Το καλοκαίρι που πέρασε, έκανα στα Κύθηρα, όπου ζω τον περισσότερο καιρό, μια έκθεση με τίτλο :«Τοπικά Προϊόντα ΙΙ».
Είναι ένας τίτλος που χρησιμοποιώ στις εκθέσεις που κάνω στα Κύθηρα, γιατί δειχνω έργα που έχουν φτιαχτεί εκει , και τα δείχνω φρέσκα, μόλις βγαλμένα απο το εργαστήριό μου, προσπαθώντας να υποδείξω την σχέση που έχουν με τον τόπο παραγωγής τους.
Φέτος, είχα την τιμή και την χαρά να έχω ένα κείμενο απο τον Σπύρο Γιανναρά το οποίο χρησιμοποίησα εκεί σαν « οδηγία προς τους ναυτιλλομένους » μέσα στο χώρο της έκθεσης. Και τώρα, που κάνω αυτή την έκθεση στο «Φουγάρο» στο Ναύπλιο, σκέφτηκα να δημοσιοποιήσω αλλιώς αυτό το κείμενο, επειδή μιλά φωτίζοντας σημεία της δουλειάς μου, όντας γραμμένο εκεί, στο νησί, στον τοπο παραγωγής.
Εδώ στο Ναύπλιο όμως, στις ιδανικές συνθήκες του χώρου της έκθεσης, έχοντας αποκτήσει την απόσταση του χώρου, του χρόνου, ακόμα και της εποχής, (τότε ήταν μέση καλοκαιριού),και με μια επιλογή έργων άλλης λογικής, τα έργα μου φαντάζουν διαφορετικά, έχουν να δείξουν και να αποδείξουν αλλιώς την ουσία τους.
Αλλά το κείμενο αυτό του Σπύρου Γιανναρά δείχνει με ένα τρόπο από που έρχονται, και γι αυτό μ΄ αρέσει τόσο. Άλλωστε η έκθεση στο Ναύπλιο είναι και αυτή μια εικαστική διαδρομή για το βλέμμα του θεατή, καθώς υπάρχει ένα, κυρίαρχο στο χώρο, site specific έργο, που δημιουργείται από επιμέρους ζωγραφικά έργα, πολλά από τα οποία είχαν παρουσιαστεί στην έκθεση στα Κύθηρα.
«Κάνοντας τον γύρο – παραλίγο να πω, τον περίπλου – της εικαστικής έκθεσης του Μανώλη Χάρου, «Τοπικά Προϊόντα ΙΙ», μου καρφώθηκε στο μυαλό ένας πιθανός εναλλακτικός τίτλος: «Απ’ τα ονειρώδη θαλασσινά, στα ονειρεμένα τοπία του γενέθλιου τόπου» —μια ενδεχόμενη, μ’ άλλα λόγια, ανάγνωση, της εικαστικής διαδρομής που προτείνει η συγκεκριμένη έκθεση.
Γιατί η ζωγραφική γραμμή του ορίζοντα (νοερή προέκταση της φυσικής), το χρωματικό διάνυσμα, που εισάγει τον θεατή στην έκθεση, τον αρπάζει, κατά κάποιο τρόπο, απ’ τον γιακά και τον φέρνει μια σβούρα στον μικρό χώρο της γκαλερί του Καψαλιού.
[Στην έκθεση που περιγράφει ο Σ. Γ. υπήρχε ζωγραφισμένη στον τοίχο μια γραμμή στο υψος του πραγματικού ορίζοντα, που έβλεπε ο θεατής απο την πόρτα και τα παράθυρα της παραθαλάσσιας αίθουσας].
Η κυκλική παράθεση των πινάκων σε συνδυασμό με τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει ο Χάρος την ακουαρέλα, (το βασικό υλικό των πινάκων της έκθεσης), δημιουργώντας χρωματικά σκίτσα, θα έλεγε κανείς, ή κρατώντας χρωματικές σημειώσεις, δημιουργεί μια αίσθηση ταχύτητας, ίσως και ιλίγγου στον παρατηρητή που περικλείεται μέσα στα χρώματα της παλέτας του. Παραλλάσσοντας για άλλη μια φορά τα ίδια λεγόμενα, θα έλεγα πως η ζωγραφική διαδρομή στην οποία καλεί η έκθεση τον θεατή, είναι μια σταδιακή καταβύθιση στο νερό και στο χρώμα, στην ακουαρέλα, (την παντρεμένη με το λάδι και το ακρυλικό) και στο θαλασσινό νερό.
