Απέναντι στη documenta14, έργα ψυχικά ασθενών και ανώνυμων καλλιτεχνών: Το «Ελλαδικό Αντιπαράδειγμα»!

H πρώτη αυτή εβδομάδα του Απρίλη έχει με κάποιον τρόπο διττή σημασία για τον κύριο Θανάση Μουτσόπουλο, τον άνθρωπο με τις πολλές ιδιότητες. Αφενός, επί αμιγώς προσωπικού επιπέδου, την Πέμπτη 6.4 είναι τα εγκαίνια της έκθεσης «Το Ελλαδικό Αντιπαράδειγμα», την οποία επιμελείται στην Διπλάρειο Σχολή. Αφετέρου, υπό την έννοια του συλλογικού ενδιαφέροντος, το Σάββατο 8.4 ανοίγει η documenta14 στην Αθήνα και ο αρχιτέκτονας, ιστορικός τέχνης και Καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης έχει πολλούς λόγους να περιμένει το άνοιγμα της. Ωστόσο, στη συζήτηση που κάναμε λίγες μέρες πριν, μου μίλησε υπό όλες τις ταυτότητες του για τον ρόλο της ελληνικής τέχνης στη διεθνή και ευρωπαϊκή σκηνή, για τις έννοιες του εξωτισμού και του οριενταλισμού εντοπισμένες στην πιο ανατολική χώρα της Ευρώπης, για τα αρχιτεκτονικά κτίρια που συνηθίσαμε και που τα τρίτα βλέμματα αποθεώνουν, για τον αποκλεισμό ορισμένων καλλιτεχνών και έργων από το σύστημα και εν τέλει για το ρόλο της τέχνης σε μία κοινωνία πολυδιασπασμένη και, συνεπώς, ακίνητη.

«Μαθαίνοντας από την Αθήνα». Ποια είναι αυτή Αθήνα η οποία μπορεί να διδάσκει τους άλλους; Η Aθήνα όπως την ξέρουμε ή κάποια «εξωτική» πρωτεύουσα; Είναι σίγουρα η εξωτική Αθήνα. Δεν νομίζω να το αρνηθεί κάποιος. Η περίπτωση «εξωτική Αθήνα» δεν αφορά κάποιον τροπικό παράδεισο, αλλά μία κοινωνία σε κρίση. Άρα, δεν ξέρω αν πρέπει να είναι κανείς πολύ κακόπιστος, για να σκεφτεί ότι η Αθήνα είναι εξωτική λόγω του πόνου της κοινωνίας που βρίσκεται σε κρίση. Είναι κακό αυτό; Δεν είμαι σίγουρος. Είναι ηδονοβλεπτικό; Δεν είμαι σίγουρος. Είναι δημιουργικό;

