Τι κοινό μπορεί να έχουν πρόσωπα και πράγματα όπως o Jay Z, η Rihanna, ο Kanye West, ένα συγκρότημα της δεκαετίας του ’70 –Τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης- μία νέα κοπέλα, η 34χρονη Ηλιάνα Δανέζη και ο ελληνικός κινηματογράφος; Ένα τραγούδι! Ένα τραγούδι όμως, το οποίο έκρυβε πίσω του μια ιστορία βάρους 40… ετών, που έγινε αιτία και αφορμή να γεννηθεί ένα ντοκιμαντέρ!
Γιατί, όπως λέει και ο τίτλος του τραγουδιού, «κάποια μέρα στην Αθήνα», λίγα χρόνια πριν, η Ηλιάνα Δανέζη έμαθε πώς έφθασε να πάρει δύο Γκράμυ ο συνθέτης Θανάσης Αλατάς παρέα με τον Jay Z! Και εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τα συμβάντα και τις λεπτομέρειες που αποφάσισε να τα μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη και ας μην είχε ξανακάνει σινεμά, γιατί απλώς μια τέτοια ιστορία άξιζε -και έπρεπε- να καταγραφεί.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Ήταν περίπου μία δεκαετία πριν, όταν ένας Έλληνας μουσικός, ο Θανάσης Αλατάς, κάποτε μέλος του γκρουπ με το περίεργο όνομα που φέρνει στο νου θεωρίες… φιλοσοφίας, πήρε ένα μήνυμα που τον άφησε εμβρόντητο! Εκπρόσωποι της δισκογραφικής εταιρείας του Jay Z, του ζητούσαν να τους παραχωρήσει άδεια να χρησιμοποιήσουν μέρος ενός από τα τραγούδια του μοναδικού άλμπουμ που έβγαλαν Τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης, στα μέσα του ’70, για να το βάλουν σε δικό τους κομμάτι! Η συνδιαλλαγή φυσικά έγινε και μερικά δευτερόλεπτα της μουσικής του «Κάποια Μέρα Στην Αθήνα» ενσωματώθηκαν στο τραγούδι «Run This Town», με τις φωνές των Rihanna, Jay Z και Kanye West! Η συνέχεια ήταν ακόμη πιο ασύλληπτη. Το τραγούδι το 2010 πήρε Γκράμυ καλύτερου χιπ χοπ τραγουδιού και αργότερα βραβείο του ΒΜΙ!
Έχοντας πίσω της μια πορεία στην τηλεόραση, στον τομέα της έρευνας και της οργάνωσης παραγωγής, αλλά, κυρίως, την αξέχαστη εμπειρία των γυρισμάτων δίπλα στον σκηνοθέτη και «δάσκαλό» της Νίκο Τριανταφυλλίδη για «Τα Στέκια» του στην ΕΡΤ και το ντοκιμαντέρ που άφησε πίσω για τον αγαπημένο του ΠΑΟΚ, η Ηλιάνα Δανέζη αποφάσισε να κάνει το μεγάλο βήμα πίσω από την κάμερα.
Το θέμα ήταν όμως να πείσει τον αλλοτινό συνθέτη και κιθαρίστα του γκρουπ, Θανάση Αλατά, να δεχθεί να κάνει κι αυτός το δικό του βήμα μπροστά από την κάμερα. Να γυρίσει πίσω 40 χρόνια το ρολόι της ζωής του, και να ξαναβρεθεί με τους συντρόφους με τους οποίους έζησαν τόσο έντονα από το 1974 ως το 1976, κάνοντας συναυλίες και δημιουργώντας το μοναδικό τους άλμπουμ. Να συναντηθεί μετά από τόσα χρόνια με τον αλλοτινό ντράμερ Χρήστο Βλαχάκη που ζει μια ζωή «κανονική» στην Ολλανδία, και τον Νίκο Γράψα κάποτε σόλο κιθάρα και φωνή του γκρουπ, που εξακολουθεί να γράφει μουσική και να διδάσκει στη Ζάκυνθο -και να κάνουν παρέα αυτόν τον κύκλο από το παρελθόν στο παρόν. Χωρίς τον αγαπημένο τους μπασίστα και τραγουδιστή Μαρίνο Γιαμαλάκη που δεν είναι πια εδώ -«έφυγε»το 2016. Για αυτό άλλωστε το ντοκιμαντέρ αφιερώνεται με πολλή αγάπη σε αυτόν και στον Νίκο Τριανταφυλλίδη.
Η σκηνοθέτις Ηλιάνα Δανέζη
Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο, αλλά τελικά, δεν ήταν αδύνατο… Και το νερό μπήκε στο αυλάκι με την σκηνοθέτιδα-παραγωγό Μαρίνα Δανέζη, αδερφή της Ηλιάνας, να αναλαμβάνει την παραγωγή και την Δώρα Μασκλαβάνου το δύσκολο πόστο του μοντάζ σε μια ταινία με ελάχιστο διαθέσιμο αρχειακό υλικό.
Λίγο πριν την πρεμιέρα στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η Ηλιάνα Δανέζη, αρκετά φορτισμένη συναισθηματικά από όλη αυτή την ιστορία που πλέον είναι και δική της, μας γράφει σε ένα προσωπικό «σημείωμα» πώς ξεκίνησε η περιπέτεια, πώς επέμεινε να δώσει σάρκα και οστά στο όραμά της και πώς έφθασε μέχρι το τέλος. Ή όπως λέει και η ίδια, χρησιμοποιώντας μια ρήση του Βρετανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, Douglas Adams, «Σπάνια κατέληγα εκεί που ήθελα να πάω, αλλά πάντα κατέληγα εκεί που θα έπρεπε να είμαι»:
Τα 3 εναπομείναντα Επίπεδα σήμερα, 40 χρόνια μετά: Νίκος Γράψας, Χρήστος Βλαχάκης, Θανάσης Αλατάς
«Έλλειψη προσανατολισμού, ζήτημα τύχης ή κάτι αδιόρατα προσδιορισμένο; Το σίγουρο είναι πως, ότι και αν ήταν, με οδήγησε εκεί που έπρεπε να είμαι… Απέναντι σε μία ιστορία που έπρεπε πάση θυσία να εξερευνήσω. Από την πρώτη στιγμή η απίστευτη ιστορία του συγκροτήματος Τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης ασκούσε μια μεγάλη, σχεδόν μαγνητική, έλξη επάνω μου.
»Ένας δίσκος ηχογραφημένος κάτω από δύσκολες συνθήκες από μία παρέα νεαρών παιδιών από το Ίλιον που προσπαθούσε, στα μεταπολιτευτικά χρόνια, να δημιουργήσει. Τότε που η Ελλάδα έβγαινε από τον χουντικό γύψο και οι νέοι ξέδιναν στα αυτοσχέδια προβάδικα προσπαθώντας να μιμηθούν, να φτάσουν και να ξεπεράσουν (!) τους μουσικούς -εγχώριους και ξένους- ήρωες που, χαμογελώντας σε αφίσες, κοσμούσαν τα δωμάτιά τους. Αυτό το «χαμόγελο» και η αναβλύζουσα εφηβεία ήταν η μαγιά για τα δικά τους τραγούδια που λειτουργούσαν ως πυξίδα της δικής τους ανεξάρτητης μουσικής περιπλάνησης. Αλλά ο αμείλικτος χρόνος τρέχει… και μετά ακολουθούν οι υποχρεώσεις, οι οικογένειες, η κανονικότητα. Οι αφίσες αποκαθηλώνονται και η «αναβλύζουσα εφηβεία» μετατρέπεται σε «ομαλώς ρέουσα ενηλικίωση». Όμως τα τραγούδια μένουν, αυτονομούνται και εσωκλείουν πάντα την επανάσταση και τη νιότη. Έτσι και ο δίσκος των 4 Επιπέδων της Ύπαρξης «αυτονομήθηκε», έκανε το δικό του αναρχικό ταξίδι και έφτασε στα αυτιά των μεγάλων κεφαλών της βαριάς μουσικής βιομηχανίας, χαρίζοντας στον Θανάση Αλατά δύο Grammy και την αίσθηση της κατάκτησης του αμερικανικού ονείρου!
»Σεπτέμβρης του 2017. Τον βρίσκω στο Facebook. Του στέλνω αίτημα φιλίας επιδιώκοντας μία συνάντηση. Με κάνει «φίλη» και δέχεται να με συναντήσει σε ένα καφέ στο Κολωνάκι. Εκεί είναι τα γραφεία της Ένωσης Συντακτών Ηλεκτρονικού Περιοδικού Τύπου της οποίας είναι Γραμματέας. Είναι συνδικαλιστής. Και μάχιμος. Και πολύ περίεργος για αυτό το ανέλπιστο αίτημα φιλίας. Είναι σίγουρος πως θέλω την βοήθειά του ως εσχάτως άνεργη από το Mega. Εικασίες που δεν επιβεβαιώνονται. Του σκάω την βόμβα! Είναι απορημένος και συγκινημένος. Δεν το δείχνει. Το καταλαβαίνω. «Ηλιάνα, να το σκεφτώ… Με αιφνιδίασες! Ο Μαρίνος δεν είναι πια μαζί μας. «Έφυγε» πριν λίγο καιρό. Ο Χρήστος έχει μια ζωή στρωμένη στην Ολλανδία και ο Νίκος μένει στην Ζάκυνθο και συνεχίζει με τα μουσικά. Να τους ρωτήσω. Δεν υπόσχομαι τίποτα. Αν είναι, θα επανέλθω». Σιωπή και αναμονή. Και τελικά επανήλθε. Είναι Οκτώβρης του 2017, προς το τέλος του.
Η Ηλιάνα Δανέζη στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ
»Οι υπόλοιποι, και αυτοί με τη σειρά τους, σκεπτικοί. «Τι να τα σκαλίζουμε τώρα, είναι και ο Μαρίνος που έχει φύγει. Πώς θα γίνει μια ταινία για τα 4 Επίπεδα όταν έχουμε μείνει 3;». Τους εξηγώ πως η ταινία θα αποτελέσει μία καταγραφή της νιότης τους και της μικρής, αλλά άκρως ενδιαφέρουσας, μουσικής τους διαδρομής. Και η καταγραφή εξασφαλίζει την μνήμη… Και η μνήμη την αθανασία -αναμνήσεων και ανθρώπων. Κι έτσι τους πείθω. Χριστούγεννα του 2017.
»Αυτό το ντοκιμαντέρ, είναι το μεγάλο στοίχημα για μένα! Πώς να πείσεις τρεις άντρες που έχουν πατήσει τα 60 κι έχουν διαγράψει διαφορετικές πορείες, να το «σκάσουν» για λίγο από την καθημερινότητά τους και να ξαναγίνουν οι νέοι που πρόβαραν στα υπόγεια προβάδικα της Δυτικής Αττικής; Πώς να αποδώσεις το κλίμα μιας περασμένης εποχής μέσα από λίγες ασπρόμαυρες φωτογραφίες που έχεις στην διάθεσή σου; Ο Νίκος, ο Χρήστος και ο Θανάσης αμφιβάλλουν αν θα τα καταφέρω -αλλά, από την άλλη, δείχνουν να με εμπιστεύονται.
»Διάβασμα σε βιβλία της εποχής, ψάξιμο στα μουσικά περιοδικά των ‘70s, αναζήτηση αρχειακού υλικού από super 8 films της εποχής τραβηγμένα από ερασιτέχνες. Και εβδομαδιαίες συναντήσεις στο σπίτι του Θανάση. Πολύωρες επισκέψεις, ατέλειωτες συζητήσεις. Κάθε Πέμπτη ή Παρασκευή. Ακρόαση, καφές και γλυκό, οικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης. Οι χειμερινοί μήνες του 2018.
Σε ψυχεδελική ατμόσφαιρα η αφίσα του ντοκιμαντέρ:Τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης τη δεκαετία του ’70: Χρήστος Βλαχάκης (ντραμς), Μαρίνος Γιαμαλάκης (μπάσο-φωνή), Νίκος Γράψας (σόλο κιθάρα-φωνή), Θανάσης Αλατάς (κιθάρα)
»Δρομολογώ τα γυρίσματα στη Ζάκυνθο και την Ολλανδία. Δεν είναι δυνατόν να μην δω πού ζουν, με ποιους κάνουν παρέα, τι κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους. Αρχές Ιουνίου λοιπόν, ταξιδεύουμε για την Ζάκυνθο με ασφυκτικά φορτωμένο το αυτοκίνητο μου με εξοπλισμό, εκλεκτούς συναδέλφους-φίλους και μπόλικο ενθουσιασμό! Επίσκεψη-γύρισμα στη φωνή του γκρουπ Νίκο Γράψα. Γνωρίζουμε τους αγαπημένους του μαθητές, βολτάρουμε στους δρόμους της Ζακύνθου με τη μικρή του κόρη, απολαμβάνουμε το ηλιοβασίλεμα στο Καμπί κάνοντας παράλληλα ταχύρρυθμα μαθήματα ποίησης, μουσικής και λογοτεχνίας με δάσκαλο τον Νίκο! Συνέχεια στο Leeuwarden της Ολλανδίας. Συναντάμε τον αλλοτινό ντράμερ Χρήστο Βλαχάκη που είναι η χαρά της ζωής! Τον βρίσκουμε στην αγαπημένη του ελληνική ταβέρνα «Ρόδος» να τρώει με τους φίλους του. Κάνουμε βόλτα με το ποδήλατο, πάμε στη δουλειά του εκεί, στο δημόσιο νοσοκομείο, όπου μας υποδέχονται θερμά οι φίλοι και συνάδελφοι του. Σβήνουμε στο σπίτι μαζί του τα κεράκια της τούρτας του και κάνουμε μπάνιο στη Βόρειο Θάλασσα!
»Πόσα συμπυκνωμένα συναισθήματα και εμπειρίες κρύβει ο Ιούνιος του 2018… Ταξίδεψα σε Ζάκυνθο και Ολλανδία θέλοντας να γνωρίσω τον Νίκο και τον Χρήστο μέσα από την καθημερινότητά τους, γι’ αυτό και τους ζήτησα να μην αλλάξουν τίποτα από αυτήν για μένα. Ήθελα να τους ακολουθώ διακριτικά και αθόρυβα. Συνειδητοποιώ πόσο διαφορετικοί είναι οι τρεις τους αλλά και οι δρόμοι που πλέον έχουν τραβήξει. Η απόλυτη πρόκληση για μένα είναι αυτοί οι τρεις δρόμοι να διασταυρωθούν «Κάποια μέρα στην Αθήνα». Και αυτό τελικά γίνεται στις αρχές του φθινοπώρου! Για δύο μέρες τα ήπιαμε σε μπαρ, κάναμε βόλτα με το αυτοκίνητο στα παλιά τους μουσικά στέκια και τζαμάραμε. Σεπτέμβριος 2018.
»Τα γυρίσματα μαζί τους τελείωσαν. Μπαίνουμε στο τελικό στάδιο της ταινίας, στο μοντάζ και στα εργαστήρια. Το έργο όμως θα έμενε ατέλειωτο αν, μέσα από την ιστορία αυτών των τριών ανθρώπων, δεν κατέγραφα και την ξέφρενη πορεία του ίδιου του, ενός και μοναδικού, δίσκου τους. Μουσικοί και άνθρωποι της μουσικής, συλλέκτες δίσκων και φίλοι της γειτονιάς προσπαθούν να δώσουν μία ερμηνεία για αυτήν την αναπάντεχη συνάντηση ανάμεσα στα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης και τους Jay Z, Kanye West, Rihanna. Ενώ, από την απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, μαθαίνουμε, από πρώτο χέρι, τις λεπτομέρειες.
»Τελικά όμως και μέσα από όλα αυτά, η ταινία ιχνηλατεί και διατρέχει την δεκαετία του ’70. Τότε, εκεί, όπου τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης έζησαν μαζί. Ρίχνει κλεφτές ματιές στην κοινωνική, πολιτική και μουσική πραγματικότητα της εποχής και εστιάζει στις ανώνυμες παρέες που αθόρυβα, αλλά δυναμικά, γράφουν τη μουσική ιστορία.
»Για μένα, αυτή η ταινία, όρισε ένα προσωπικό σημείο επανεκκίνησης. Τώρα, θα ταξιδέψει πέρα από εμάς που την κάναμε. Και θα συγκινήσει μόνο αν είναι εμποτισμένη με αγάπη και τρυφερότητα, όπως ακριβώς συνέβη και με τον δίσκο που δημιούργησαν τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης. Θυμάμαι πάντα με αγάπη το βλέμμα των πρωταγωνιστών της ταινίας μου, αλλά και των υπόλοιπων φίλων που πήραν μέρος σε αυτήν. Κάθε φορά που αναπολούσαν τις νεανικές τους τρέλες, τα μάτια τους έβγαζαν φωτιές… Και αυτές οι φωτιές είναι αποτυπωμένες για πάντα στη μεγάλη οθόνη…».
Μία απο της αφίσες του Φεστιβάλ