Η Ραφίκα Σαουίς ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια μια έρευνα επισκεπτόμενη τις μονάδες πρώτης υποδοχής για ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες. Επισκέφτηκε Κέντρα σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου και συγκέντρωσε 150 συνεντεύξεις από εφήβους που περιγράφουν πώς φαντάζονται τον εαυτό τους στο μέλλον, τα όνειρά τους.
Από το 2018 δημιούργησε σταδιακά μια πλατφόρμα εφήβων με διαφορετική κοινωνική και εθνική προέλευση με στόχο να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα ονειροπόλησης όπου οι ίδιοι οι έφηβοι οραματίζονται το μέλλον που θέλουν και προσδιορίζουν ελεύθερα την ταυτότητά τους.
Οι παραπάνω καταγραφές με συνεκτικό ιστό το θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν Ο μικρός Έγιολφ –με κεντρικό χαρακτήρα ένα παιδί που προσπάθησε αποτυχημένα να γίνει αποδεκτό από τους εγωκεντρικούς γονείς του και εντέλει χάθηκε στον βυθό της θάλασσας– οριοθετούν ένα πρωτότυπο «μυθολόγημα» για τη νέα γενιά.
Η παράσταση εξελίσσεται σε μια παιδική χαρά στο κέντρο μιας τυπικής πόλης του δυτικού κόσμου. Εκεί συναντιούνται ενήλικοι και έφηβοι από διαφορετικές κοινότητες με έναν σούπερ ήρωα. Από αυτό το σουρεαλιστικό συναπάντημα δημιουργείται το περίγραμμα ενός σκοτεινού παράδεισου, στον οποίο οι έφηβοι είναι ελεύθεροι να χαρτογραφήσουν μια νέα εποχή έναν αιώνα ακριβώς από τη γέννηση του φασισμού που αιματοκύλισε την υφήλιο.
Λίγο πριν την πρεμιέρα του έργου στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ η Ραφίκα Σαουίς απαντά στις ερωτήσεις της Popaganda.
«Το θέατρο της κοινότητας αφορά στην ανθρώπινη εμπειρία όπως αυτή μοιράζεται μέσα από τις συναντήσεις ιστορίες διαφορετικών ανθρώπων ή ομάδων που έρχονται μαζί, ανοίγουν ένα κοινό διάλογο και τελικά δημιουργούν ή όχι μια εκ νέου κοινότητα».
Πώς ξεκίνησες τις επισκέψεις σου στις μονάδες πρώτης υποδοχής για ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες; Βρέθηκες σε διάφορες χώρες κι αν ναι, τι διαφορετικό και τι όμοιο συνάντησες στις αφηγήσεις των παιδιών; Ξεκίνησα να επισκέπτομαι τις μονάδες ανήλικων ασυνόδευτων προσφύγων κατ’ αρχάς από περιέργεια ως πολίτης ακούγοντας για όλη αυτή την τραγωδία που συνέβαινε τόσο δίπλα μας. Πας να δεις τι συμβαίνει με τα μάτια σου. Επίσης με ενδιαφέρουν τα δικαιώματα των παιδιών, έχω τρομερή ευαισθησία με τα παιδιά και ήθελα να συνεισφέρω όπως μπορώ. Μετά από καιρό και ομαδική δουλειά με διάφορους καλλιτέχνες και δικηγόρους πάνω στην προστασία των παιδιών, προέκυψε η ερώτηση «πως φαντάζομαι το μέλλον μου» ως άσκηση εμψύχωσης και ενδυνάμωσης. Ήταν ελπιδοφόρα έκπληξη ότι τα παιδιά απαντούσαν με κοινωνικούς όρους σπάζοντας προβληματικές κοινωνικές δομές και συμβάσεις. Αυτός