Iordanis Kerenidis and Piergiorgio Pepe, art collectors and founders of Phenomenon, a biennial project for contemporary art held in the Aegean island of Anafi, Cyclades. Athens, Greece, June 2017 / ÉïñäÜíçò Êåñåíßäçò êáé Piergiorgio Pepe , óõëëÝêôåò Ýñãùí ôÝ÷íçò êáé éäñõôÝò ôïõ Phenomenon, êáëëéôå÷íéêü ãåãïíüò óôçí ÁíÜöç, Êõêëáäåò. ÁèÞíá, Éïýíéïò 2017
Ασχολούνται με ειδικότητες που από κάποια ειδική οπτική γωνία θα μπορούσες να τις αντιμετωπίσεις και ως τέχνη. Ο Ιορδάνης Κερενίδης είναι Διευθυντής Ερευνών στο Centre National de Recherche Scientifique στους Κβαντικούς Υπολογιστές και ο Piergiorgio Pepe Διευθυντής Δεοντολογίας και Ηθικής στον κλάδο Φαρμακοβιομηχανίας. Ασχολούνται όμως κυριολεκτικά με τη σύγχρονη τέχνη ως συλλέκτες από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. Ζουν και εργάζονται στο Παρίσι αλλά τα καλοκαίρια τα περνούν στην Ελλάδα.
Ένας από τους συχνούς προορισμός τους, η Ανάφη. Το 2014, πάνω στην αναζήτηση ενός ενδιαφέροντος εικαστικού project τους ήρθε η ιδέα του Phenomenon. Μια εβδομάδα περίπου μέσα στον Ιούλιο, όπου διακεκριμένοι εικαστικοί και καλλιτέχνες θα βρεθούν στο νησί που έσωσε τους Αργοναύτες από μια φονική καταιγίδα και γι’ αυτό το αφιέρωσαν στο Θεό Απόλλωνα. Μια εβδομάδα όπου με συμμέτοχους τους κατοίκους θα μετατρέψουν την Ανάφη σε γκαλερί, σκηνή και φόρουμ ιδεών μαζί. Συνέβη εν μέσω της έντασης του δημοψηφίσματος του 2015, θα συμβεί και σε λίγες μέρες το 2017. Τους συναντήσαμε στην Αθήνα ώστε να μάθουμε τι διδάχτηκαν από την προηγούμενη εμπειρία και τι θα συναντήσουμε φέτος στον τόπο που τον προσεγγίζουν όλοι εκτός από τα φίδια.
«Ήμασταν στην Ανάφη και σε έναν χάρτη εξηγούσε πώς το νησί πήρε το όνομά του. Έγραφε για τους Αργοναύτες που ήταν χαμένοι στο Αιγαίο μέσα σε μια τρομερή καταιγίδα και βρήκαν απάγκιο στο νησί και έτσι το αφιέρωσαν στον θεό Απόλλωνα. Αυτό που βρήκαμε ενδιαφέρον στο μύθο είναι το πέρασμα από το αόρατο στο ορατό. Από τη μια μέσω του φωτός και από την άλλη μέσω της γλώσσας. Κάποιες ιδέες που για μας είναι κεντρικές και στη συλλογή. Έτσι δημιουργήθηκε το Phenomenon. Είμαστε σε αυτό το νησί που από μόνο του αναδεικνύει τις έννοιες του ορατού, του αόρατου, το πώς δηλαδή κάτι εξαφανίζεται ή επανέρχεται στην ιστορία, παράλληλα με την δική μας επιθυμία να δημιουργήσουμε κάτι με τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους της τέχνης»
«Έχει αρκετές περιπέτειες και αναζητήσεις αλλά έχει και κάτι που για μας είναι σημαντικό. Για μας το να είσαι συλλέκτης σημαίνει ότι έχεις αποφασίσει πως η τέχνη είναι σημαντική και απλά βρίσκεις έναν τρόπο ώστε να δημιουργήσεις τις συνθήκες για να παράγεται και να δημιουργείται.»
«Ξεκίνησε από την αρχή με κάποιες ιδέες, του τι μας ενδιαφέρει εμάς προσωπικά και τι θεωρούμε ότι έχει νόημα να συνεχίσει να υπάρχει. Ασχολείται περισσότερο με θέματα όπως η γλώσσα. Με τη γλώσσα κυρίως ως σύστημα αναπαράστασης. Είναι σημαντικό ότι εμείς είμαστε δυο Ευρωπαίοι από δυο διαφορετικές καταγωγές και γλώσσες, οι οποίοι πήγαμε σε μια τρίτη χώρα με διαφορετική γλώσσα και κουλτούρα. Μέσα από την τέχνη προσπαθούμε να δούμε το πώς κάποιος κοιτάει ακόμα και στην καθημερινή του ζωή το τι υπάρχει γύρω του.»
«Δεν είναι εύκολο το να πεις ποιος είναι ο τρόπος ώστε η σύγχρονη τέχνη να γίνει κάτι το οποίο είναι για όλο τον κόσμο. Εγώ το βλέπω και στην δουλειά μου που κάνω μαθηματικά. Το πρώτο πράγμα που μου λέει κάποιος όταν το ακούει είναι ότι αυτά δεν είναι για μένα. Αυτό ξεκινάει και από το σχολείο και από την οικογένεια. Όταν κάποιος δεν έχει πάει σε ένα μουσείο θεωρεί ότι το μουσείο δεν είναι γι αυτόν. Όταν η τέχνη διδάσκεται ή προβάλλεται σαν κάτι ελιτίστικο, έχεις χάσει το μισό παιχνίδι. Το ότι η documenta 14 γίνεται στην Αθήνα έχει βοηθήσει πάρα πολύ. Αυτό που θεωρώ ακόμα πιο σημαντικό για μένα είναι ότι οι άνθρωποι που ήρθαν εδώ διαπίστωσαν ότι υπάρχει κόσμος που ενδιαφέρεται και έχει διάθεση να κάνει πράγματα.»
«Μας ευχαρίστησε πολύ όταν το κάναμε. Από την αρχή θέλαμε να είναι κάτι το οποίο θα συνεχιστεί και δεν θα γίνει μόνο μια φορά. Για μας ήταν πολύ ενδιαφέρον και πολύ σημαντικό να περάσουμε έναν ολόκληρο χρόνο ερευνώντας την ιστορία, τους μύθους, τα μυστικά της Ανάφης και να δίνουμε όλο αυτό το υλικό στους καλλιτέχνες οι οποίοι είχαν και αυτοί το ίδιο διάστημα να δημιουργήσουν κάτι , το οποίο θα σχετίζεται με την ιδέα του περάσματος του αόρατου στο ορατό αλλά και με τον τόπο. Το γεγονός ότι το Phenomenon γίνεται στην Ανάφη παίζει ρόλο στο τι έργα παρουσιάζονται εκεί, στο ποια είναι η δική μας συνδιαλλαγή με τους καλλιτέχνες και ποια με τους κατοίκους του νησιού.»
Piergiorgio Pepe αριστερά και Ιορδάνης Κερενίδης δεξιά.
«Το πρώτο πράγμα που κάναμε όταν μας ήρθε η ιδέα για το Phenomenon ήταν να μιλήσουμε με τους κατοίκους. Μιλήσαμε με όσους γνωρίζαμε είτε από τα μπαρ είτε από τα εστιατόρια, μετά με τον πρόεδρο του πολιτιστικού συλλόγου, μετά με τον δήμαρχο και η ιδέα ήταν να καταλάβουμε αν μπορούμε να κάνουμε κάτι, όλοι μαζί στο νησί. Ήταν μάλιστα πολύ σημαντικό το ότι δεν ερχόμασταν εμείς στην Ανάφη να κάνουμε κάτι μόνοι μας, αλλά προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μαζί με τους κατοίκους. Πιστεύω ότι οι αντιδράσεις τους ήταν πάρα πολύ θετικές. Φυσικά μιλάμε για σύγχρονη τέχνη που έχει κάποιες δυσκολίες. Δεν είναι θέμα ότι πρέπει να εκπαιδευτούν ή εμείς να τους εξηγήσουμε τι πρέπει να πάρουν από την τέχνη. Ο καθένας μπορεί να πάρει ό,τι θέλει από την στιγμή που αποφασίσει ότι πρέπει να επενδύσει και αυτός κάτι. Όσο πιο πολύ επενδύεις τόσο περισσότερα παίρνεις όχι μόνο στην τέχνη αλλά σε ό,τι κάνεις στη ζωή σου. Εδώ και τρία χρόνια συζητάμε συνέχεια με τους κατοίκους. Πηγαίνουμε δυο τρεις φορές τον χρόνο, συζητάμε για τα προβλήματά τους, για το τι χρειάζονται, για το πως βλέπουν το νησί και προσπαθούμε όλα αυτά να τα συνδυάσουμε μέσα από ένα πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης.»
«Ήταν την εβδομάδα μετά το δημοψήφισμα και εμείς όταν είδαμε να γίνονται όλα αυτά αναρωτηθήκαμε αν πραγματικά έχει νόημα να πάμε στην Ανάφη και να κάνουμε ένα πρόγραμμα τέχνης όταν την ίδια στιγμή υπάρχουν σοβαρά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Μιλήσαμε με τους καλλιτέχνες, μιλήσαμε με τους κατοίκους, θέσαμε το ερώτημα αν συνεχίζουμε ή το αναβάλλουμε ή εν πάσει περιπτώσει τί κάνουμε; Η ιδέα ήταν ότι ακριβώς σε τέτοιες καταστάσεις όπου συμβαίνουν πράγματα που σε μεγάλο βαθμό δεν εξαρτώνται από σένα, έχει νόημα να πούμε ότι είμαστε όλοι μαζί, είμαστε σε αυτόν τον χώρο, με τους ανθρώπους που περνάνε την κρίση, με τους ανθρώπους που έχουν έρθει από έξω και μέχρι εκείνη την στιγμή είχαν την εικόνα της Ελλάδας της κρίσης και ότι πραγματικά έχει νόημα να περάσουν δυο εβδομάδες σε αυτό τον χώρο, συζητώντας γι αυτό, αλλάζοντας το τι σημαίνει το να βρίσκεσαι εκείνη τη στιγμή εκεί και το τι σημαίνει για κάποιον να έρθει να δει ένα έργο τέχνης.»
