Υπάρχουν χορογράφοι με κινητικό λεξιλόγιο τόσο χαρακτηριστικό, που αρκεί να δει κανείς σχεδόν οποιοδήποτε απόσπασμα της δουλειάς τους, και αναγνωρίζει αμέσως πως είναι δικό τους. Η Sasha Waltz είναι μια τέτοια περίπτωση. Ακολουθώντας το δικό της προσωπικό δρόμο με την ομάδα της εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα, κατέκτησε τη φήμη μιας από τις πιο σημαντικές ευρωπαίες δημιουργούς του σύγχρονου χορού αυτή τη στιγμή. Λίγο πριν παρουσιάσει στο Μέγαρο την καινούρια της δουλειά Kreatur, μίλησε στην Popaganda για ολόκληρη τη συναρπαστική της πορεία αυτά τα 25 χρόνια.
Το Kreatur είναι μια παραγωγή που μοιάζει να έχει αντλήσει την έμπνευσή της από αυτά που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ποια ακριβώς ήταν η αρχική του πηγή έμπνευσης; Το “Kreatur” ασχολείται με ζητήματα που συνδέονται ευθέως με την ανθρώπινη ύπαρξη – την εξουσία και την έλλειψη εξουσίας, την κυριαρχία και την αδυναμία, την ελευθερία και τον έλεγχο. Ζητήματα που ήταν πάντοτε εκεί, και είναι εκεί και σήμερα. Κατά την πρώτη φάση της διαδικασίας των προβών, επισκεφθήκαμε το μνημείο της Stasi στο Berlin-Hohenschönhausen και είχαμε εκεί για ξεναγό έναν σύγχρονο αυτόπτη μάρτυρα που κάποτε είχε υπάρξει κι ο ίδιος φυλακισμένος εκεί. Ήταν ανατριχιαστικό, βαθιά συγκινητικό. Ταυτόχρονα βιώσαμε ως καλλιτεχνική ομάδα το κίνημα “Pulse of Europe”, που εδώ στο Βερολίνο λάμβανε χώρα στο Gendarmenmarkt – μια πολύ θετική, ελπιδοφόρα μαζική κοινωνική εμπειρία σε δύσκολους πολιτικά καιρούς. Πιστεύω πως οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή, τόσο κατ’ ιδίαν όσο και ως μέλη της κοινωνίας, βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωποι με ερωτήματα πάνω στην ελευθερία, την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην καταστολή και την εξουσία. Στο “Kreatur” εισέρχονται επίσης και προσωπικές εμπειρίες, όχι μόνο δικές μου, αλλά κυρίως των χορευτών, που προέρχονται από όλα τα μέρη του κόσμου κι έχουν πολύ διαφορετικές ιστορίες.
«Με ενδιαφέρει η προσωπικότητα του χορευτή, και το ότι εκείνος ή εκείνη προσθέτει κάτι στην ομάδα, το οποίο δεν υπήρχε ακόμα σ’ αυτή, το δικό του σύμπαν, τη δική του σωματική γλώσσα ή οπτική γωνία».
Συχνά επανέρχεστε σε παλαιότερες δικές σας δουλειές: πρόσφατα τα Körper και Allee der Kosmonauten, αλλά κι άλλες κατά καιρούς. Όταν το κάνετε, νιώθετε πως έχετε αλλάξει με τα χρόνια, τόσο στον τρόπο που δουλεύετε, αλλά και σε αυτά που πυροδοτούν το ενδιαφέρον σας να ασχοληθείτε με κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα; Έχουν υπάρξει διαφορετικοί κύκλοι στη δουλειά μου. Ξεκίνησα με μια πιο αφηγηματική προσέγγιση και με κοινωνική έρευνα. Κατά τη διάρκεια της περιόδου της Schaubühne, δούλεψα πάνω σε πιο φιλοσοφικά ερωτήματα και σε βαθιά σωματική έρευνα, μέχρι που άρχισα να ασχολούμαι με το μουσικό θέατρο και με έργα installation. Παρόλα αυτά, ο τρόπος που δουλεύω παρέμεινε πάντα παρόμοιος, με μακρά έρευνα και διαδικασία αυτοσχεδιασμών που οδηγούσε στη χορογραφία. Όμως με το “Kreatur” κλείνω κατά κάποιο τρόπο τον κύκλο που ξεκίνησα με το “Körper”, το “Kreatur” είναι ένας τρόπος επιστροφής στις ρίζες μου σε ότι αφορά την ενασχόληση με το σώμα και την εξέταση του φαινομένου της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αν δεν απατώμαι, φέτος η ομάδα σας Sasha Waltz & Guests κλείνει τα 25 της χρόνια. Έχετε σχέδια για το πώς θα γιορτάσετε αυτή την επέτειο; Γιορτάζουμε το ιωβηλαίο ολόκληρη τη χρονιά φέτος, καθώς η «αληθινή» ίδρυσή της ήταν το Σεπτέμβρη του 1993. Με το ξεκίνημα της χρονιάς 2018, ξεκινήσαμε παρουσιάζοντας το “Travelogue I – Twenty to eight” του 