Για μένα η πρώτη πολύ αρνητική σκέψη που κάνω για την εισαγωγή της documenta14 στην Αθήνα, είναι το γεγονός ότι παρουσιάζεται με την ιδέα της συνδιοργάνωσης του Δήμου Αθηναίων με τον Δήμο του Κάσσελ. Αλλά δεν είναι έτσι ακριβώς, από τη στιγμή που όλα τα χρήματα για την διεξαγωγή της έρχονται από την άλλη πλευρά. Και επομένως πόσο ισότιμη μπορεί να είναι αυτή η διοργάνωση; Έπειτα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι από εμάς θα δούμε τις εκθέσεις στην Αθήνα αλλά όχι στο Κάσσελ, δηλαδή ότι σε κάθε περίπτωση ο κορμός της διοργάνωσης παραμένει στο Κάσσελ και είναι λανθασμένο να πιστεύει κανείς ότι το κέντρο βάρους ήρθε στην Αθήνα. Άρα λοιπόν η documenta14 διεξάγεται απλώς ΚΑΙ στην Αθήνα.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να πω κάτι το οποίο δεν είναι τόσο γνωστό. Δεν είναι πρώτη φορά που η documenta14 συνεργάζεται με άλλα κέντρα του πλανήτη στη διοργάνωσή της. Η documenta14 του 2002 είχε στήσει μία σειρά από συναντήσεις – αναμεταδόσεις από διάφορα μέρη του κόσμου, μεταξύ άλλων το Λάγκος της Νιγηρίας ή κάποια πόλη της Ινδίας. Άρα δεν είναι η πρώτη φορά που η documenta14 κοιτάζει κάπου αλλού για να πάρει έμπνευση. Και εδώ γεννάται το ερώτημα του γιατί υπάρχει αυτή η ανάγκη. Γιατί προφανώς το αναγνωρίζει και η documenta14, όπως το έχουν αναγνωρίσει εδώ και δέκα δεκαπέντε χρόνια πάρα πολλοί άνθρωποι της τέχνης ότι η δυτική τέχνη βρίσκεται σε κάποια αδιέξοδα, βρίσκεται σε κρίση. Υπάρχει μία αίσθηση ότι οι ιδέες στερέψανε. Μην ξεχνάμε ότι η διοργάνωση της documenta14 έχει μία αίγλη στα αυτιά μας λόγω των ιστορικών περιόδων της οι οποίες σχετίζονταν με έναν καλλιτέχνη της γερμανικής τέχνης τον Joseph Beuys και την ιδέα του μοντερνισμού. Σήμερα, νομίζω ότι είναι χλωμή αυτή η ανάμνηση αυτών των εκθέσεων. Δεν ξέρω πόσοι πιστεύουν ότι οι προηγούμενες διοργανώσεις της documenta14 ήταν ιδιαίτερα ρηξικέλευθες και καταλήγω στο αδιέξοδο που προανέφερα. Επομένως, καλείται να αντλήσει έμπνευση από την περιφέρεια, από χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής. Σήμερα έρχεται στην πιο εξωτική – σε πολλά εισαγωγικά- χώρα της Ευρώπης ή στην πιο νοτιοανατολική χώρα της Ευρώπης. Και ίσως στην κατεξοχήν χώρα της Ευρώπης που εκφράζει την ιδέα της κρίσης και των προβλημάτων. Άρα έρχεται να πάρει κάτι από αυτό.

Το λάθος που κάνουν πολλοί λαοί και σίγουρα αυτός εδώ ο λαός είναι ότι είναι τόσο ενδοσκοπικός, νομίζει ότι είναι το κέντρο του κόσμου ώστε δεν μπορεί να δει τον εαυτό του από μία απόσταση. Άρα εγώ σας δηλώνω ότι χρειάζομαι την ματιά των ξένων, των τρίτων που έρχονται και κοιτάνε τον τόπο αυτό.

Η πρώτη μου εντύπωση είναι ότι δεν έχουν καταλάβει ακριβώς την ελλαδική τέχνη, ούτε την πρόσφατη ούτε την ιστορία της ελλαδικής τέχνης του 20^ου αιώνα. Οι επιλογές τους είναι λίγο πολύ από ανέμπνευστες έως αυθαίρετες. Αυτή είναι η προσωπική μου γνώμη, γιατί θεωρώ ότι αυτό που θα περίμενε κανείς είναι να αναγνωριστούν οι πιο σημαντικές αλλά συσκοτισμένες πτυχές της τέχνης των τελευταίων 100 χρόνων στην Ελλάδα. Δεν νομίζω ότι γίνεται αυτό ή τουλάχιστον δεν έχω πληροφόρηση ότι έγινε κάτι τέτοιο.

Κάνουν σπασμωδικές επιλογές. Τι εννοώ με αυτό. Χρηματοδοτούν με 100.000 ευρώ το μουσείο του Γιάννη Τσαρούχη στο Μαρούσι. «Ανακαλύπτουν» καλλιτέχνες που δεν φαίνεται να έχουν παίξει κάποιο σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη ελληνική τέχνη αλλά με κάποιο τρόπο βρέθηκαν σε κάποια γνωριμία μαζί τους. Άρα ξέρετε τι είναι αυτό το οποίο θα μπορούσε να είναι πραγματικά χρήσιμο για εμάς από μία διοργάνωση που ισχυρίζεται ότι μαθαίνει από την Αθήνα: να ξαναδούμε τον εαυτό μας από μία απόσταση. Το λάθος που κάνουν πολλοί λαοί και σίγουρα αυτός εδώ ο λαός είναι ότι είναι τόσο ενδοσκοπικός, νομίζει ότι είναι το κέντρο του κόσμου ώστε δεν μπορεί να δει τον εαυτό του από μία απόσταση. Άρα εγώ σας δηλώνω ότι χρειάζομαι την ματιά των ξένων, των τρίτων που έρχονται και κοιτάνε τον τόπο αυτό. Θα ήθελα να έρθουν και να δουν σε αυτή την τέχνη τι είναι σημαντικό. Τόσο στο σήμερα, όσο και στο πριν 100 χρόνια. Έχω πολλές αμφιβολίες αν αυτό έχει γίνει, αν έχει γίνει η απαραίτητα μεθοδική δουλεία για να ανακαλυφθούν αυτές οι περιπτώσεις.

