O Μάνος Χατζιδάκις έβαλε το ρεμπέτικο στη δημόσια σφαίρα του διαλόγου. Ο Μανώλης Χιώτης έβαλε το μπουζούκι στα σαλόνια. Ο Γιώργος Ζαμπέτας το πήγε ταξίδι στις Κάννες και στη γκλαμουριά του κινηματογραφικού φεστιβάλ. Ο Βασίλης Τσιτσάνης ανέδειξε το μπουζούκι όσο κανείς άλλος και οδήγησε πολύ κόσμο να αναγνωρίσουν τη λαϊκή μουσική σαν ένα στοιχείο υψηλού πολιτισμού. Το μπουζούκι όμως ποτέ δεν αναγνωρίστηκε σαν ένα όργανο που πρέπει να διδάσκεται στα Ωδεία ή να μπει σε κλασικές ορχήστρες. Ο δεξιοτέχνης Θανάσης Πολυκανδριώτης μίλησε στην Popaganda για το πώς ταίριαξε το μπουζούκι με μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες του εξωτερικού, για το πώς τον αντιμετώπισαν όταν πρότεινε κάτι τέτοιο σε Έλληνες, αλλά και για την ιστορική απόφαση του Ωδείου Αθηνών να συμπεριλάβει το μπουζούκι στα όργανα που διδάσκονται, μετά από πρωτοβουλία και προσπάθεια χρόνων του ίδιου. Αυτό θα το «γιορτάσει» με μια συναυλία στις 10 Ιουνίου στο χώρου του Ωδείου Αθηνών. Για την ιστορία η συναυλία θα γίνει στην αίθουσα που έχει το όνομα του προέδρου που δεν ήθελε να μάθουν ποτέ οι μαθητές του Ωδείου μπουζούκι.
Θεωρείτε ότι είναι μια προσωπική σας νίκη να διδαχθεί το μπουζούκι στο Ωδείο; Ο λαός λέει ότι όταν κάποιος το παλεύει, στο τέλος θα ωφεληθεί. Αν δεν το παλεύεις, είσαι για τα μπάζα. Πιστεύω πως έχω μπροστά μου ανηφορικό, αλλά πολύ καλό δρόμο γιατί συνεχίζω να το παλεύω για τη μουσική, για το μπουζούκι, για την εκπαίδευση, για την λαϊκή παράδοση, για τα παιδιά.
Εσείς από παιδί μάθατε το μπουζούκι; Η παιδική μου ηλικία ήταν πολύ τραυματική γιατί δεν είχα κανέναν να μου δείξει δέκα πράγματα γύρω από τη μουσική. Μόνο ο πατέρας μου με δίδαξε κάποια πράγματα, αλλά κι αυτός δεν ήταν στο επίπεδο του Χιώτη. Αν και ξεκίνησα με κιθάρα, δεν ήταν επαγγελματικό. Απλά, ήταν πιο ρομαντικό όργανο. Μαζευόμασταν με φίλους από το Αιγάλεω όπου γεννήθηκα και από το Χαϊδάρι που πήγα γυμνάσιο και κάναμε καντάδες στα κοριτσόπουλα. Κάποια από αυτά έγιναν σύζυγοι των φίλων μου. Θα έλεγα, όμως, ότι η επταετία με την κιθάρα, δηλαδή από το οκτώ μου μέχρι τα δεκατέσσερα, είχε τις πιο ωραίες στιγμές που θυμάμαι. Από τα δεκαπέντε που έπιασα το μπουζούκι στα χέρια μου, δεν έχω στιγμές να θυμάμαι όπως τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας μου. Το μόνο που θυμάμαι είναι στούντιο και νυχτερινή δουλειά.
Πότε ξεκινήσατε να δουλεύετε; Θα ήμουν 15 και κάτι. Παίζαμε στου Κεφάλα, στην Κοκκινιά μαζί με τον Απόστολο Καλδάρα, τον Γεράσιμο Κλουβάτο, την Σεβάς Χανούμ, τον Σπύρο Δημητρίου, τον Μιχάλη Μενιδιάτη. Δεν ξέρω, αλλά έχω την εντύπωση ότι τότε είχαμε λαχτάρα να παίξουμε.
