Είχα ακούσει φίλους, τόσο από την ευρύτερη hip hop σκηνή, όσο και από πολιτικά μετερίζια να μιλάνε για τους Social Waste πριν από αρκετά χρόνια. Τους έχασα και τους ξαναβρήκα μπροστά μου. Ένιωσαν ότι είχαν κάτι να μας πουν ακόμα και έτσι επανεμφανίστηκαν κάπου στο 2011. Ο Γιάννης που ασχολείται με την μουσική παραγωγή, κυρίως μέσω διαφόρων οργάνων (λαούτο, κιθάρα, μαντολίνο, ακορντεόν). Ο Λεωνίδας που γράφει στίχους, ραπάρει, και συμμετέχει και στο «στήσιμο» των κομματιών, ο Πολύτροπος που έχει αναλάβει ότι έχει να κάνει σχέση με τεχνολογία και ο Χρήστος που έχει αναλάβει τα της παραγωγής και σιγά σιγά γράφει και στίχους. Τους συνάντησα στις τελευταίες τους πρόβες για την παρουσίαση του καινούργιου τους δίσκου, «Με μια Πειρατική Γαλέρα», αυτό το Σάββατο 19/03 στο Ίλιον Plus. Μιλήσαμε για το hip hop, τα παλιά και αυτά που είναι να ‘ρθουν.
«Νιώθω στις φτέρνες μου ξανά στου Ροσινάντε τα πλευρά / Και πάμε. Μου το χε πει το μυστικό κάποιο πουλί περαστικό / Και δε φοβάμαι».
Πώς προέκυψε το «Social Waste» και βασικά γιατί «Waste»; Χαμένοι, ή απόβλητοι; Ή μήπως λούμπεν (από επιλογή);
Γιάννης: Είχαν πέσει στο τραπέζι κάποια ονόματα, αυτό ήταν που διαλέξαμε, ή μάλλον μας διάλεξε. Κουβαλάει μια ειρωνεία μιας και η κοινωνία μας κάποιον που σκέφτεται και πράττει διαφορετικά τον θεωρεί απόβλητο. Έτσι, ίσως αυτοκαθοριστήκαμε πριν προλάβει να μας αποβάλλει. Με τα χρόνια φάνηκε ότι το ακολουθούμε και μας ακολουθεί.
Λεωνίδας: Καλά μη νομίζεις ότι το είχαμε «φιλοσοφήσει» και πολύ όταν το διαλέξαμε. Ήμασταν 16-17 χρονών, και ήτανε τότε «της μόδας» τα hip hop συγκροτήματα να έχουν «αμερικανόφωνα» ονόματα. Ήτανε δυο σχολικές μπάντες που αποφάσισαν να ενωθούν και να γίνουν μία, η μια – η δική μου και του Γιάννη – που δεν είχε όνομα, και η άλλη (του Παρία και του Πολύτροπου) λεγόταν civil waste, ή urban waste, δε θυμάμαι καλά. Οπότε όταν πρότειναν το δικό τους όνομα εγώ το βρήκα πολύ «αστικό» και ότι με περιόριζε θεματικά. Κοίτα τώρα να δεις θέματα που είχαμε. Οπότε αντιπρότεινα το urban – civil να το κάνουμε social. Ε αυτό ήταν όλο.
Πολύτροπος: Καθαρά από αντίδραση· βλέποντας στην εφηβεία μας ότι διαφέρουμε από την μάζα ήταν επιλογή μας να στραφούμε στο περιθώριο. Αλλά ένα διαφορετικό περιθώριο μακριά από μια μάζα που περιμένει να πάει Παρασκευή βράδυ για να ετοιμαστεί και να βγει στα μπουζούκια. Κάπως έτσι γνωριστήκαμε και βάλαμε μπρος. «Απόβλητοι» γιατί στην κοινωνία που μας ετοιμάζανε να πάμε, εμείς δεν είχαμε θέση. Δεν ταιριάζαμε.
Πόσο μακρινό φαίνεται το 1999 όταν ξεκινούσατε; Τα κίνητρα, οι λόγοι που ξεκινήσατε στο hip hop είναι ακόμα οι ίδιοι και σήμερα;
Γιάννης: Γνωριστήκαμε μέσα από συναυλίες hip hop και γίναμε παρέα με αφορμή την μουσική. Μάθαμε να χρησιμοποιούμε αυτούς τους μουσικούς κανόνες να εκφραζόμαστε τόσο μουσικά όσο και στιχουργικά. Από κει και πέρα με τα χρόνια πειραματιζόμαστε, κάνουμε κάποιο βήμα παραπέρα, πάντα βασιζόμενοι σε βιώματα.
Λεωνίδας: Τα κίνητρα είναι ίδια, να εκφραστούμε κοινωνικοπολιτικά – και καμιά φορά προσωπικά – και να εκφράσουμε. Τα μέσα είναι διαφορετικά καθώς και ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο και το hip hop. Δεν υιοθετούμε πλέον άκριτα κανόνες και συνήθειες απλά και μόνο επειδή «είναι του είδους». Επιλέγουμε ό,τι μας ταιριάζει και γουστάρουμε να απορρίπτουμε τα υπόλοιπα. Κοιτάμε να το πάμε «λίγο πιο πέρα» από εκεί που το παραλάβαμε εμείς, στιχουργικά, ερμηνευτικά, αλλά και μουσικά, με τη χρήση των μεσογειακών οργάνων ας πούμε. Επίσης, πλέον και η ίδια η μπάντα, στην εσωτερική λειτουργία της, είναι ένα πείραμα αυτονομίας και αμεσοδημοκρατίας. Έχουμε ισότητα αποδοχών, όταν υπάρχουν βέβαια, εξόδων και απόψεων, προσπαθούμε να έχουμε κοινωνική δράση μέσα από συναυλίες, ομιλίες που δίνουμε σε πανεπιστήμια και κοινωνικά κέντρα για τον κοινωνικοπολιτικό ρόλο του hip hop, τραγούδια, συνεντεύξεις, αλλά και clip όταν κάνουμε. Δεν έχουμε μάνατζερ, οργανώνουμε μόνοι μας τα live μας, στήνουμε μόνοι μας τα άλμπουμ μας και δε μας επιβάλει κανένας τίποτα.
Πολύτροπος: Σαν πιτσιρικάς θέλεις να γαμήσεις τον κόσμο, όσο όμως μεγαλώνεις αντιλαμβάνεσαι ότι ο κόσμος πρέπει να αλλάξει, και για να αλλάξει πρέπει να αλλάξεις και εσύ μαζί του. Κάτι που φαίνεται στους στίχους μας. «Είμαι η άμμος στα γρανάζια σας… Με τον καιρό να ‘ναι κόντρα… μια εποχή τελειώνει… κι όμως αλλάζει… θα τον αλλάξουμε εμείς».
Χρήστος: Αρχικά να πω ότι το 1999 εγώ ήμουν στους D.O.D. και μετά πέρασα κάνα δυο φεγγάρια από Βαβυλώνα. Στους Social Waste βρέθηκα λίγο πριν το άλμπουμ «Στη γιορτή της Ουτοπίας». Η κοινωνικοπολιτική έκφραση νομίζω, είναι το βασικό κίνητρο και προφανώς άκουγα και ακούω Hip Hop οπότε και η ανάγκη έκφρασης βρήκε αυτό το «δρόμο». Όσον αφορά στα σημερινά κίνητρα, πιστεύω ότι πλέον υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για κοινωνικοπολιτική έκφραση μιας και τα πράγματα τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως δεν πάνε καλά και ο καθένας πρέπει να κάνει κάτι γι’ αυτό από όποια μεριά μπορεί.
Από τον Γκαλεάνο και τους EZLN στον Καββαδία και τον Μίσσιο. Παντού αναφορές για τις πολιτικές επιρροές. Στιχουργικά, μουσικά, καθαρά καλλιτεχνικά από πού εμπνέεστε;
Γιάννης: Στιχουργικά επηρεαζόμαστε από πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες, παίρνουμε θέση. Μουσικά έχουμε επιρροές από διαφορετικές μουσικές. Οι περισσότεροι ήμαστε από Κρήτη, οπότε κουβαλάμε στοιχεία αυτής της παράδοσης, από κει και πέρα έχουμε ακούσματα σχεδόν από όλες τις μουσικές σκηνές. Από ροκ, reggae, hip hop, blues, ρεμπέτικα, ανοιχτά αυτιά να χεις….
Λεωνίδας: Από πολλά και απροσδιόριστα πράγματα. Από ένα βιβλίο, ένα τραγούδι, ένα ποίημα, μια σκέψη, μια κουβέντα. Από τα βιώματα του καθενός, τα ταξίδια – που είναι μεγάλα σχολεία -, τους ανθρώπους που γνωρίσαμε και μας επηρέασαν και είναι κόσμοι ολάκεροι. Στιχουργικά, επειδή γράφω το μεγαλύτερο μέρος των στίχων, εγώ κουβαλάω πολύ Καββαδία, Καρυωτάκη, Άλκη Αλκαίο, «Χαΐνη» Αποστολάκη, Ναζίμ Χικμέτ, Αναγνωστάκη, και πολλούς πολλούς άλλους. Μουσικά, επειδή τυχαίνει να είμαστε από την Κρήτη, κουβαλάμε βιωματικά όλο αυτό το μουσικό πλούτο αυτού του χωνευτηριού πολιτισμών που λέγεται Μεσόγειος, αλλά και άλλες μουσικές που μας γοήτευσαν στην πορεία και μπορεί να έρχονται από αλλού.
Πολύτροπος: Μπορεί να εμπνευστείς από το οτιδήποτε, το θέμα είναι πως θα το παρουσιάσεις προς τα έξω και ποια οπτική γωνία του θα δείξεις.
Χρήστος: Όταν διαβάζεις, ταξιδεύεις, μιλάς με ανθρώπους με διαφορετικές κουλτούρες και βιώματα είναι μονόδρομος να γράψεις γι αυτά. Μουσικά τώρα, είναι περίπλοκο: όσο περισσότερο ακούς μουσική από κάθε γωνιά του πλανήτη, τόσο «αποθηκεύεις» ήχους και μελωδίες που είναι λογικό να εμπνευστείς όταν δημιουργείς κάτι δικό σου.
Ο Δεκέμβρης του ’08, η «Αραβική Ανοιξη», οι πλατείες του ’11. Η επανεμφάνισή σας μετά από 10 χρόνια σχετίζεται με κάτι από αυτά;
Γιάννης: Η επανεμφάνιση ήρθε γιατί είχαμε να πούμε πράγματα που κρατούσαμε χρόνια μέσα μας. Όλο μας έτρωγε κι όλο το αναβάλαμε. Σίγουρα σημαντικό ρόλο έπαιξαν κάποια καίρια γεγονότα παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα, που είτε συμμετείχαμε, είτε τα παρακολουθούσαμε. Σίγουρα ήταν μια δυνατή αφορμή και είπαμε σαν social waste ότι «η εποχή δεν σηκώνει σιωπή».
Λεωνίδας: Ναι, δε γίνεται να μη σχετίζεται. Δεν είπαμε βέβαια ποτέ «τώρα είναι η ώρα πάμε να ξαναρχίσουμε». Ήρθε λίγο από μόνο του, ίσως υποσυνείδητα να έπαιξε ρόλο και όλο αυτό που γινότανε τότε. Αλλά γενικότερα μάλλον είχαμε κάνει τον κύκλο της σιωπής, και είχαμε την ανάγκη να ξανακάνουμε τραγούδι.
Χρήστος: Εμένα με κάλυψε η φράση του Λεωνίδα με τον «κύκλο της σιωπής», οπότε μένω σε αυτό.
Πολύτροπος: Μέσα μου υπήρχε ένα μαράζι όταν άκουγα σε διάφορα καλέσματα το «Του Άρη» και το «Με τον καιρό να ‘ναι κόντρα» ευτυχώς όμως υπήρχε σε όλους μας. Έμενε όμως στα λόγια μέχρι το ’11 που η πίεση από φίλους και γνωστούς μεγάλωνε. Ένας από αυτούς ήταν ο Χρήστος που δεν έμεινε στα λόγια και στη προτροπή.
Το hip hop είναι μόνο κοινωνικοπολιτικός στίχος; Έχει διακρίσεις ταξικές ή φυλετικές ή ακόμα και σεξιστικές;
Γιάννης: Το hip hop είναι ένας κώδικας επικοινωνίας, και μάλιστα από τους πιο άμεσους. Δεν υπάρχει κανόνας να λέει ότι το hip hop πρέπει να είναι κοινωνικοπολιτικό, θα πρέπει όμως να ξέρουμε πώς, που και γιατί ξεκίνησε. Γεννήθηκε με κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά, από κει και πέρα άλλος το εξέλιξε στα μπουζούκια, άλλος στις καταλήψεις, άλλος στο δρόμο, άλλος σε μουσικά βραβεία. Το hip hop γεννήθηκε παλεύοντας τις ανισότητες και τις διακρίσεις, από κει και πέρα κάποιοι επέλεξαν σαν θεματολογία ναρκωτικά, γυναίκες, λεφτά.
Λεωνίδας: Όχι δεν είναι μόνο κοινωνικοπολιτικό. Ούτε και η ραπ, το τραγουδιστικό κομμάτι του hip hop δηλαδή. Είναι παιδί όμως οικονομικής κρίσης και αποτέλεσμα νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Είναι αντίδραση σε αυτά. Έχει αυτήν την κληρονομιά δηλαδή, ασχέτως αν αργότερα πήρε και πιο «ακίνδυνες» για το σύστημα μορφές, ή έγινε και μέρος αυτού. Ο σεξισμός υπάρχει στο hip hop κακά τα ψέμματα, όπως και στην κοινωνία άλλωστε. Επειδή όμως είναι τραγούδι που δε χρειάζεται ιδιαίτερες μουσικές γνώσεις για να το κάνεις, μπόρεσαν να το υιοθετήσουν κυρίως κατώτερες κοινωνικές ομάδες που δεν είχαν την πολυτέλεια των μουσικών σχολείων και οργάνων και μέσω αυτού να εκφραστούν.
Πολύτροπος: Δυστυχώς θα τα ακούσεις όλα στο hip hop και το χειρότερο είναι να ακούς να μιλάνε για σεβασμό οι ίδιοι που σε στίχους τους δε δείχνουν σεβασμό στις γυναίκες. Και μιλάμε για σχήματα που μαζεύουν αρκετό κόσμο στις συναυλίες τους. Εκεί αντιλαμβάνεσαι ότι και το hip hop είναι μικρογραφία της κοινωνίας. Ε και εκεί απόβλητα είμαστε.
Χρήστος: Όσοι κάνουν hip hop είναι μέρος της κοινωνίας οπότε «κουβαλάνε» ό,τι συμβαίνει στην κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι θα ακούσεις σεξιστικούς στίχους, πολιτικούς στίχους, ακίνδυνους στίχους, στίχους που στέκονται μόνο σε πίστες στα μπουζούκια και ό,τι μπορεί να έχει το μυαλό του καθένα. Από εκεί και πέρα ο ακροατής επιλέγει τι θέλει να φτάσει στα αυτιά του. Επιλέγει αν θέλει να προβληματιστεί μέσω του στίχου, ή απλά να ακούσει κάτι που θα τον βάλει σε ρυθμό.
