Ο θάνατος του έγινε γνωστός σήμερα το πρωί. Ο Φίλιπ Ροθ απεβίωσε σε ηλικία 85 ετών. Διαβάστηκε σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης κι αναγνωρίστηκε ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της μεταπολεμικής γενιάς (πρωτοεμφανίστηκε το 1959 με το Αντίο, Κολόμπους), δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ήταν ο σπουδαιότερος. Εδώ και πολλά πολλά χρόνια το όνομα του ακουγόταν σταθερά στην κούρσα για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, βραβείο που τελικά ποτέ δεν κατέκτησε. Κάτι όμως που καθόλου δεν τον απασχολούσε, άλλωστε σύμφωνα με τον Αχιλλέα Κυριακίδη, μεταφραστή του μυθιστορήματός του, Καθένας, «μας άφησε τιμημένος με την ύψιστη διάκριση να μην του έχει απονεμηθεί το Βραβείο Νόμπελ». Το έργο του Ροθ διακρίνεται για την ειλικρίνεια, τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, την κριτική του στην αμερικανική κοινωνία υπό το πρίσμα της εβραϊκής του καταγωγής, την σεξουαλικότητα και τον πόθο, κυρίως όπως αυτός εκφράζεται από τους άνδρες.
Τρεις μεταφραστές του Ροθ, η Αθηνά Δημητριάδου, ο Αχιλλέας Κυριακίδης και η Κατερίνα Σχινά, καθώς και ένας κριτικός λογοτεχνίας, ο Γρηγόρης Μπέκος, αποτιμούν το έργου του αμερικανού πεζογράφου, ζυγίζουν την κληρονομιά που άφησε και διαλέγουν τα αγαπημένα τους από τη βιβλιογραφία του.
Στον Φίλιπ Ροθ ξεχωρίζω το χειμαρρώδες ύφος του και την ειλικρίνειά του, που τσάκιζε κόκαλα. Αυτά με κέρδισαν ως αναγνώστρια του. Δεν είναι ένα το αγαπημένο μου βιβλίο από τον Φίλιπ Ροθ. Αγάπησα πάρα πολύ αυτό που μετέφρασα, την Αγανάκτηση, αλλά και τα πρώτα του, τα μεγάλα βιβλία δηλαδή… Το αμερικάνικο ειδύλλιο, Η Συνωμοσία Εναντίον της Αμερικής, Το Θέατρο του Σάμπαθ. Μου άρεσαν πάρα πολύ, γιατί είναι όλα τους πρωτότυπα βιβλία. Είναι θεματικά πρωτότυπα μυθιστορήματα.
Η Αθηνά Δημητριάδου είναι μεταφράστρια
Θα γραφτούν και θα ειπωθούν πολλά γι’ αυτόν τον σπουδαίο αφηγητή που μας άφησε τιμημένος με την ύψιστη διάκριση να μην του έχει απονεμηθεί το Βραβείο Νόμπελ. Είχα τη μοναδική από κάθε άποψη εμπειρία, ευτυχή και συντριπτική ταυτόχρονα, να μεταφράσω, σε κρίσιμη ηλικία κι εγώ, το κατ’ εμέ καλύτερο βιβλίο του: το Καθένας, την καταγραφή του οδοιπορικού ενός ανθρώπου προς τον αναπότρεπτο θάνατο. Στο προτελευταίο ετάπ αυτού του οδοιπορικού (το τελευταίο είναι η μοιραία χειρουργική επέμβαση), ο ανώνυμος moritur του βιβλίου επισκέπτεται ένα κοιμητήριο και ζητάει από τον νεκροθάφτη να του εξηγήσει λεπτομερώς τη διαδικασία της ταφής. Θέλει μηδενικό συγγραφικό ναρκισσισμό, κάμποσο αυτοσαρκασμό και, κυρίως, τεράστια συγγραφική «μαγκιά» για ν’ αφιερώσεις σ’ έναν τέτοιο διάλογο τις τελευταίες σελίδες ενός μυθιστορήματος.
