Η περίπτωση της Ισπανίδας pop star Rosalía, αποτελεί μία από τις πιο ιδιόμορφες και πολυσυζητημένες της σύγχρονης μουσικής σκηνής: μια αχόρταγη, καινοτόμος αισθητική, διασταυρώνεται με την παράδοση του φλαμένκο, βρίσκοντας μια θέση στον παγκόσμιο μουσικό χάρτη.
Ως έφηβη που ζούσε στα περίχωρα της Βαρκελώνης, η καλλιτέχνιδα μυήθηκε στη μουσική φλαμένκο από μια ομάδα φίλων της από την Ανδαλουσία. Ακούγοντας τον τιτάνα του φλαμένκο, Camarón de la Isla, όπως δήλωσε κάποτε η ίδια στο El Mundo, ένιωσε σα να «εξερράγη το κεφάλι της». Ο θαυμασμός της για τον καλλιτέχνη, ώθησε τη Rosalía να στρέψει εξ ολοκλήρου το ενδιαφέρον της στην εκμάθηση του φλαμένκο, μιας κουλτούρας που βασίζεται στις καστανιέτες, τα παλαμάκια, την ακουστική κιθάρα και ένα άγριο και αυτοσχεδιαστικό φωνητικό στυλ.
Έτσι, παρακολούθησε μαθήματα φλαμένκο χορού, διδάχθηκε κιθάρα και πιάνο, ενώ αποφάσισε να γραφτεί στο Catalonia College of Music έπειτα από παρότρυνση του αγαπημένου της δασκάλου φλαμένκο, Chiqui de la Línea. Εκεί, γοητεύτηκε από τα παραδοσιακά φωνητικά του φλαμένκο των Ρομά της Ισπανίας, τα οποία μοιάζουν να «ακολουθούν απρόβλεπτα και επισφαλή μονοπάτια καθώς παρασύρονται από κάποια αόρατη δύναμη της φύσης».
EPA/Kiko Huesca
Όταν ήρθε η ώρα να ηχογραφήσει τη δική της μουσική, η Rosalía διεύρυνε τους αισθητικούς της ορίζοντες, εμπλουτίζοντας όσα είχε μάθει στην έως τότε εκπαίδευσή της. Το ντεμπούτο άλμπουμ της, Los Ángeles, ηχογραφήθηκε με τη βοήθεια ενός Ισπανού punk μουσικού ονόματι Raül Refree και περιελάμβανε μια διασκευή του “I See a Darkness” του Will Oldham. Η πρώτη της μεγάλη παραγωγή, το “El Mal Querer” (“Bad Love”) του 2018, ήταν μια απόπειρα επανεφεύρεσης του παραδοσιακού φλαμένκο, με κάθε τραγούδι να βασίζεται σε ένα κεφάλαιο του μεσαιωνικού ρομαντικού μυθιστορήματος με τίτλο Flamenca. Στον δίσκο, διατήρησε τα βασικά συστατικά του είδους, την ακουστική κιθάρα, τα πολύπλοκα και ρυθμικά φωνητικά και τα παλαμάκια, ενισχύοντάς τα με ηλεκτρονικές, πειραματικές συνθέσεις και R&B στοιχεία. Το “El Mal Querer” που ηχογραφήθηκε εξ ολοκλήρου στα ισπανικά, αν και εξαιρετικά όμορφο, δεν είχε σχεδιαστεί για ένα global-pop crossover.
Κι όμως, αυτό έγινε: με το “El Mal Querer”, η Rosalía αναδείχθηκε σε μια από τις πιο επιτυχημένες ισπανόφωνες καλλιτέχνιδες του πλανήτη. Το άλμπουμ απέσπασε έξι Latin Grammy, δισεκατομμύρια views στο YouTube και την θερμή υποστήριξη των κριτικών σε όλο τον κόσμο που υπερασπίστηκαν τους τρόπους με τους οποίους εναρμόνισε τον πειραματισμό με την παράδοση. Στον αντίποδα της εμπορικής επιτυχίας του δίσκου, ωστόσο, υπήρξαν αρκετοί Ισπανοί και πιστοί του φλαμένκο εν γένει, που αμφισβήτησαν την «προσήλωσή» της στο είδος, κατηγορώντας την ότι αλλοίωσε στοιχεία της κουλτούρας των Ρομά. Παράλληλα, μία μερίδα από το παγκόσμιο κοινό των ακροατών της latin μουσικής απογοητεύτηκε που μια λευκή γυναίκα ευρωπαϊκής καταγωγής βρέθηκε «ξαφνικά» στην πρώτη γραμμή της latin pop.