Υμνείτε την αυτό-οργάνωση, την αλληλεγγύη και την αυτοδιάθεση. Ο άνθρωπος ή το περιβάλλον κάνουν κάτι που ακούγεται ως αυτονόητα σωστό να αποτελεί την απόλυτη ουτοπία;
Λεωνίδας: Είναι θέμα ιδεών και ιστορικών εμπειριών. Αυτές οι ιδέες δεν είναι καινούριες, υπήρξαν και σε άλλες ιστορικές «επαναστατικές» εποχές αν θέλετε να μιλήσουμε και μαρξιστικά, αλλά δεν απήλαυσαν την ιδεολογική ηγεμονία ποτέ της εποχής τους. Και τώρα επανέρχονται στον φαντασιακό ορίζοντα των κινημάτων. Δε θα το όριζα όμως σαν απόλυτη ουτοπία, η ουτοπία δε μπορεί να είναι ποτέ απόλυτη. Είναι ορίζοντας. Ανοιχτός και μακρινός. Και δρόμος. Ταξίδι. Όχι προορισμός.
Πολύτροπος: Τα πράγματα είναι απλά βοηθάς και βοηθιέσαι, στηρίζεις και στηρίζεσαι. Η ουτοπία είναι μακριά αλλά το ταξίδι ωραίο.
Χρήστος: Αυτά που υμνούμε, όπως λες, είναι αυτά που θα θέλαμε να συμβαίνουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερες και περισσότερες κοινωνικές ομάδες. Από εκεί και πέρα υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος στο οποίο αυτός δραστηριοποιείται. Κατά τη γνώμη μου, για να φτάσουμε σε αυτή την αυτονόητη ουτοπία, πρέπει να «θυσιάζουμε» απλά καθημερινά πράγματα στο χώρο εργασίας μας, στις διαπροσωπικές, οικογενειακές και φιλικές μας σχέσεις. Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να προσεγγίσουμε την ουτοπία. Το ερώτημα είναι γιατί φοβόμαστε να το κάνουμε.
Σε μια συντηρητική κοινωνία με άπειρα ταμπού και προκαταλήψεις, πόσο εύκολο είναι να γράψεις τραγούδι για τον Βελουχιώτη, ή να μιλήσεις για την Αναρχία;
Γιάννης: Το να το κρατάς μέσα σου νομίζω είναι πιο δύσκολο. Βομβαρδιζόμαστε από παιδιά με ιστορικές προπαγάνδες, κοινωνικές προκαταλήψεις, ταμπού, ε αν δεν προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε δεν θα αλλάξει, αν μείνουμε στην ιστορία των σχολικών βιβλίων κανείς δεν θα μάθει για τον Άρη.
Πολύτροπος: Ανεξάρτητα αν η κοινωνία μας έχει άπειρα ταμπού και προκαταλήψεις δε θα πρέπει να κολλάς να μιλήσεις για κάτι. Και αν αυτό ενοχλεί τότε καλά έκανες και δεν σώπασες.
Χρήστος: Ο Χρόνης, ο Άρης αλλά και πολλοί άλλοι, υπήρξαν, κράτησαν μια συγκεκριμένη στάση η οποία εμάς μας καλύπτει και μας εκφράζει. Οπότε γιατί να μην γράψουμε για κάτι που μας ταιριάζει και συμφωνούμε πολιτικά. Η κοινωνία μπορεί και αυτή να κάνει τις επιλογές της. Υπάρχει ο δρόμος της διατήρησης των ταμπού και του συντηρητισμού αλλά υπάρχει και ο άλλος δρόμος.
Λεωνίδας: Προσωπικά δε με ένοιαξε ποτέ το «πώς θα το πάρει η κοινωνία». Έχεις όμως δίκιο στο ότι δεν είναι εύκολο, όχι για την κοινωνία, αλλά γιατί ένα τέτοιο τραγούδι έχει ιστορικό, πολιτικό, και κοινωνικό βάρος. Και για να το σηκώσεις πρέπει να είσαι έτοιμος, να έχεις ερευνήσει, να ξέρεις τι λες. Αλλιώς «θα ‘ρθει να σε βρει» σε ανύποπτο χρόνο και θα την πατήσεις. Δε μπορείς δηλαδή να γράψεις τραγούδι για τον Άρη ή για το Μίσσιο, και να είσαι επιφανειακός, να μην ξέρεις τι λες. Και από σεβασμό προς αυτές τις προσωπικότητες, αυτά τα σύμβολα, αλλά και επειδή σε αυτές τις περιπτώσεις το καλό τραγούδι από τη μαλακία απέχουν πολύ λίγο. Επίσης, δεν μπορείς να μιλάς για την αναρχία, την αυτονομία, την αντιεξουσία, και στη ζωή σου να είσαι εξουσιαστικός και απολυταρχικός. Δύσκολα πράγματα.