Θα σας πω ένα άλλο παράδειγμα που για μένα είναι μάθημα. Έχετε παρατηρήσει την έκρηξη όλου αυτού του φαινομένου του airbnb στην Αθήνα. Πάρα πολλοί νέοι άνθρωποι έρχονται και κλείνουν δωμάτια ή διαμερίσματα στην περιοχή των Εξαρχείων. Αν δείτε τον χάρτη της Αθήνας στον ιστότοπο της airbnb θα δείτε παρά πολλά σπίτια που ενοικιάζονται και πάρα πολύ θετικά σχόλια των χρηστών ως προς την περιοχή των Εξαρχείων και το πόσο συγκλονιστική εμπειρία είναι το να ζει κανείς εκεί. Αυτό σε εμάς ενδεχομένως να ακούγεται παράξενο, αφού τα Εξάρχεια μας φαίνονται από συνηθισμένα, αλλόκοτα έως επικίνδυνα. Άρα κάτι βλέπουν εκείνοι που εμείς δεν το βλέπουμε. Και αυτή η οπτική σίγουρα είναι ενδιαφέρουσα. Τους αρέσουν οι ελληνικές πολυκατοικίες. Εμείς τις κοιτάζουμε και είτε μας περνούν απαρατήρητες, είτε μας ενοχλούν, οι ξένοι επισκέπτες τις βρίσκουν συγκλονιστικές. Βρίσκουν ενδιαφέρον το φαινόμενο της παραβατικότητας στην Αθήνα, βρίσκουν ενδιαφέρον ότι οι Έλληνες καπνίζουν όπου θέλουν να καπνίσουν, παρκάρουν όπου θέλουν να παρκάρουν και γράφουν στους τοίχους όπου θέλουν να γράψουν. Αυτό τους φαίνεται εξωτικό.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Η γοητεία του ανοίκειου; Ένα άλλο μοντέλο. Αυτό βρίσκουν. Άρα εγώ προσπαθώ να σκεφτώ και από τις δύο οπτικές. Δηλαδή σαν ένας άνθρωπος που προέρχεται από αυτή τη χώρα αλλά και όπως πιθανότατα να σκέφτεται και ένας ξένος μελετητής που βλέπει την Αθήνα από απόσταση. Και στις δύο περιπτώσεις αισθάνομαι ότι κάτι δεν έγινε. Ούτε καλύπτει αυτό που εμείς θεωρούμε σημαντικό στην ελλαδική τέχνη, αλλά ούτε και ανακαλύπτει κάτι που εμείς το είχαμε προσπεράσει.

Και επομένως τι πιστεύετε ως προς την έννοια της διμερούς δομής της documenta14. Αυτής της ισότιμης ή όχι συνύπαρξης των δύο πόλεων; Το μπάτζετ της documenta14 προκαλεί δέος, ένα νούμερο αδιανόητο, το οποίο δεν έχει διαθέσει ποτέ το ελληνικό κράτος. Δίνονται χρήματα, για παράδειγμα στο Μουσείου του Τσαρούχη ή για να συντηρηθεί ένα μουσικό όργανο που βρίσκεται στην ιδιοκτησία του ΚΣΥΜΕ (Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας). Αυτή η διασπορά χρημάτων είναι ένα ζήτημα. Τι μπορεί να επιτύχει. Πάντως δεν πρόκειται για μία ισότιμη σχέση. Και πώς θα μπορούσε να είναι όταν εσύ είσαι εκατομμυριούχος και εγώ είμαι φτωχός; Τι ανταλλάσσουμε;

Θέλω βέβαια να πω ότι κρατάω μία επιφύλαξη γιατί αυτό που δεν έχουμε δει και είναι και το σημαντικό δηλαδή το τελικό εκθεσιακό αποτέλεσμα. Εκεί θα δούμε ποια έργα θα στηθούν, πώς θα στηθούν και εν τέλει πώς θα εμφανισθεί το αθηναϊκό παράδειγμα. Εκεί θα μπορούμε να μιλήσουμε με μία ασφάλεια γιατί αυτή τη στιγμή κινδυνεύουμε να είμαστε βιαστικοί ως προς τις κρίσεις μας. Αλλά μπορώ να διατυπώσω τους φόβους μου ότι πιθανότατα δεν θα υπάρξουν εκπλήξεις.