Είχατε και το κατάλληλο περιβάλλον. Δεν αναφέρομαι μόνο στον πατέρα σας. Στο Αιγάλεω που μεγαλώσατε ήταν κι άλλοι καλλιτέχνες, όπως ο Ζαμπέτας. Ζαμπέτας, Ζαγοραίος, Διαμάντη, Μοσχολιού και πολλοί άλλοι. Ο Μανώλης Αγγελόπουλος έμενε δίπλα στο σπίτι μας. Όλοι αυτοί μπαινοβγαίνανε στο σπίτι μας και αυτό με έκανε να απομυθοποιήσω τις φίρμες. Όταν μπαίνανε στο σπίτι ο Αγγελόπουλος, ο Γαβαλάς, ο Περπινιάδης, ο Ζαγοραίος, ο Μπιθικώτσης και κάνανε πρόβες με τον πατέρα μου ή κουβεντιάζανε, εγώ νόμιζα ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν συγγενείς μας. Τον Μπέμπη, τον βιρτουόζο του μπουζουκιού τον αποκαλούσα «θείο». Έπρεπε να φτάσω είκοσι ετών για να καταλάβω ότι δεν είμαστε συγγενείς.
Σας βοήθησε αυτήν η απομυθοποίηση; Φυσικά. Όταν ξεκίνησα δίπλα στον Απόστολο Καλδάρα, ναι μεν έτρεμαν τα πόδια μου, αλλά είχα και μια σιγουριά νιώθοντας ότι ήμουν με δικούς μου ανθρώπους. Έτσι βίωσα το τι θα πει μπουζούκι και προσπάθησα, στα επόμενα χρόνια να ξεπεράσω τους δασκάλους μου! Ήθελα κάτι παραπάνω και όχι να μείνω μόνο σ’ αυτό που μου έμαθαν.
Σημαντικός άνθρωπος στην πορεία σας; Θεωρώ ότι χρωστάω μεγάλη ευγνωμοσύνη στον Στέλιο Ζαφειρίου που με πήρε από το χέρι και με έβαλε στο στούντιο. Πιστεύω ότι το παίξιμό μου μοιάζει με του Στέλιου. Έχω πάρει πολλά από εκείνον.
Μπουζούκι και κλασική μουσική. Από πότε ξεκινήσατε να βάλετε μαζί αυτούς τους δύο κόσμους; Πολύ νωρίς με χτύπησε αυτός ο ήχος. Ήθελα να προχωρήσω και δεν μπορώ να το εξηγήσω, αλλά είναι σαν κάποιος να μου τα έστελνε όλα αυτά. Το ’71 με παίρνει τηλέφωνο ο Νίκος Αντύπας από την Polygram και μου λέει «Θανάση, θέλεις να παίξεις Χατζιδάκι, Θεοδωράκη και Ξαρχάκο στη Ρώμη, με την συμφωνική της RCA;». Εννοείται πως δέχτηκα αμέσως. Φτάνοντας στην Ρώμη, με πήγαν κατευθείαν από το αεροδρόμιο στο στούντιο. Ήμουν 22-23 χρόνων παιδάκι. Μου κοπήκαν τα πόδια γιατί μόλις μπήκα κρατώντας το μπουζούκι μου στα χέρια, σηκώθηκαν 45 άνθρωποι της συμφωνικής και υποκλίθηκαν! Μετά συνέχισε να ηχογραφεί η συμφωνική τραγούδια του Μάνου, του Θεοδωράκη και του Ξαρχάκου. Εγώ τους άκουγα και περίμενα να μπω να γράψω. Ενδιάμεσα, στις πρόβες, είχα βγάλει το μπουζούκι και μελετούσα. Έρχονταν οι μουσικοί και λέγανε «Τι ωραίο ήχο που έχει το μπουζούκι! Παίξε μας κάτι». Έπαιζα εγώ κι εκείνοι έμεναν με ανοιχτό το στόμα. Με ρωτούσαν αν ήξερα απ’ έξω τα κομμάτια που έπαιζα. Τον ίδιο χρόνο με παίρνει η Μαρινέλλα και πάμε στο BBC για ένα show με την Μούσχουρη και παίζουμε με την ορχήστρα του BBC. Όπως καταλαβαίνεις, σε τόσο μικρή ηλικία, αυτό το πράγμα ξεκίνησε να με μπολιάζει. Στο καπάκι έρχεται κι ένα ταξίδι στην Αμερική με την Βίκυ Μοσχολιού όπου μείναμε 45 μέρες. Πήγα, λοιπόν, στα καταστήματα του Μανχάταν και αγόρασα 70 δίσκους από όλες τους μουσικές του κόσμου, αλλά περισσότερο μεγάλες ορχήστρες. Ανάμεσά τους οι Henry Mancini, Paul Mauriat, Fairuz και διάφορα άλλα.
