Mε τι μοιάζει; Με ροκ σταρ. Αλλά και με ήρωα του γερμανικού ρομαντισμού. Τον παρατηρείς, τον ακους, κυρίως, βλέπεις το έργο που έχει κάνει και αναγκάζεσαι να παραδεχτείς ότι δεν είναι ένας κοινός θνητός. Ο πολωνός Άνταμ Σίμτσικ, ο εγκέφαλος πίσω από την πρώτη παγκοσμίως μετακόμιση της Documenta σε εδάφη μη γερμανικά, είναι όμως ένας από τους 10 ισχυρότερους διεθνώς curator. Πολλοί στη χώρα μας τον λοιδορούν ότι ήρθε ως βάρβαρος αποικιοκράτης με την 14η documenta από το Κάσσελ, τη γενέτειρα και μοναδική βάση του πανίσχυρου εικαστικού θεσμού, για να μας διδάξει αφ’ υψηλού, και να βγάλει από τη μύγα ξύγκι με το άλλοθι ότι θέλει να μάθει από την Αθήνα της κρίσης (Μαθαίνοντας από την Αθήνα, είναι άλλωστε ο τίτλος της διοργάνωσης στην πόλη μας). Μια ψύχραιμη ματιά απλώς βλέπει ότι ο ευφυής και άκρως πολιτικοποιημένος –κάτι που επίσης ενοχλεί περισσότερο από όσο θα φανταζόταν κάποιος- Σίμτσικ (έδωσε βήμα και σε αυτονομιστικά κινήματα και σε ακτιβιστές), κατόρθωσε το ακατόρθωτο. Να πείσει τους Γερμανούς και «μετακινηθούν», να ανοίξουν και να σπάσουν, κυριολεκτικώς, την σημαντικότερη διεθνώς εικαστική διοργάνωση στα δυο, με δικά τους έξοδα.
Η Αθήνα από τις 8 του Απριλίου που ξεκίνησε η Documenta, εξακτινισμένη σε 40 και πλέον χώρους (μουσεία, πλατείες κ.ά.), πρωταγωνιστεί στα ξένα Μέσα όχι μόνο για την αξιολόγηση που δεν κλείνει ή που οδεύει προς ένα αιματηρό (αίσιο) τέλος . ‘Ενα ανθρώπινο κύμα από πολιτιστικούς συντάκτες και παράγοντες των τεχνών, 5000 άτομα, κατέκλυσαν ξαφνικά στην πόλη. Η Αθήνα απέκτησε άλλη δυναμική. Ήδη γίνεται λόγος (υπάρχει και σχετική ειρωνική σελίδα στο facebook) για την μετα-documentιανή κατάθλιψη.
Ο Σίμτσικ έχει μόλις τελειώσει την μαραθώνια συνέντευξη τύπου στο Μέγαρο Μουσικής, με όλους τους συντελεστές και καλλιτέχνες της Documenta 14 επί σκηνής, αλλά κι ακτιβιστές κατά των Νεοναζί και Σύρους ερασιτέχνες κινηματογραφιστές που καταγράφουν την φρίκη στη διαλυμένη χώρα τους . Την προηγούμενη βραδιά ξενύχτησε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης για το στήσιμο των έργων. Παραδέχεται πως χρειάζεται ύπνο. ‘Eχει ήδη δώσει κάποιες συνεντεύξεις, με την Quinn Latimer, την υπεύθυνη των πραγματικά εκπληκτικών εκδόσεων της διοργάνωσης, πάντοτε δίπλα του (μου δείχνει μάλιστα, ψηλαφώντας σαν να πιάνει κάτι πολύτιμο, την έκδοση-ημερολόγιο με τους καλλιτέχνες της documenta 14. Δεν τον έχω ξαναδεί τόσο ευχαριστημένο). Έχει αφήσει απείραχτα το μήλο και το σάντουιτς που βρίσκονται στο τραπεζάκι δίπλα του. Τα δέκα λεπτά που έχω στη διάθεσή μου μαζί του ξεκινούν.
Ζήτησα να έρθω στο γραφείο σας, στην παλιά ΕΡΤ για να δω την προετοιμασία σας, τον τρόπο που εργάζεστε λίγο πριν την έναρξη. Δεν ήταν εφικτό. Πόσες ώρες εργάζεστε για την documenta 14; Εργάζομαι τις τελευταίες βδομάδες κατά μέσο όρο 18 ώρες. Μπορεί στο ενδιάμεσο να τρώω κάτι ή να κάνω ένα ντους. Αλλά υπάρχει η διαφορά μεταξύ των ωρών εργασίας και ύπνου μόνο.
