Στην Ευρώπη, απαρατήρητο δεν πέρασε: Το The Cleaners του Κωνσταντίνου Γεωργούση προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ, κέρδισε το ειδικό βραβείο της Επιτροπής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, τιμήθηκε με ειδική προβολή στο μουσείο «Τοπογραφία του Τρόμου» (Βερολίνο) και απήλαυσε δημοσιότητα μέσω του Channel 4, το οποίο πρόβαλε ένα μεγάλο απόσπασμα μπροστά στα άναυδα μάτια του βρετανικού τηλεοπτικού κοινού. Για ευνόητους λόγους, τα ελληνικά φεστιβάλ στην πλειοψηφία τους το απέφυγαν αμήχανα (με εξαίρεση το CineDoc, που το προέβαλε στο Γαλλικό Ινστιτούτο στις αρχές του Οκτώβρη παρουσία του σκηνοθέτη, σε μια αίθουσα ασφυκτικά γεμάτη με καθιστούς και ορθίους, που όμως λόγω χώρου δεν προσέλκυσε παρά ελάχιστους νέους ανθρώπους). Αυτή την εβδομάδα, το φιλμ παίζεται σε δύο κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας, κάπως σαν αργοπορημένη δικαίωση.
Με σπουδές πάνω στην οπτική ανθρωπολογία (ένα είδος κοινωνικής και πολιτιστικής ανθρωπολογίας που βασίζεται στα οπτικά μέσα) αλλά και φοίτηση στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου του Λονδίνου, ο Κωνσταντίνος Γεωργούσης έχει φτιάξει ένα 37λεπτο ντοκιμαντέρ παρατήρησης, αυτό που οι Αμερικάνοι ονομάζουν “fly on the wall”. Συνειδητοποιημένος αλλά ψύχραιμος, ακολουθεί ψηφοφόρους και υποψήφιους βουλευτές της Χρυσής Αυγής κατά τη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας του 2012, σε μια περίοδο όπου η δίψα τους για προβολή υπερίσχυε της ανησυχίας για το πώς θα παρουσιαστούν από τα Mέσα. Ήθελαν να βγουν και να τα πουν – πάση θυσία.
Το timing λοιπόν προκύπτει ιδανικό, γιατί αποτυπώνει το μεταβατικό στάδιο ενός κόμματος από το περιθώριο στη Βουλή, το πώς μια ακραία ιδεολογία μετατράπηκε σε ουσιαστική απειλή μέσα σε λίγες εβδομάδες. Η σκηνή όπου ο υποψήφιος Αλ. Πλωμαρίτης κάνει λόγο για φούρνους και σαπούνια αναφερόμενος στους μετανάστες προκάλεσε αρκετό ντόρο στο διαδίκτυο, έστω κι αν προερχόταν από έναν άνθρωπο του οποίου ο πολιτικός λόγος δεν χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, ανεξαρτήτως πεποιθήσεων. Το ίδιο σοκαριστική, για όσους παρακολούθησαν το ντοκιμαντέρ διεισδυτικά, είναι και η στιγμή όπου η μητέρα του από δίπλα προσπαθεί να τον κάνει να σωπάσει, μόνο και μόνο γιατί η ίδια δεν έβλεπε κανέναν άλλον εκεί γύρω στο καφενείο να μιλάει (και όχι, ας πούμε, γιατί αυτά που ξεστόμιζε ο γιος της ήταν κτηνώδη…).
Στο The Cleaners τον Γεωργούση δεν τον ενδιαφέρουν τα ηγετικά στελέχη της Χρυσής Αυγής, ή η όποια σύνδεση του κόμματος με τη βαθύτερη φιλοσοφία του ναζισμού. Ούτε όμως και οι μετανάστες, στους οποίους πολύ σοφά αποφασίζει να μην δώσει λόγο για να υπερασπίσουν τα αυτονόητα. Τον ενδιαφέρει ο όχλος. Τον ενδιαφέρει το σκαμπρόζικο σόου των εθνικιστών που λαμβάνει χώρα κάτω από την ομπρέλα μιας ομόφωνα κοινής αγανάκτησης για το μεταναστευτικό αλλά εν τέλει βρέχεται από το χαμηλό νοητικό επίπεδο, τη βιαιότητα και τον ελληνικό τσαμπουκά στη χειρότερή του μορφή. Παρά τις όποιες τεχνικές αδυναμίες, που ένας κριτικός κινηματογράφου ίσως θα μπορούσε να φωτίσει καλύτερα, είναι αδύνατον να μη θαυμάσεις την τόλμη αυτό του σκηνοθέτη, να αναρωτηθείς πώς κέρδισε την εμπιστοσύνη των «ηθοποιών» του και πώς ακούμπησε την κάμερα τόσο διακριτικά δίπλα τους.
Βγαίνοντας από την αίθουσα, οι περισσότεροι θα θέλουμε να πιστέψουμε ότι το The Cleaners αποτυπώνει μια μαύρη σελίδα από το κοντινό παρελθόν και όχι μια ιστορία εν εξελίξει. Σίγουροι δεν μπορούμε να είμαστε. Αλλά θα προκύψει και ένα ερώτημα: Γιατί έπρεπε να δούμε ετεροχρονισμένα αυτό το ντοκιμαντέρ που ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2012, σε μια εποχή δηλαδή όπου ο φασισμός στην Ελλάδα μοιάζει, έστω και φαινομενικά, λιγότερο απειλητικός;
To “The Cleaners” προβάλλεται αυτή την εβδομάδα στους αθηναϊκούς κινηματογράφους «Τιτάνια Cinemax» και «Αλεξάνδρα New Star Art». Ένα κατατοπιστικό απόσπασμα εδώ υπάρχει εδώ: