που εκείνος απώθησε κι έπειτα ξέχασε, κάτι το οποίο δεν φοβάται, αφού ξέρει ότι ποτέ δεν θα το αφήσει ν’ αναπτυχθεί και άρα να τον οδηγήσει σε κάποια πράξη».