1993, το πρώτο μου κομμάτι με τους my Sasha Waltz & Guests. Ακολούθησε το “Allee der Kosmonauten” του 1996. Είναι πολύ σημαντικό για μένα να διατηρώ το ρεπερτόριο ζωντανό, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να δουν από πού προήλθαν διάφορα θραύσματα της δουλειάς μου, και πού βρισκόμαστε σήμερα. Το καλοκαίρι θα γίνει η παγκόσμια πρεμιέρα της νέας μας δημιουργίας. Αυτό το καινούριο κομμάτι, επί τη ευκαιρία, θα έχει ελληνικό τίτλο, Exodos. Θα έχουμε επίσης αναβιώσεις από τις χορογραφικές μου όπερες, το Ορφέας και το Ρωμαίος Και Ιουλιέτα. Το ιωβηλαίο θα λάβει χώρα στο Βερολίνο, είμαστε στενά συνδεδεμένοι με αυτή την πόλη, είναι το σπίτι μου, αλλά και η προσωπική μου βάση. Το κοινό θα μπορέσει να αποκτήσει μια συνολική επισκόπηση της δουλειάς της Sasha Waltz & Guests και των τελευταίων 25 χρόνων. Τον ερχόμενο Απρίλιο σχεδιάζουμε ένα «διαλογικό» πρότζεκτ, όπου χορός και μουσική θα συναντηθούν επί σκηνής και θα αλληλεπιδράσουν, ονομάζεται “Dialge-Wirbel” – και γι αυτό θα έχω τη μεγάλη χαρά να φιλοξενήσω συνεργάτες από τα 25 χρόνια της Sasha Waltz & Guests, όπως το μουσικό Jonathan Bepler και τους χορογράφους Nasser Martin-Gousset, Meg Stuart κλπ. Άνθρωποι που δούλεψαν μαζί μου τα τελευταία 25 χρόνια θα συναντήσουν χορευτές της ομάδας επί σκηνής.
Όπως έχετε πει και η ίδια, ο χορός είναι μια οικουμενική γλώσσα. Κι έχετε δουλέψει με ανθρώπους από ολόκληρο τον κόσμο (ανάμεσά τους και έλληνες). Τι βλέπετε να φέρνει ο κάθε καλλιτέχνης από την κουλτούρα της πατρίδας του όταν έρχεται να δουλέψει μαζί σας; Με ενδιαφέρει η προσωπικότητα του χορευτή, και το ότι εκείνος ή εκείνη προσθέτει κάτι στην ομάδα, το οποίο δεν υπήρχε ακόμα σ’ αυτή, το δικό του σύμπαν, τη δική του σωματική γλώσσα ή οπτική γωνία. Για την καλλιτεχνική διαδικασία και για τα έργα μου, είναι σημαντικό να χτίσω μια ομάδα όσο πιο ετερογενή γίνεται, κι έτσι αναζητώ διαφορετικές ποιότητες οι οποίες ήδη εμφανίζονται στην ατομική σωματική υπόσταση του καθενός: άλλες μάλλον μαλακές και ρευστές, άλλες πολύ δυναμικές κι ενεργητικές… Αυτές οι αντιθέσεις είναι σημαντικές για μένα, αλλά και για την ανταλλαγή μεταξύ των χορευτών. Προσπαθώ πάντα να δημιουργήσω πρώτα μια κοινότητα, όποιο κομμάτι κι αν είναι αυτό που δουλεύω. Τότε τα κομμάτια αναδύονται από τη δυναμική της ομάδας. Και φυσικά οι χορευτές είναι στενά συνδεδεμένοι με την καταγωγή τους – αυτή είναι μια υπέροχη πηγή ζωής και σημαίνει καθαρή έμπνευση για τη δουλειά μου.
«Ο τρόπος που δουλεύω παρέμεινε πάντα παρόμοιος, με μακρά έρευνα και διαδικασία αυτοσχεδιασμών που οδηγούσε στη χορογραφία».
Έχετε κάνει από μικρότερης κλίμακας κομμάτια μέχρι αχανείς εγκαταστάσεις όπως το insideout. Αυτό αλλάζει με το στάδιο στο οποίο βρίσκεστε κάθε φορά, ή κάθε διαφορετικό πρότζεκτ «απαιτεί» τη δική του ξεχωριστή κλίμακα κάθε φορά; Εξαρτάται από το θέμα πάνω στο οποίο δουλεύω. Στην τριλογία “Travelogue” δούλευα πάνω σε εσωτερικούς χώρους και σε δωμάτια όπου ζουν άνθρωποι. Η πρώτη μου χορογραφία πάνω σε κλασική μουσική, το “Impromptus”, είναι βασισμένη πάνω στα Lieder του Σούμπερτ – με πολλή οικειότητα, ήταν λοιπόν ξεκάθαρο για μένα πως θα δούλευα με μικρότερη διανομή. Συχνά ο «Διάλογος», η έρευνά μου πριν να αρχίσω μια παραγωγή, είναι ο τρόπος να φτάσω στο τελικό στάδιο και καθορίζει τη φόρμα και τον αριθμό των χορευτών με τον οποίο θέλω να δουλέψω. Για το “Kreatur” ήταν ξεκάθαρο πως ήθελα να δουλέψω και πάλι πάνω στο σώμα, αλλά και πάνω στα σημερινά κοινωνικά φαινόμενα. Αυτό είναι κάτι μεγαλύτερο χρειάζεσαι την ομάδα, χρειάζεσαι την ατομικότητα του καθενός. Το αποτέλεσμα θα μπορέσετε να το δείτε σύντομα στο Μέγαρο.