Και τι γίνεται μετά; Μετά από αρκετά χρόνια, το κομμάτι Kι έλεγες που έχω γράψει κι έχει τραγουδήσει ο Τόλης Βοσκόπουλος, κάτσαμε με τον Στέφανο Κορκολή και το φτιάξαμε συμφωνικό. Αμέσως, του πρότεινα να φτιάξουμε ένα συμφωνικό έργο για το μπουζούκι. Το ξεκινήσαμε, αλλά κάποια στιγμή το αφήσαμε στη μέση λόγω υποχρεώσεων. Πήρα το Κι έλεγες και πήγα στο Υπουργείο Πολιτισμού. Τους είπα ότι ήθελα να πάω στην Βουδαπέστη ώστε να γνωρίσω κάποιον οργανισμό για συμφωνικές ορχήστρες με σκοπό να δούμε την σύμπραξη του μπουζουκιού με συμφωνικές ορχήστρες. Στην Ελλάδα δεν πήγα πουθενά γιατί ήξερα ότι θα με «φτύσουν» ή θα με κοροϊδέψουν. Να σου δώσω να καταλάβεις, πήγα στον Μάτσα τότε και του πρότεινα να κάνουμε έναν δίσκο με συμφωνική και μπουζούκι. Με ρώτησε πόσο θα κόστιζε και, μετά από έρευνα που έκανα, του είπα περίπου 3-4 εκατομμύρια δραχμές. Η απάντηση που πήρα ήταν ότι το κόστος που είχε για μια τέτοια ενέργεια ήταν μόλις 600.000 δραχμές. Τότε, συνειδητοποίησα ότι δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι εδώ. Εξάλλου, η ιστορία έδειξε ότι οι δισκογραφικές στην Ελλάδα ήταν περισσότερο επενδυτικές επιχειρήσεις που σκοπό είχαν το κέρδος, χωρίς όμως να δώσουν παραγωγή και ποιότητα ώστε να προχωρήσει μπροστά η μουσική. Στην Βουδαπέστη, λοιπόν, πήρα το βάπτισμα. Τότε, θυμάμαι ότι θέλανε να βγάλουμε έναν δίσκο που θα λεγότανε «Ηρακλής και Κλεοπάτρα». Ο τίτλος έχει να κάνει με το ότι θέλανε να παίξω με τον Munir Bashir που ήταν ο μεγαλύτερος ουτιτζής της Αραβίας. Μπορεί ο δίσκος να μην έγινε ποτέ, αλλά είναι προφανές ότι οι άνθρωποι το ψάχνανε το θέμα. Τελικά, μετά από δύο χρόνια με καλέσανε να παίξω με την Grand Gipsy Orchestra , στο Duna Theatre της Βουδαπέστης. Εκεί τα είδα όλα!