EPA/JUANJO MARTIN
Φτάνοντας στο σήμερα, το νέο άλμπουμ της Rosalía, Motomami, έρχεται ίσως ως μία διάψευση απέναντι στους ισχυρισμούς των επικριτών της, δείχνοντας πως η star της latin pop δεν ενδιαφέρεται για τους περιορισμούς της παράδοσης, αλλά και για εκείνους της σύγχρονης pop αγοράς. Το φλαμένκο συγκεκριμένα, δεν είναι παρά ένα από τα πολλά κομμάτια του περίπλοκου παζλ που λέγεται Motomami – ενός άλμπουμ που γιορτάζει την πολυφωνία: Εξερευνά την πειραματική jazz, παντρεύοντάς την με εντυπωσιακές piano μπαλάντες, οι οποίες συναντούν το ξεσηκωτικό reggaetón και την trap για να αναδείξουν τις φωνητικές ικανότητες της Rosalía, που ξεδιπλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα ήχων. Μεταξύ άλλων, υπάρχει ένα κομμάτι που ονομάζεται “Cuuuuuuuuuute”, του οποίου τα τύμπανα ακούγονται σαν πολυβόλα. Υπάρχει μια υπερ-σεξουαλική μπαλάντα που ονομάζεται “Hentai” και ναι, αφορά το anime porn. Υπάρχουν πολλές ακόμη εκπληκτικές στιγμές που περιμένουν να τις ανακαλύψουμε.
Η Rosalía έχει καταφέρει πλέον, από πειραματίστρια του φλαμένκο, να αναδειχθεί σε μία star διεθνούς βεληνεκούς, που αγαπά να αποδομεί και να συνθέτει εκ νέου τα μουσικά είδη – από την bachata και το reggaetón, μέχρι την ιαπωνική και κορεατική κουλτούρα. Το “Chicken Teriyaki”, ένα από τα πρώτα single του νέου άλμπουμ, είναι ένα τολμηρό υβρίδιο που αποδίδει ιδανικά αυτή την κατεύθυνσή της. Άλλωστε, μόνο ένα τραγούδι από το Motomami, το “Bulerías”, θα μπορούσε να θεωρηθεί «αληθινό φλαμένκο», αλλά ακόμη και σε αυτό, η star διεκδικεί το δικαίωμά της να ανοίξει νέους δρόμους. Τα κρουστά του κομματιού κουμπώνουν με τα ρυθμικά παλαμάκια του φλαμένκο, για να αφεθούν στον πληθωρικό ήχο των ντραμς καθώς η ερμηνεύτριά του διεκδικεί τη θέση της στη μουσική ιστορία της Ισπανίας.
Παράλληλα, αν και αρνείται να ακολουθήσει τις περισσότερες σύγχρονες τάσεις και πρότυπα, η Rosalía έχει καταλάβει ότι η αφήγηση της pop ιστορίας, για να αφήσει το στίγμα της, έχει ανάγκη τόσο από τον ήχο, όσο κι από την εικόνα. Φανερή απόδειξη, τα πολυάριθμα music videos που έχει κυκλοφορήσει η καλλιτέχνιδα για τα κομμάτια του Motomami (με πιο πρόσφατο εκείνο για το “Hentai”), αναδεικνύοντας την αγάπη της για τις δημιουργικές χορογραφίες. Καθώς απομακρύνεται με τόλμη και αποφασιστικότητα από το είδος και τις προσδοκίες που διαμόρφωσαν τις ευαισθησίες και τις πρώτες επιρροές της, η Rosalía στρέφει την πυξίδα της στο μέλλον.
Σε τελική ανάλυση και παρά τις συζητήσεις που έχουν ξεσπάσει για την καθαρότητα του είδους, το φλαμένκο είναι στον πυρήνα του προϊόν παγκόσμιας μετανάστευσης και συνεχούς μεταμόρφωσης. Αν και πιστεύεται ότι αποτελεί μια συγχώνευση αραβικών, εβραϊκών και ανδαλουσιανό-ρωμαϊκών επιρροών, η ακριβής προέλευσή του θεωρείται ακόμα ασαφής. Η ιστορία του φλαμένκο έχει γραφτεί ξανά και ξανά, χωρίς να προκαλέσει συγκρούσεις. Όταν όμως ο μέντορας της Rosalía, Camarón de la Isla, άρχισε να ενσωματώνει το ηλεκτρικό μπάσο στα τραγούδια του, προκάλεσε σάλο στους πιο «παραδοσιακούς» του είδους. Ένα ντοκιμαντέρ του 2018 για τον Camarón, παρουσιάζει μια σειρά από έντονες συζητήσεις σχετικά με το τι είναι πραγματικό φλαμένκο. Σε κάποιο σημείο του ντοκιμαντέρ, ο μουσικός Juan Peña αναστοχάζεται: «Αν θέλουμε να σώσουμε το φλαμένκο, αν θέλουμε να μεταφέρουμε το φλαμένκο στις μάζες, θα πρέπει να βρούμε έναν νέο τρόπο. Ένα νέο στυλ», υποστηρίζει. «Πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι καινούριο»…
Και εγένετο Rosalía.