Όταν τελειώσει η Documenta θα έχετε horror vacui (το φόβο του κενού),με άλλα λόγια. Οχι, γιατί υπάρχουν αποστολές ανολοκλήρωτες. Υπάρχει και το Κάσσελ.Υπάρχει δρόμος ακόμη…
Μαθαίνοντας από την Αθήνα είναι το σύνθημα της Documenta. Τι μάθατε ζώντας και δουλεύοντας στην πόλη από το 2014; Όταν φτάσαμε εδώ (πρωτοήρθαμε το 2013, αλλά εγκατασταθήκαμε το 2014) ήταν μια στιγμή απροσδιόριστης ελπίδας κι αναστάτωσης , γιατί υπήρχε μια νέα πολιτική κατάσταση που επρόκειτο να βάλει σε εφαρμογή με μια νέα φόρμουλα για την Οικονομία των Αγορών , κάτι που θα έβγαζε από την κρίση. Ήταν μια εποχή που υπήρχαν ερωτηματικά. Η νέα πολιτική κατάσταση παρήγαγε όμως μεγάλες δόσεις ελπίδας. ‘Ο,τι συνέβη τελικά μάς έκανε να σκεφτούμε για το νόημα της ψήφου, της συμμετοχής στη δημοκρατικές διαδικασίες, τι σημαίνει να νικάς με το «όχι» σου, για παράδειγμα, και τελικά αυτό το «όχι» να σε οδηγεί στο πουθενά. Αυτό που προέκυπτε είναι ότι ο λαός δεν είναι κυρίαρχος, ότι η κυριαρχία βρίσκεται αλλού, σε κάποιο πολυσύνθετο οικονομικόμόρφωμα, κι ότι υπάρχει κάτι άλλο που εκμηδενίζει οποιονδήποτε θέλει να αρθρώσει κάτι διαφορετικό. Αυτό παρατηρήσαμε στην Αθήνα.
Δηλαδή, αυτό ήταν το μάθημα που πήρατε από την Αθήνα, ότι ο λαός δεν έχει την κυριαρχία; Ναι, αλλά δεν σκεφτήκαμε ποτέ «α, οι κακόμοιροι οι Έλληνες δεν έχουν την κυριαρχία!». Για μισό λεπτό! Πώς λειτουργεί όμως αυτό το πράγμα κάπου αλλού; Πώς λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις με μια oιονεί νομιμοποίηση του λαού και οι αποφάσεις αυτές δεν στρέφονται εναντίον του λαού; Πώς είναι δυνατό οι δημοκρατικές εκλογές να δημιουργούν απολυταρχικά μορφώματα και σχεδόν φασιστικές κυβερνήσεις σε χώρες που επισήμως θεωρούνταν ελπίδα της δημοκρατικής Ευρώπης ή ζώνες σταθερών, εγκαθιδρυμένων δημοκρατικών κυβερνήσεων; Κάθε φορά που γίνονται εκλογές οι πολίτες των άλλων κρατών αγωνιούν ελπίζοντας ότι θα τον ξεπεράσουν τον κίνδυνο. Οι ΗΠΑ δεν τον ξεπέρασαν. Η Ολλανδία στο τσακ τα κατάφερε. Είναι παράλογο. Μιλάμε για πολιτική αλλά μοιάζει σαν να παρακολουθείς sports!
Αυτός είναι ο λόγος που θελήσατε η documenta 14 να έχει έναν τόσο έντονα πολιτικό χαρακτήρα; Θέλετε να δώσετε μια απάντηση σε ό,τι κυριαρχεί; Σκέφτηκα πως είναι απαραίτητο μέσω της έκθεσης να αρθρώσουμε αυτά που δεν είναι γραμμένα, θέλαμε να δημιουργήσουμε την συνθήκη της δυνατότητας να αρθρωθούν πολλές φωνές μέσω των εκθέσεων, των εκδόσεων, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης. Θέλουμε να δημιουργηθεί ένας πλουραλισμός που θα είναι αχαλίνωτος. Δεν είναι ο πλουραλισμός που θα σου δίνει έτοιμες απαντήσεις, είναι κάτι που θα πρέπει να μαγειρέψεις ολομόναχος.
Δίνετε την αίσθηση ότι ήρθατε και εργαστήκατε στην Ελλάδα περισσότερο από curator ως κοινωνικός ερευνητής. Όχι.