Ποιοι είναι οι Επόμενοι; Οι Επόμενοι είναι ότι καλύτερο μπορούσε να μου συμβεί! Είναι κάτι που προέκυψε μέσα από την σύναξη όλων αυτών των νέων ανθρώπων στα μαθήματα. Όταν ξεκίνησα στο ωδείο «Νίκος Σκαλκώτας» και μετά στου Νάκα δεν φανταζόμουν ότι αυτό θα μπορούσε να πάρει τόση έκταση. Θυμάμαι ότι ξεκινήσαμε με δεκατρία παιδιά στο Σκαλκώτα. Θεωρούσα ότι ήταν αποτυχία. Σκεφτόμουν τι μπορούσα να κάνω. Πήγα στη Γκράβα, στο Γαλάτσι και ζήτησα από τους διευθυντές να κάνω κάποια σεμινάρια για τη λαϊκή μουσική παράδοση. Δέχτηκαν με χαρά. Όλα αυτά αφιλοκερδώς. Ξεκινήσαμε με την ομάδα μου και μέσα σε τρεις μήνες, φτάσαμε τα 70 παιδιά! Τότε ήταν που φτιάξαμε το πρώτο μουσικό σύνολο μπουζουκιών. Δεν ήξερα πώς να το ονομάσω και ζήτησα από έναν φίλο να μου πει ένα όνομα. «Ποιους θέλεις να ονομάσεις;», μου απάντησε. Του λέω «τους επόμενους μπουζουξήδες μωρέ». Μου απάντησε «Νά’ το, μόλις το είπες μόνος σου. Οι Επόμενοι είναι το όνομά τους». Σήμερα, τα παιδιά αυτά είναι πάνω από 300 σε όλη την Ελλάδα.
Από το 2005 μέχρι το 2008 ήσασταν λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τι κάνατε εκεί; Ήμουν ειδικός επιστήμονας στη βαθμίδα του λέκτορα. Εκεί δίδαξα μουσική δεξιότητα, μουσικά σύνολα και εισαγωγή στη λαϊκή μουσική παράδοση. Η μουσική δεξιότητα ήταν για όσους ήθελαν να μάθουν το όργανο. Όσοι όμως ήθελαν να γνωρίσουν την παράδοση, τους έκανα μουσικά σύνολα που σημαίνει τραγούδι με ιστορία και οργανογνωσία. Το τρίτο μάθημα είχε να κάνει με Έλληνες συνθέτες, στιχουργούς, ερμηνευτές και οργανοπαίχτες. Τα παιδιά για να μάθουν κάποιο τραγούδι έπρεπε να γνωρίζουν την ιστορία του, όπως ποιοι το έγραψαν. Εκεί βρήκα μια μεγάλη τρύπα στην πανεπιστημιακή κοινότητα, σχετικά με τη μουσική. Μιλάμε για το τμήμα νηπιαγωγών που σημαίνει ότι αυτά τα παιδιά θα βγουν να διδάξουν νήπια. Άρα, θα έπρεπε να γνωρίζουν ποια είναι η ελληνική μουσική γιατί το πρώτο πράγμα που μαθαίνουν σε ένα παιδάκι είναι το «λαλαλαλαλα». Ε, λοιπόν σε πληροφορώ ότι δεν γνώριζαν ποιος ήταν ο Μάρκος και ο Ζαμπέτας. Όταν τους είπα ότι θα μιλήσουμε για την Φραγκοσυριανή του Μάρκου, με ρώτησαν αν εννοούσα τον Σεφερλή! Τους έλεγα ότι θα κάναμε Πυθαγόρα και νομίζανε ότι θα μιλούσαμε για το πυθαγόρειο θεώρημα.
Για πάμε σε πιο ευχάριστα πράγματα. Το μπουζούκι στο Ωδείο Αθηνών. Το Ωδείο Αθηνών όφειλε να ανοίξει τις πόρτες του πριν από 150 χρόνια, από την ίδρυσή του. Κάποιοι δεν ήθελαν. Θεωρούσαν ότι το ρεπερτόριο του μπουζουκιού είναι εκτός ωδείου. Πριν από δύο χρόνια ήμουν στο σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη και μου λέει «Θανάση, μου είπαν από το Ωδείο Αθηνών ότι θέλουν να διδάξουν Μίκη, αλλά χωρίς μπουζούκι». Του είπα ότι αν ήμουν στη θέση του δεν θα τους το επέτρεπα. Τελικά, δεν το προχωρήσανε. Αυτό που έχει σημασία για μένα είναι ότι η επιμονή μου ανταμείφτηκε. Πήγαινα συνέχεια σε διάφορους θεσμικούς παράγοντες, τόσο από το Ωδείο Αθηνών όσο και υπουργούς, πρωθυπουργούς κλπ. Κανείς δεν είχε μεράκι να φτιάξει μια ακαδημία τεχνών στην Ελλάδα, τη στιγμή που οι Τούρκοι έχουν ήδη δύο!
Μα βλέπουμε ότι πάνε να καταργήσουν ακόμα και τα μουσικά σχολεία. Εγώ λέω ότι τα μουσικά σχολεία γίνανε για κάποιον σκοπό και μπράβο τους που τα δημιούργησαν. Μαζέψανε 160.000 παιδιά και τα μαθαίνουν μουσική. Η απορία μου είναι γιατί δεν δίνουν ένα χαρτί εξειδίκευσης στα παιδιά αυτά; Με λίγα λόγια, έχει φάει τα χρόνια του στο μουσικό σχολείο, φεύγει από εκεί στα 18 του και, τελικά αναγκάζεται να πάει αλλού για να πάρει πτυχίο! Γιατί; Αν είναι να κλείσουν, ας κλείσουν μόνο για να γίνει κάτι πιο ολοκληρωμένο στη θέση τους. Δεν είμαι υπέρ του κλεισίματος, αλλά δεν θέλουμε και μεσοβέζικες λύσεις. Τώρα βρίσκομαι σε μια ομάδα εργασίας του υπουργείου πολιτισμού. Από το 2005 επεξεργαζόμαστε όλο τον οδηγό σπουδών και την διδακτική ύλη όλων των λαϊκών οργάνων για να ενταχθούν στην εκπαίδευση με κρατικό πτυχίο. Μετά από 9 χρόνια, πριν από δέκα μέρες ολοκληρώθηκε αυτό και περιμένουμε την υπογραφή της υπουργικής απόφασης. Αυτό σημαίνει ότι ο δρόμος είναι ανοιχτός για να μπούνε 27 λαϊκά όργανα στην εκπαίδευση.
Τι αλλάζει στο μπουζούκι μπαίνοντας στο Ωδείο Αθηνών; Με την κίνηση αυτή μιλάμε πλέον για επταετή φοίτηση! Μέχρι τώρα, έδινα διορία τέσσερα στον μαθητή για να μάθει μόνο δεξιότητα στο μπουζούκι. Τώρα θα έχουμε θεωρία, οργανογνωσία, βυζαντινή, μουσικά σύνολα. Επίσης, με πρωτοβουλία μου, βάλαμε δύο σπουδαία μαθήματα, το ένα είναι η συντήρηση και κατασκευή λαϊκών οργάνων και το άλλο είναι Στούντιο-Ήχος (φυσικός και ηλεκτρικός). Προσπαθήσαμε να καλύψουμε πολλές λεπτομέρειες που δίνουν την εξειδίκευση στο αντικείμενο και κάνουν την διαφορά. Σκέψου ότι πήγα στην επιτροπή αυτή και είδα ότι στα όργαν είχαν συμπεριλάβει ένα μπουζούκι. Το μπουζούκι, όμως, δεν είναι μόνο του. Είναι μπουζούκι τρίχορδο και τετράχορδο, τζουράς και μπαγλαμάς. Επίσης, δεν υπήρχε πουθενά η λαϊκή κιθάρα, η οποία στήριξε δημοτικό, ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι όταν στις ορχήστρες δεν υπήρχαν πιάνο, μπάσο και κρουστά.
Από εμφανίσεις τι έχουμε; Την Τρίτη 10 Ιουνίου θα είμαστε με τους Επόμενους στο Ωδείο Αθηνών, στην αίθουσα «Άρης Γαρουφαλής». Ας πούμε ότι είναι θέμα γοήτρου η επιλογή της αίθουσας. Βλέπεις, ο πρώην πρόεδρος του Ωδείου ήταν πολέμιος του του μπουζουκιού(γελάμε). Ε, θα είναι σαν να αλώνουμε την αίθουσά του, με την καλή έννοια. Εκεί θα παίξουμε Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ζαμπέτα και Πολυκανδριώτη. Είναι μια μικρή προσφορά στην έκθεση βιβλίου που γίνεται στο περιστύλιο του Ωδείου Αθηνών και μακάρι ο θεσμός αυτός να καθιερωθεί εκεί γιατί πιστεύω ότι ταιριάζει απόλυτα με τον χώρο.
Ο Θανάσης Πολυκανδριώτης θα εμφανιστεί την Τρίτη 10 Ιουνίου στο Ωδείο Αθηνών σε μια συναυλία στο πλαίσιο της Έκθεσης Βιβλίου που διοργανώνεται εκεί.