Απαλλαγμένοι απ’ το βάρος της ύλης, οι διαφανείς όγκοι λειτουργούν λιγότερο ως τοπόσημα, ως γεωγραφικά σημαίνοντα ή αναγνωρίσιμα τοπία, και περισσότερο ως χρωματικές αποτυπώσεις των συναισθημάτων που γεννούν στον ζωγράφο τα τσιριγώτικα τοπία σε διαφορετικές εποχές του χρόνου.
Εξ ου οι τίτλοι των πινάκων που παραπέμπουν στις εποχές του χρόνου, αποφεύγοντας να ονοματίσουν τα συγκεκριμένα τοπία: «Απρίλης», «Ιούλιος», «Μάρτης», πρωί, και «Φεβρουάριος βροχή».
[Οι τίτλοι της έκθεσης στο «Φουγάρο» είναι όλοι λέξεις ή φράσεις από πηγές: αγαπημένα βιβλία, στίχους τραγουδιών, ποιήματα,σινεμά. Για μένα είναι μια υπόγεια αναφορά στην άλλη γενέθλια γή, την «πηγή της αρχικής ιδέας», της πρώτης έμπνευσης. Παραθέτοντάς τους παρακάτω, δηλώνω πως είναι λέξεις που βρήκα στον Σεφέρη, τον John Le Carre, τους Talking Heads, τους Lucio Dalla, A. Camilleri, M.V.Montalban,T.S. Elliot, Beaudelaire, Blaise Cendrars, κ.α….κ.α… Nice day for it , Reflections, On a road to nowhere, Okay this morning, The only way to go ,Some kind of sea-change, You wonder where you are, The tempest , There’s a port in my mind , I fiori della Traviata, Arcadia , Nave va, Volturno, So maybe you΄ve been there, Le navire roulait sous un ciel sans nuages, Vargtimmen , Tira forte il vento, OMG, είναι μερικοί απο τους τίτλους στους οποίους αναφέρομαι.]
Η έκθεση λειτουργεί σε δύο βασικούς άξονες. Στο οριζόντιο του ορίζοντα και στον κατακόρυφο που οδηγεί στο αχανές βάθος ή βένθος της θάλασσας, στο κατεξοχήν γενέθλιο τοπίο, που είναι το τοπίο του βυθού. Στα «βάθη» του ομώνυμου πίνακα. Γιατί όλοι μας είμαστε καμωμένοι από νερό και φως.
Αν υποθέσουμε πώς η συνομιλία του Μανώλη Χάρου με τα Κύθηρα είναι μια επαναλαμβανόμενη εικαστική αποτύπωση, δηλαδή μια επανεύρεση του γενέθλιου τόπου μέσα στον τόπο και με τον τρόπο της τέχνης, τότε αυτή δεν μπορεί παρά να ακολουθεί την αέναη κυκλική πορεία της συγκεκριμένης έκθεσης.
Απηχεί δηλαδή την αναγκαία ομηρική περιπλάνηση που προετοιμάζει τη συνάντηση με τη γενέθλια νήσο. Διότι τον τόπο σου δεν τον ανακαλύπτεις απλώς και μόνο επειδή γεννήθηκες εκεί, αλλά μονάχα σαν επιστρέφεις στα πάτρια ως ξένος ταξιδιώτης. Μονάχα όταν έχεις μετατρέψει τη γενέθλια γη σε προορισμό, δηλαδή σε ταξίδι στα Κύθηρα.»
Σπύρος Γιανναράς
Η τελευταία φράση ήταν για μένα τόσο αποκαλυπτική, που νομίζω πως αποτέλεσε το κίνητρο για να δημοσιοποιήσω παραπάνω το κείμενο αυτό.
Καταλαβαίνω πως « η μετατροπή της γενέθλιας γής σε προορισμό », όχι στην Ιθάκη,αλλά στον ουτοπικό προορισμό που έχει το ταξίδι στα Κύθηρα, αποτυπώνει ακριβώς τη φάση στην οποία βρίσκομαι εδώ και κάποια χρόνια.
Είναι εκείνη η « επιστροφή στο σπίτι » όταν είχα δει, σαν φοιτητής εκτός Ελλάδας, την ταινία του Βιμ Βέντερς Lightning Over Water : απο τότε κατάλαβα πως η φράση που λέει ο Ρόμπερτ Μίτσαμ μιλούσε για εμένα, και με μαρκάρισε ανεξίτηλα.
Μανώλης Χάρος