Οι στίχοι σας μου βγάζουν κάτι το κοσμοπολίτικο και «διεθνικό». Έχετε δοκιμάσει ή σκέφτεστε να γράψετε σε άλλες γλώσσες;
Γιάννης: Έχουν γίνει κάποιοι πειραματισμοί, τίποτα δεν αποκλείεται.
Λεωνίδας: Στα αγγλικά δε μου βγαίνει γιατί δε «νιώθω» την κουλτούρα την αγγλική ή την αμερικάνικη «δική μου», δεν είμαι κοινωνός σε αυτήν. Γιατί για να γράψεις δε χρειάζεται μόνο να μιλάς τη γλώσσα και να μπορείς να κάνεις ρίμες. Δεν είναι «τεχνικό» ζήτημα δηλαδή. Ούτε είναι ψυχρή «έκθεση ιδεών» το τραγούδι. Είναι πολύ πιο βαθύ από αυτό. Επίσης είναι και θέμα προφοράς, νομίζω ότι όποιος Έλληνας κάνει απόπειρα να ραπάρει στα αγγλικά –εκτός κι αν έχει ζήσει στην Αμερική, την Αγγλία, ή την Αυστραλία για χρόνια και έχει αφομοιώσει κουλτούρα και γλώσσα – θα ακούγεται το λιγότερο «αστείος». Στα ισπανικά έχω γράψει στίχους όμως. Ίσως να τους ακούσετε κάποτε.
Χρήστος: Θα προτιμούσα να συνεργαστούμε με ανθρώπους που μιλάνε άλλες γλώσσες και να εκφραστούμε μαζί εφόσον ταιριάζουν τα κοινωνικοπολιτικά μας χνώτα. Θα είναι πιο αληθινό.
Το hip hop της Μεσογείου. Η ελληνική παραδοσιακή μουσική χωράει στο hip hop;
Γιάννης: Έχουμε δει hip hop: ηλεκτρονικό, όπερα, ροκ, ρέγγε, ατμοσφαιρικό, από λατινική Αμερική, από Ασία, από Αφρική, από Ευρώπη. Φυσικά και μπορεί να υπάρξει και μεσογειακό, και κρητικό και ποντιακό και νησιώτικο. Η ελληνική μουσική παράδοση είναι τεράστια και είναι κρίμα να την αγνοούμε. Άλλωστε χρησιμοποιούσαμε από τα πρώτα χρόνια samples από παραδοσιακές μουσικές (όπως Χαΐνηδες), τώρα παίζουμε κιόλας.
Λεωνίδας: Φυσικά. Είναι ο ανοιχτός κώδικας της μουσικής εξάλλου! Ο ρατσισμός και ο φασισμός δε χωράει! Όχι γιατί δε γίνεται «τεχνικά», αλλά γιατί το ραπ έχει αυτή την κληρονομιά, όσο κι αν εξελίχτηκε θα παραμείνει πάντα «μαύρη μουσική» και «όπλο» των κάθε λογής κατατρεγμένων και περιθοριοποιημένων. Φτωχών, αποκλεισμένων, μεταναστών!
Πολύτροπος: Το hip hop είναι μια «open source» μουσική φόρμα, έχει χώρο για πολλούς πειραματισμούς. Όσο σέβεσαι τις μουσικές που θες να παντρέψεις τόσο το αποτέλεσμα είναι ταπεινό. Η μουσική όπως και ο άνθρωπος εξελίσσεται ταξιδεύει και αναμειγνύεται.
Χρήστος: Το hip hop είναι ένα είδος μουσικής. Η ελληνική παραδοσιακή μουσική είναι προφανώς μουσική, οπότε απλά χρησιμοποιούμε μουσικά όργανα σε ένα είδος μουσικής. Λογικό μου φαίνεται.