ήταν ο κοινός τόπος και εκεί συναντήθηκαν μετά από 2 χρόνια τα παιδιά από διαφορετικές χώρες και κοινότητες στις ερευνητικές πλατφόρμες και εργαστήρια που οργανώσαμε. Ακριβώς μετά την εμπειρία μου στις μονάδες προσφύγων, έκανα ένα έργο που μιλούσε για τις πρακτικές των ανθρωπιστικών οργανώσεων και κατά πόσο ανθρωπιστικές είναι . Μετά δημιουργήσαμε με τον Αντώνη Βολανάκη μια πλατφόρμα όπου αφού καταγράψαμε ποιοι είναι οι επαγγελματίες καλλιτέχνες στις δομές προσφύγων στην Αττική, μετά στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά οργανώσαμε διακαλλιτεχνικά residencies όπου Έλληνες καλλιτέχνες γνώριζαν και αντάλλαζαν εργαλεία με καλλιτέχνες από τη Συρία, Ιράκ, Αφγανιστάν, Ιράν, Πακιστάν , Αίγυπτο κλπ. Μετά από ένα χρόνο θέλησα να μιλήσω για τα όνειρα των εφήβων ξεκινώντας την έρευνα αν γενικά αυτή η γενιά ονειρεύεται μια νέα κοινωνία και λειτουργούν συμπεριλαμβάνοντας ο ένας τον άλλον διαλύοντας κάθε διαφορετικότητα.
Η σύλληψη, η ιστορία και η σκηνοθεσία της παράστασης ανήκουν στη Ραφίκα Σαουίς.
Η παράσταση εξελίσσεται σε μια παιδική χαρά στο κέντρο μιας τυπικής πόλης του δυτικού κόσμου.
Πόσο εύκολο ανοίγονται οι έφηβοι πρόσφυγες; Ποια τα όνειρα τους και ποιοι παράγοντες τους κρατάνε πίσω; Ανοίγονται όσο θέλουν να ανοιχτούν. Είναι μια οργανική διαδικασία όπου έχουν την ελευθερία να μοιραστούν ότι θέλουν. Για το μέλλον μιλούν με αγωνία και αγάπη. Θέλουν να συνεχίσουν τη ζωή τους. Να ενωθούν με τους γονείς τους. Να γίνουν αποδεκτοί.
Πες μας πώς λειτουργεί η πλατφόρμα για εφήβους που δημιούργησες. Είναι ερευνητικά εργαστήρια όπου με βάση το θεατρικό έργο του Ίψεν οι έφηβοι ανοίγουν ένα διάλογο σε σχέση με τις θεματικές του έργου και αρθρώνουν πως φαντάζονται τον εαυτό τους στο μέλλον. Μέσα από αυτή την ονειροπόληση βρίσκουν τον κοινό τους τόπο και δημιουργούν οργανικά μια δυνατή φωνή.
«Ενώ η ιστορία κάνει κύκλους, στην περίπτωση των ανήλικων ασυνόδευτων προσφύγων σήμερα τα παιδιά έχουν φωνή, πολύ ηχηρή, μιλούν με νέους κοινωνικούς όρους και διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον».
Πώς συνδέονται οι καταγραφές σου από τις μονάδες υποδοχής με το το θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν «Ο μικρός Έγιολφ»; Το έργο αναφέρεται και στον πόλεμο που είχαν τα γερμανικά φύλλα με τους μουσουλμάνους στις αρχές του 19ου αιώνα όταν πολλά χωριά ξεκληρίστηκαν και στα δυο γεωγραφικά μέρη και πολλά παιδιά έμειναν ασυνόδευτα και μόνα. Γι’ αυτό υπάρχει και η σημειολογία της Ποντικοκυράς που αναφέρεται στον αυλητή του Χάμελιν. Στο έργο μέσα από την πρώτη δομή κοινωνίας που είναι η οικογένεια βλέπουμε πως ένα παιδί με μια ιδιαιτερότητα δεν γίνεται αποδεκτό και χάνεται στο τέλος ενώ η φωνή του σχεδόν δεν ακούγεται.