Κάνατε πάντως μια τεράστια έρευνα στις πολιτιστικές δυνάμεις και τα πολιτιστικά ιδρύματά μας αλλά και στις κοινωνικές δυναμικές της Αθήνας. Προσπαθήσαμε να αξιοποιήσουμε το γεγονός ότι κάνουμε την έκθεση, προκειμένου να καταφέρουμε να ζήσουμε με μεγαλύτερη συνείδηση και να έχουμε περισσότερη επίγνωση της κατάστασης που επικρατεί. ‘Εμαθα επίσης εδώ ότι όταν ετοιμάζεις μια έκθεση πρέπει να λαμβάνεις υπόψη σου ποιους έχεις απεναντί σου και τι κάνουν . Υπάρχει μια αίσθηση ευθύνης. Δεν αναφέρομαι σε μια γενικευμένη ευθύνη για τη μοίρα όλου του κόσμου, αλλά για μια πολύ συγκεκριμένη ευθύνη που αφορά ένα συγκεκριμένο τόπο.
Ήσασταν προετοιμασμένος για τις επιθέσεις που δέχτηκαν οι Ασκήσεις Δημοκρατίας, στο πλαίσιο της Documenta 14; Δεν διαβάζω ελληνικά, αλλά είδα συνόψεις όσων γράφτηκαν. Θεωρώ αυτές τις επιθέσεις, ψυχαναλυτικά μιλώντας, ως το σύμπτωμα. Μοιάζει σαν το καταπιεσμένο περιεχόμενο να αναδύθηκε στην επιφάνεια προκαλώντας το απόλυτο χάος. Υπάρχει κάτι ακόμα, που γνωρίζω και από τη χώρα μου. Υπάρχει ένα:«εμείς είμαστε οι ειδικοί και μην μας λέτε εσείς ποια είναι η δική μας ιστορία». Εμείς δεν ήρθαμε όμως να πούμε σε κανέναν ποια είναι η ιστορία του. Εμείς ερευνάμε την ιστορία για να την κατανοήσουμε καλύτερα.
«Θέλουμε να δημιουργηθεί ένας πλουραλισμός που θα είναι αχαλίνωτος. Δεν είναι ο πλουραλισμός που θα σου δίνει έτοιμες απαντήσεις, είναι κάτι που θα πρέπει να μαγειρέψεις ολομόναχος.»
Αναβιώσατε πάντως μια ιδεολογική σύγκρουση. Προσκαλώντας, για παράδειγμα, τον Τόνι Νέγκρι αυτομάτως κατηγοριοποιηθήκατε στην άκρα Αριστερά. Μια ακροαριστερή documenta φαίνεται πως ενοχλεί το εικαστικό και δημοσιογραφικό κατεστημένο. Έχουμε καταστήσει σαφή τα βασικά σημεία μας. Δεν κουνάμε μια κόκκινη σημαία. Ας σοβαρευτούμε. Δεν είμαστε σταλινίσκοι ούτε πολιτικό κόμμα.
Από τη συνέντευξη τύπου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Μας έχετε δώσει με κάθε τρόπο το ιδεολογικό σας στίγμα, αλλά δεν ξέρουμε κάτι για το καλλιτεχνικό.Είμαστε συνδεδεμένοι με τον κόσμο και με την πραγματικότητα. Δεν υπάρχει μια ιδέα. Για παράδειγμα όταν ατενίζεις την τεράστια κατασκευή της Cecilia Vicuna (στο ΕΜΣΤ), από μάλλινες δεμένες σε κόμπους ίνες, ίσως σκεφτείς την όψη του κόσμου μας .
Θέλω να μου απαντήστε ειλικρινά.Υπήρξαν στιγμές από το ‘14 που δουλεύετε και στήνετε την Documenta στην Αθήνα, στις οποίες μετανιώσατε που τη φέρατε; Ούτε μια μέρα δεν μετάνιωσα. Υπήρξαν πολλές μέρες που αισθάνθηκα φρικτά αλλά ποτέ δεν μετάνιωσα για την Αθήνα.
Τι θέλετε να μείνει πίσω στη πόλη όταν η Dοcumenta τελειώσει;Θα ήθελα να επιζήσει σαν ζωή -και σαν ηθική ζωή. Το όνειρό μου θα ήταν οι άνθρωποι στην πόλη να βάζουν τα πράγματα σε κίνηση και να τα αλλάζουν.