Όταν πρόκειται να ξεκινήσετε τη δουλειά πάνω σε ένα καινούριο πρότζεκτ, από πού αρχίζετε; Από μια ιδέα, μια εικόνα, μια σειρά αυτοσχεδιασμών; Υπάρχει πάντα ένα θέμα πάνω στο οποίο θέλω να δουλέψω. Κατόπιν, συγκεντρώνω σχετικό συνειρμικό υλικό από τις εικαστικές τέχνες, αλλά επίσης και κείμενα, φωτογραφίες, κάνω ακόμα και σκίτσα και καταγράφω τις σκέψεις μου. Για τη δημιουργία του “Kreatur”, αυτό ήταν σημαντικό γιατί η Iris van Herpen, στην οποία τα έδειξα όλα αυτά, κατασκεύασε ένα καμβά εμπνεύσεων/διαθέσεων για εκείνη, ο οποίος ήταν ένα κοινό νήμα για τη δική της δουλειά. Και οι μακρές, έντονες συζητήσεις μας, φυσικά. Τότε τα πράγματα αποκρυσταλλώνονται, και με αυτά συνεχίζουμε να δουλεύουμε – πάνω σε αυτή τη βάση, ξεπρόβαλλαν οι ιδέες για τα κοστούμια της παράστασης. Είναι παρόμοιο με αυτό που συμβαίνει και με το σύνολο – η ομάδα αποτελείται από χορευτές με τους οποίους έχω δουλέψει εδώ και πολύ καιρό, από κάποιους που επιστρέφουν μετά από μεγάλο διάστημα, και κάποιους που δεν γνωρίζω και τόσο πολύ καιρό. Φυσικά, στο ξεκίνημα βρίσκεται η ιδέα μου, όμως μετά όλοι εμπλέκονται με τον δικό τους προσωπικό τρόπο , ερχόμαστε σε επαφή με διάφορα θέματα, αυτοσχεδιάζουμε, κι οι χορευτές αναπτύσσουν επίσης και τις δικές τους αλληλουχίες κινήσεων, οι οποίες κατόπιν απορροφώνται από τους άλλους. Η πρώτη μου συνεργασία με τους μουσικούς της Soundwalk Collective είναι επίσης ένα καλό παράδειγμα για την εξέλιξη μιας δημιουργικής διαδικασίας. Δουλεύουμε με πολύ παρόμοιο τρόπο. Βιώνουν και περιγράφουν τον κόσμο, κάποια θέματα, κοινωνικά φαινόμενα, σε σχέση με ήχους που συγκεντρώνουν ή δημιουργούν μέσα στο περιβάλλον. Μετά από τις αρχικές μας συζητήσεις πάνω στο “Kreatur” παραβρέθηκαν στην πρόβα κι έφεραν μαζί τους συνθέσεις πάνω στις οποίες δουλέψαμε. Κάποια πράγματα παρέμειναν εκεί μέχρι σήμερα, κάποια άλλα προσαρμόστηκαν, άλλαξαν. Είναι μια διαδικασία. Αυτό είναι που ήταν τόσο σημαντικό για μένα στη διάρκεια της δημιουργίας του “Kreatur”, του τελευταίου μου κομματιού – η ελεύθερη διαδικασία της δημιουργίας, ελεύθερη από την αφήγηση, από το πρώτο βήμα. Είμαι πολύ χαρούμενη για αυτή την καινούρια, αποδοτική συνεργασία με τους Soundwalk Collective, και συνεχίζουμε να δουλεύουμε μαζί, και στην επερχόμενη δημιουργία μου που θα λέγεται “Exodos”.
Κοιτάζοντας πίσω, στο ξεκίνημα, τι πιστεύετε πως πυροδότησε την επιθυμία σας να γίνετε χορεύτρια και χορογράφος; Η κρίσιμη εμπειρία μου στην πραγματικότητα ήταν ένα εργαστήριο αυτοσχεδιασμού contact στο οποίο συμμετείχα όταν ήμουν δεκαπέντε χρονών, και που το έκανε η Laurie Booth. Οι δυνατότητες που προσέφερε και η σωματική εμπειρία που βίωσα ήταν απερίγραπτα μεθυστικές. Η αίσθηση πως μπορούσα να πετάξω και αυτή της έλλειψης βαρύτητας με εντυπωσίασαν βαθιά, κι ήταν εντελώς καινούριες για μένα.