Άρα πιστεύετε ότι ο τίτλος της documenta14 έρχεται σε αντίθεση τουλάχιστον με ό,τι έχει προηγηθεί; Απόλυτα. Γιατί αυτός ο πράγματι εξαιρετικός τίτλος υποδηλώνει μία σεμνότητα και μία αντιστροφή αυτής της ιεραρχικής σχέσης που λέγαμε προηγουμένως. Λέγοντας κάποιος ότι μαθαίνει από τον άλλον, σημαίνει ότι είναι μαθητής προς δάσκαλο. Κάτι που δεν νομίζω ότι συμβαίνει εδώ.

Άρα όσα δρώμενα έχουν προηγηθεί δείχνουν πως ίσως να διδάσκουν την Αθήνα, αντί να μαθαίνουν από αυτή; Ακριβώς αυτή η διατύπωση είναι η σωστή. Παραμένουν αυτοί οι δάσκαλοι. Αν ήταν ή αν είναι συνεπείς στην υπόσχεσή τους ενδεχομένως να είχαμε ένα πρωτοφανές φαινόμενο. Αν πραγματικά στην διάρκεια της οργάνωσης της documenta14 μαθαίνανε από ανθρώπους που δραστηριοποιούνται εδώ πέρα θα μπορούσε να είχε αντιστραφεί η ιεραρχία που υπάρχει τώρα.

Αυτό όμως θα μπορούσε όντως να συμβεί; Είναι κάτι εφικτό υπό τις πιο θετικές εκδοχές της συνύπαρξης των δύο πόλεων; Θα σας πω κάτι που ίσως απαντάει με κάποιο τρόπο στο ερώτημά σας. Ένα υποθετικό σενάριο: λέω σε εσάς πως ξέρω έναν καλλιτέχνη που εργάζεται εδώ στην Ελλάδα και υποστηρίζω ότι είναι ένα εξαιρετικό ταλέντο. Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει λοιπόν αυτό το μοναδικό ταλέντο για να μπορεί να λειτουργήσει σε αυτό το διεθνές μοντέλο στο οποίο ανήκει η documenta14; Αν είναι ένας καλλιτέχνης απόλυτα παγκοσμιοποιημένος, ο οποίος ενδεχομένως έχει σπουδάσει είτε εδώ είτε στο εξωτερικό και έχει υιοθετήσει το δυτικό μοντέλο καλλιτεχνικής έκφρασης, σε αυτή την περίπτωση δεν θα είναι εξωτικός και ίσως να μην τους ενδιαφέρει, γιατί δεν διαφοροποιείται από τους ίδιους. Βάζω ως ερωτηματικό το να τους ενδιαφέρει επειδή είναι Έλληνας. Δεν μπορώ να το απαντήσω. Αν πάλι αυτός ο καλλιτέχνης κάνει κάτι τόσο έντονα και υπογραμμισμένα «ελληνικό», δηλαδή μία απολύτως ελληνική τέχνη, διαφορετική από την δυτική, κάτι που δεν ξέρω αν γίνεται ή αν υπάρχει, τότε ενδεχομένως και πάλι να μην τους ενδιαφέρει επειδή είναι εντελώς ξένο.

Υπάρχει μία ελληνική τέχνη η οποία να είναι εντελώς διαφορετική από την διεθνή και αν υπάρχει, την ανακάλυψαν οι διοργανωτές της documenta14; Θα μου πείτε, ναι, ανακάλυψαν τον Γιάννη Τσαρούχη, αλλά έχουμε μεγαλώσει τόσο με τα έργα του που δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτό είναι το αντιπαράδειγμα στη διεθνή σκηνή. Θα περιμέναμε κάτι άλλο.

Σκεφτείτε το όραμα με το οποίο έχουμε γαλουχηθεί, της καριέρας ενός Έλληνα στο εξωτερικό. Τι είδους καριέρα είναι αυτή; Της Νανάς Μούσχουρη, της Βίκυς Λέανδρος ή του Ντέμη Ρούσσου, που είναι μία μεγάλη επιτυχία, αλλά τι σε σχέση με αυτό που κάνουν είναι ελληνικό; Το ίδιο ισχύει για μεγάλους καλλιτέχνες τους οποίους εμείς μνημονεύουμε ως Έλληνες επειδή έτυχε να γεννηθούν στην Ελλάδα όπως ο Γιάννης Κουνέλλης, το έργο του οποίου δεν σχετίζεται με την ελληνική κουλτούρα ή ο Λουκάς Σαμαράς που έτυχε να γεννηθεί στην Καστοριά. Άρα εγώ σας βάζω ένα άλλο ερώτημα. Υπάρχει μία ελληνική τέχνη η οποία να είναι εντελώς διαφορετική από την διεθνή και αν υπάρχει, την ανακάλυψαν οι διοργανωτές της documenta14; Θα μου πείτε ναι ανακάλυψαν τον Γιάννη Τσαρούχη, αλλά έχουμε μεγαλώσει τόσο με τα έργα του που δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτό είναι το αντιπαράδειγμα στη διεθνή σκηνή. Θα περιμέναμε κάτι άλλο. Είναι δύσκολα ερωτήματα γιατί είναι εύκολο να κάνει κανείς κριτική, αλλά το θέμα δεν είναι εκεί.

Δηλαδή αναιρείται ακόμα και η υπόθεση του αθηναϊκού εξωτισμού; Και εγώ έτσι νομίζω. Γι αυτούς εξωτικό ήταν το κτισμένο σύμπαν της Αθήνας. Έβλεπαν την αεροφωτογραφία της Αθήνας και τους φαινόταν εξωτική. Έβλεπαν το ειδησιογραφικό δελτίο της Αθήνας με τις εξεγέρσεις και τους φαινόταν τρομακτική και ταυτόχρονα γοητευτική. Στην τέχνη απλά ίσως να μην θέλουν κάτι πραγματικά διαφορετικό γιατί δεν μπορούν να το διαπραγματευτούν. Αλλά τι μπορεί να είναι και πραγματικά διαφορετικό; Ποια είναι αυτή η τόσο αποκομμένη ελλαδική τέχνη;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Στην Τήνο ας πούμε υπάρχει η σχολή μαρμαροτεχνίας. Αυτό είναι καλό παράδειγμα, η λαϊκή τέχνη. Ίσως τέτοια παραδείγματα, ακόμα πιο εμφανή στη μουσική. Ο Τσαρούχης έκοψε πράγματι τις συνδέσεις με τη δύση, χρησιμοποιούσε αυγοτέμπερα από τις βυζαντινές εκκλησίες για να απομακρυνθεί από τα δυτικά πρότυπα του λαδιού. Βρήκε στα πορτραίτα του Φαγιούμ αυτό το χαμένο κρίκο μεταξύ της αρχαιότητας και του Βυζαντίου που έψαχνε. Ομολογώ ότι είναι δύσκολο να βρεις στα εικαστικά αυτή την διάσταση της ελληνικής τέχνης ως προς τη Δύση. Στη λογοτεχνία ή τη μουσική οι διακριτές γλώσσες το κάνουν πιο εύκολο. Και είναι σαφές πως δεν αναφέρομαι σε τσολιάδες ή φολκλόρ. Μπορεί να έχουμε και υπερβολικές απαιτήσεις από τους διοργανωτές της documenta14, όταν εμείς τόσα χρόνια δεν μπορέσαμε να το διευκρινίσουμε. Μάλλον πρέπει να περιμένουμε μέχρι την έναρξη της γιατί θα καταλήξουμε να κάνουμε εφ’ όλης της ύλης κριτική χωρίς να έχουμε δει την έκθεση.

Και επιστρέφοντας στο αρχικό ερώτημα, ποια Ελλάδα βλέπουν, αν όχι ποια Αθήνα; Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι η Ελλάδα στο μυαλό πολλών Ευρωπαίων είναι ένα ακατανόητο σύμπαν όπου υπερτερεί η μία πλευρά ή η άλλη. Πολλές φορές γι αυτούς είναι μία μυθοποιημένη ιστορία και άλλες φορές είναι το απόλυτο χάος από το οποίο θέλουν να διαφοροποιηθούν. Έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς μας βλέπουν οι δυτικοί, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς μας βλέπουν τα τελευταία 200 χρόνια, γιατί να μην έχει τώρα. Όμως δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την εμπειρία του οριενταλισμού και την κριτική που γίνεται σε αυτόν και ότι τα στερεότυπα δεν μεταβάλλονται, μένουν ίδια και καταλήγουν στο μεγαλύτερο από όλα. Τι είμαστε Ανατολή ή Δύση; Δεν υπάρχει απάντηση σε αυτό. Είναι αστείο να προσπαθήσει κανείς να το απαντήσει.

Για την πολιτική χροιά της διοργάνωσης τι πιστεύετε; Θα πω το εξής. Αυτό μου έκανε εντύπωση είναι οι αντιδράσεις των ελληνικών μίντια. Κοιτάζοντας κανείς την πρώτη σελίδα μίας εφημερίδας συναντάει αντιμνημονιακές κορόνες εναντίον της Γερμανίας και προχωρώντας στη συνέχεια συναντάει έναν εντελώς άλλο λόγο για την documenta14. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα που έρχεται η γερμανική documenta14 και μοιράζει λεφτά στην Αθήνα ενώ η κακή Ευρώπη όταν το έκανε μας κατέστρεψε. Άρα αυτό που συχνά δεν λέμε είναι ότι όταν μιλάμε για τέχνη ξεχνάμε τις απόψεις μας επί αντίστοιχων φαινομένων σε άλλους τομείς. Έχω θέσει αυτό το ζήτημα σε ανθρώπους των μίντια που κάνουν αυτό που προανέφερα και η απάντηση τους ήταν ότι, «Μα καλά, αυτό είναι τέχνη, στην τέχνη δεν υπάρχει πολιτική, είναι άλλο πράγμα, δεν χωράει πολιτική συζήτηση». Φυσικά δεν συμφωνώ με την άποψη αυτή. Και είναι δική μου προσωπική αγωνία το να μεταφέρουμε αυτή τη συζήτηση στην τέχνη. Στα εικαστικά η κριτική της τέχνης δεν συνέδεε την πολιτική με την τέχνη αλλά πλέον έχει αλλάξει αυτή η σχέση.

Τι πιστεύετε για τις παρεπόμενες συνέπειες, όπως τις βλέπουμε σήμερα, τα παράλληλα projects, τις εκθέσεις, τα residencies, το τι περιμένει η Αθήνα από την Αθήνα; Είναι ενδιαφέρον το τι προσμένουν οι διάφοροι φορείς και εμπλεκόμενοι στην ελλαδική τέχνη. Υπάρχει μία απίστευτη αύξηση των εκθέσεων παράλληλα με την documenta14 που φιλοδοξούν ότι το κοινό θα τις επισκεφτεί με την ευκαιρία της documenta14. Είναι σίγουρο ότι θα έρθουν κάποιοι άνθρωποι να τις δούνε και από μόνο του αυτό είναι μία πρόκληση, άρα δεν μπορείς να το αγνοήσεις, άρα δεν μπορώ να το χλευάσω, απλώς έχω την εντύπωση του ότι θα έχουμε έναν υπερκορεσμό εκθέσεων. Πόσες εκθέσεις να δει ένας άνθρωπος σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αν δεν επιλέξει να μείνει όλο το καλοκαίρι στην Αθήνα.

Και η δική σας έκθεση έχει εγκαίνια την Πέμπτη, δύο μέρες πριν, δηλαδή, από το άνοιγμα της documenta14. Ναι και αυτό είναι ένα πρόβλημα, ένα ζήτημα. Εμείς οργανώνουμε την έκθεση παράλληλα τόσο με τα γενικά εγκαίνια της documenta14 όσο και με την έκθεση του neon στον ίδιο χώρο. Άρα προφανώς προσμένουμε ότι θα υπάρξει μία όσμωση μεταξύ όλων αυτών των φορέων.

Απέναντι στους κολοσσούς της documenta14, εμείς, κύριοι, σας αντιπροτείνουμε έργα ψυχικά ασθενών και ανώνυμων καλλιτεχνών. Το «Ελλαδικό Αντιπαράδειγμα»!

Θέλετε να μας μιλήσετε για την έκθεση που θα παρουσιαστεί αυτή την Πέμπτη στη Διπλάρειο Σχολή; Είχαμε παρουσιάσει στην Πάτρα σε μια διοργάνωση που λεγόταν RE-culture 4, Τέχνη| Μη τέχνη, δύο εκθέσεις που ίσως αμφισβητούν πολύ έντονα την έννοια των ορίων στη σύγχρονη τέχνη. Η μία έκθεση παρουσίαζε έργα ανθρώπων που έχουν διαγνωσθεί ως κλινικά ψυχασθενείς. Πρόκειται για ανθρώπους που εξαιρούνται από το σύστημα της τέχνης. Σήμερα στην τέχνη ό,τι και να δείξεις σε μία γκαλερί ή ένα μουσείο είναι τέχνη, ακόμα και ένα παπούτσι. Όμως ένας άνθρωπος ακόμα και αν χρησιμοποιήσει το κλασικό μέσο της ζωγραφικής, όταν είναι ψυχιατρικά ασθενής, τότε το σύστημα της τέχνης δεν θα τον δεχτεί επειδή απουσιάζει το στοιχείο της συνειδητότητας που απαιτεί η σύγχρονη τέχνη από τον καλλιτέχνη. Λείπει η φιλοσοφική απόφαση του καλλιτέχνη και επομένως ακόμα και αυτό που μοιάζει και είναι απόλυτα καλλιτεχνικό εκβάλλεται από τον κόσμο της τέχνης. Ένα από τα τελευταία ταμπού που έχουν μείνει στο σύστημα αυτό. Άρα, από τη στιγμή που η σημερινή θεωρία αποκλείει αυτούς τους ανθρώπους, τεχνικά η έκθεση που παρουσιάζουμε δεν είναι μία καλλιτεχνική έκθεση. Να σημειώσω ότι αυτό που λέω είναι εντελώς διακριτό από καλλιτέχνες όπως ο Van Gogh ή Χαλεπάς οι οποίοι ήταν άνθρωποι με ακαδημαϊκή παιδεία, καλλιτέχνες επαγγελματίες οι οποίοι στη συνέχεια απλά νόσησαν. Και ενδεχομένως, να αντιφάσκω γιατί σχετικά, πριν κάποια χρόνια, στο Maison Rouge στο Παρίσι είχε πραγματοποιηθεί μία έκθεση με έργα ψυχιατρικά ασθενών η οποία προσέλκυσε πάρα πολλούς επισκέπτες και άρα γεννάται το ερώτημα του πώς μιλάμε για μία τέχνη του περιθωρίου όταν έχει τέτοια ανταπόκριση. Και πάλι βέβαια σε κανένα βιβλίο ιστορίας της τέχνης δεν θα τους δεις να περιλαμβάνονται γιατί αντίκειται στον σημερινό φιλοσοφικό ορισμό που έχουμε δώσει στην τέχνη, επομένως είναι σίγουρα εκτός, αποκλεισμένοι.

Στην δεύτερη έκθεση διαπραγματευόμαστε το ζήτημα έργων τα οποία δεν παρουσιάζονται επειδή δεν γνωρίζουμε το όνομα του καλλιτέχνη που τα δημιούργησε. Βγαίνουμε έξω από εδώ και βλέπουμε ένα πεταμένο έργο, εξαιρετική σύνθεση η οποία μας εντυπωσιάζει, αλλά δεν έχει υπογραφή. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να εκτεθεί σε κάποιο μουσείο ή πινακοθήκη, γιατί δεν υπάρχει αυτή η πρόβλεψη έκθεσης ανωνύμων έργων. Στην αρχαία τέχνη, την μεσαιωνική και την λαϊκή έχουμε πολλά παραδείγματα έργων χωρίς προσδιορισμένο δημιουργό, αλλά στη σύγχρονη τέχνη, στον 20^Ο αιώνα δεν προβλέπεται αυτό. Άλλωστε, αυτό αντίκειται στην ίδια την ιδέα που έχουμε για την τέχνη, η οποία είναι εντελώς καλλιτεχνοκεντρική, σημασία έχει ο καλλιτέχνης, όχι το έργο. Άρα και πάλι πρόκειται για μία κατηγορία έργων που μένουν εκτός συστήματος. Εμείς τα βρήκαμε μέσω ενός συλλέκτη ο οποίος έχει συγκεντρώσει εκατοντάδες τέτοια έργα την τελευταία δεκαπενταετία, χωρίς φυσικά να μπορούμε να προσδιορίσουμε το χρονικό σημείο δημιουργίας τους κινούνται από το 19^ο αιώνα έως σήμερα.

Απέναντι στους κολοσσούς της documenta14, εμείς, κύριοι, σας αντιπροτείνουμε έργα ψυχικά ασθενών και ανώνυμων καλλιτεχνών. Το «Ελλαδικό Αντιπαράδειγμα»!