Ενώ η ιστορία κάνει κύκλους, στην περίπτωση των ανήλικων ασυνόδευτων προσφύγων σήμερα τα παιδιά έχουν φωνή, πολύ ηχηρή, μιλούν με νέους κοινωνικούς όρους και διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον. Επίσης μαζί με τα άλλα παιδιά που βρέθηκαν στις πλατφόρμες γίνονται όλα μαζί η φωνή του Μικρού Έγιολφ απέναντι σ ’έναν αγκυλωμένο ενήλικο κόσμο με προβληματικές δομές. Όλα τα παιδιά αισθάνονται ότι τους κληροδοτείται ένα απίστευτο βάρος, το βάρος της κοινωνίας και των προτύπων που υπάρχουν, μια μέγγενη από την οποία όλα προσπαθούν να επιβιώσουν αλλά και να σπάσουν.
Η παράσταση θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 26, 27, 28 Σεπτεμβρίου.
Πώς λειτουργεί το θέατρο της κοινότητας στην Europeana και ποιο είναι το όραμα που θέλει να εκφράσει; Το θέατρο της κοινότητας δεν διαφέρει στην τελική του μορφή από ένα οποιοδήποτε θέατρο. Είναι θέλω να πω μια παράσταση με αρχή μέση τέλος, φώτα κοστούμια, πλοκή, δραματουργία, εικαστικότητα. Όμως το θέατρο της κοινότητας αφορά στην ανθρώπινη εμπειρία όπως αυτή μοιράζεται μέσα από τις συναντήσεις ιστορίες διαφορετικών ανθρώπων ή ομάδων που έρχονται μαζί, ανοίγουν ένα κοινό διάλογο και τελικά δημιουργούν ή όχι μια εκ νέου κοινότητα. Ακόμα και εμείς οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες στα εργαστήρια της Europeana συντελεστές και εξωτερικοί συνεργάτες (Δάφνη Αντωνιάδου, Γιώτα Αργυροπούλου, Μιχάλης Αργυρού, Αντώνης Βολανάκης, Σταύρος Γασπαράτος, Σοφία Δημοπούλου, Γιάννης Καρούνης, έλσα Κούτιγκ, Παρασκευή Λυπημένου, Μυρτώ Τίκωφ ) δημιουργούμε μια κοινότητα μέσα από την όσμωση και την πραγματική εμπειρία και αναμέτρηση με συγκεκριμένους προβληματισμούς. Το έργο λοιπόν που δημιουργήθηκε είναι διακαλλιτεχνικό έχει χορό, μουσική θέατρο, νέα μέσα αλλά είναι η σύνθεση της φωνής που γεννήθηκε μέσα από τα εργαστήρια. Μια φωνή έτοιμη να μιλήσει να ονειρευτεί και να ανοίξει έναν διάλογο. Ο διάλογος είναι η έκφραση και το δικαίωμα να ακούμε την ανθρώπινη εμπειρία.
Μετά τις παραστάσεις στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, το έργο με τη συμμετοχή Νορβηγών εφήβων θα περιοδεύσει στη Νορβηγία. Πώς προέκυψε αυτό; Μας κάλεσαν τα νορβηγικά βραβεία Ίψεν στο Φεστιβάλ Ίψεν που διοργανώνουν να παρουσιάσουμε μια lecture performance με βάση την έρευνα τη διαδικασία, τη μεθοδολογία αλλά και την τελική παράσταση που δημιουργήθηκε και να εντάξουμε με ερευνητικά εργαστήρια μεγαλώνοντας την πλατφόρμα εφήβων την τοπική κοινότητα με τα παιδιά εκεί όσα θέλουν να συμμετέχουν. Το έργο σαν έργο θα ταξιδέψει στην Σουηδία τον Μάρτιο του 2020 και θα παρουσιαστεί ξανά στην Ελλάδα στην Αθήνα για 3 μόνο παραστάσεις τον Ιανουάριο.