Αμφιλεγόμενος; Ε και; Όλοι δεν είμαστε;
Ο Αχιλλέας Κυριακίδης είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Ο Φίλιπ Ροθ ήταν μαζί με τον Σολ Μπέλοου και τον Μπέρναρντ Μάλαμουντ οι σημαντικότεροι συγγραφείς εβραϊκής καταγωγής στην Αμερική, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, κι ασφαλώς ένα από τους μεγαλύτερους αμερικανούς πεζογράφους της εποχής μας, γενικώς. Νομίζω ότι αυτό που τον έκανε ξεχωριστό είναι ο τρόπος που μιλούσε για πράγματα με τα οποία ο ίδιος είχε προσωπική εμπλοκή. Για την εβραϊκή ταυτότητα στην Αμερική, δηλαδή, και για την σχέση του με τις γυναίκες∙ θα ξέρετε ότι πάρα πολλές φορές του ασκήθηκε κριτική για τον τρόπο που παρουσιάζονται οι γυναίκες στα βιβλία του. Επίσης, ο Ροθ από την στιγμή που έβγαλε το περίφημο Το Σύνδρομο Πόρτνοϊ σε μια σημαδιακή χρονιά (1969), φαίνεται ότι είχε ξεκινήσει έναν ανένδοτο αγώνα, κάτι που και ο ίδιος το έλεγε με έναν τρόπο, να καθαρίσει την αμερικάνικη λογοτεχνία από τη σοβαροφάνεια και την υποκρισία. Είναι ένας συγγραφέας που το έργο του χωρίζεται σε διάφορες, μεγάλες εποχές και η κάθε μία από αυτές έχει κάτι το ξεχωριστό. Για παράδειγμα, τα τελευταία του βιβλία είχαν περισσότερο να κάνουν με τα γηρατειά. Υπήρχε πάντα η συζήτηση στην Αμερική αν ο Ροθ ήταν ο μεγαλύτερος εν ζωή αμερικανός συγγραφέας, ανάμεσα στους πολλούς σπουδαίους που έγραψαν πέρα από τον Ατλαντικό. Εγώ θεωρώ ότι ο Ροθ ήταν από τους τελευταίους μεγάλους της γενιάς του. Ήταν ένας πεζογράφος τρομακτικής δύναμης.
Μολονότι μου άρεσαν τα τελευταία του βιβλία, καθώς και η Συνομωσία Κατά της Αμερικής, τα αγαπημένα μου θα έλεγα ότι είναι η άτυπη τριλογία Το ανθρώπινο στίγμα/ Παντρεύτηκα Έναν Κομμουνιστή/ Αμερικανικό Ειδύλλιο, όπως επίσης και τα αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα που τα έγραψε τέλη δεκαετίας ’80, αρχές ’90. Μιλάω για τα Γεγονότα, εκεί που περιγράφει με εξωφρενικό τρόπο την σχέση με την πρώτη του σύζυγο και την Πατρική Κληρονομιά, που αφορά τη σχέση με τον πατέρα του.
Ο Γρηγόρης Μπέκος είναι κριτικός λογοτεχνίας στο Βήμα της Κυριακής.
Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιο βιβλίο του Φίλιπ Ροθ που προτιμώ, γιατί κάθε του βιβλίο αποτελούσε μια έκπληξη και μια υπόσχεση μεγάλης απόλαυσης για μένα, έτσι καθώς ανέτεμνε την ανθρώπινη περιπέτεια μέσα στο χρόνο, παρακολουθώντας τον εαυτό του από την προβληματική του νεότητα ως Πόρτνοϊ ως το γήρας, το «σφαγείο», όπως το έχει πει, που αποσβολώνει τον άνθρωπο με την βιαιότητά του. Καθώς τον διάβαζα όλα αυτά τα χρόνια, αναρωτιόμουν όπως και το alter ego του, ο Νέιθαν Ζούκερμαν στην «Αντι-ζωή» σε τι ιστορίες μετατρέπουν οι άνθρωποι τη ζωή και σε τι ζωές μετατρέπουν οι άνθρωποι τις ιστορίες – ίσως γιατί ήμουν από τους αναγνώστες που έρεπαν προς αυτό το τελευταίο. Παρ’ όλα αυτά με συνεπήρε η βλάσφημη απελπισία του Θεάτρου του Σάμπαθ και της Ταπείνωσης παρ’ ό,τι εκτιμώ βαθιά το εύρος της τριλογίας του (Αμερικανικό Ειδύλλιο, Παντρεύτηκα Έναν Κομμουνιστή, Το Ανθρώπινο Στίγμα) όπου ο Ροθ προβάλλει και ταυτόχρονα αμφισβητεί τους αμερικανικούς μύθους και συμβολισμούς και αποκαλύπτει τις ασθένειες της χώρας με δριμύτατη διεισδυτικότητα. Τον αγαπώ γι’ αυτό που ήταν και γι’ αυτό που εισέφερε στην αμερικανική λογοτεχνία: μια ειρωνική, απαισιόδοξη, ανελέητη αλλά εν τέλει φιλάνθρωπη ματιά στην ζοφερή ανθρώπινη μοίρα.
Η Κατερίνα Σχινά είναι μεταφράστρια και συγγραφέας.