Εμείς δεν είμαστε εκεί για να κάνουμε διακοπές, είμαστε εκεί γιατί είναι σημαντικό, ακόμα και για τους καλλιτέχνες οι οποίοι κάνουν εκθέσεις στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, να πεις ότι θα ‘ρθουμε σ’ έναν τόπο που δεν είναι ούτε στο καλλιτεχνικό αλλά ούτε και στο πολιτικό κέντρο, με έναν τρόπο που να μην είναι ότι απλά ερχόμαστε για το ντεκόρ του νησιού.
«Το θέμα έχει να κάνει περισσότερο με το θέμα του ορατού και του αόρατου αλλά σε ένα πιο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο , από την άποψη του ποιες είναι οι ιστορίες που ξεχνιούνται ή ξαναεμφανίζονται στον χώρο και στον χρόνο. Για παράδειγμα η Ανάφη είναι ένα νησί όπου υπήρχαν εξόριστοι για πάρα πολλά χρόνια. Είχαν ονομάσει δρόμους λεωφόρος Στάλιν και λεωφόρος Λένιν, δημιούργησαν εφημερίδες που τις γράφανε με το χέρι γιατί δεν υπήρχαν εκτυπωτές. Για πολλούς από τους κατοίκους αυτό είναι μια ιστορία η οποία δεν πρέπει να προβληθεί ιδιαίτερα. Ακόμα και σ’ έναν τόσο μικρό χώρο όπως είναι η Ανάφη παραμένει ακόμα το ότι υπάρχουν ιστορίες, ιδέες, αναμνήσεις οι οποίες εμφανίζονται ή εξαφανίζονται ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες.
Πολλά έργα γίνονται έξω σε διάφορους χώρους και κάποια έργα στο σχολείο και για σχεδόν δέκα μέρες θα γίνονται κάθε βράδυ εκδηλώσεις. Όλη την εβδομάδα θα υπάρχουν πράγματα στα οποία συμμετέχουν και οι ντόπιοι και είναι ανοιχτά σε όλο τον κόσμο.»
«Για τους περισσότερους αυτή είναι η πρώτη φορά που έρχονται στην χώρα. Η Ελλάδα παραμένει ένας τόπος που είναι για καλοκαίρι και τουρισμό. Όχι για πολλά άλλα πράγματα. Ακριβώς αυτό είναι από τις προκλήσεις του project. Εμείς δεν είμαστε εκεί για να κάνουμε διακοπές, είμαστε εκεί γιατί είναι σημαντικό, ακόμα και για τους καλλιτέχνες οι οποίοι κάνουν εκθέσεις στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, να πεις ότι θα ‘ρθουμε σ’ έναν τόπο που δεν είναι ούτε στο καλλιτεχνικό αλλά ούτε και στο πολιτικό κέντρο, με έναν τρόπο που να μην είναι ότι απλά ερχόμαστε για το ντεκόρ του νησιού. Αυτό είναι κάτι το οποίο μας απασχολεί από την αρχή. Το πως μπορούμε να συνδυάσουμε το ότι εμείς από το Παρίσι, την Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Βερολίνο μπορούμε να δουλέψουμε σε έναν τέτοιο χώρο μαζί με τους κατοίκους και την ιστορία αυτού του μικρού νησιού για να γίνει κάτι που θα έχει νόημα για όλους.
Αυτό που προσπαθούμε και με τους καλλιτέχνες είναι ότι η Ελλάδα, όπως και κάθε χώρα δεν είναι αυτό που βλέπεις από τα ΜΜΕ. Ακόμα, και στην Γαλλία που ζούμε όταν με παίρνουν τηλέφωνο από την Ελλάδα με ρωτάνε τι γίνεται, παίρνετε το μετρό; Ενώ εμείς συνεχίζουμε κανονικά τη ζωή μας η ιδέα είναι ότι είμαστε όλοι τρομοκρατημένοι. Γι αυτό ήταν σημαντικό για μας όχι να πούμε ότι αυτοί οι καλλιτέχνες θα κάνουν κάποια έργα τα οποία θα φέρουμε εμείς στην Ανάφη και θα τα βάλουμε στην έκθεση αλλά ότι πραγματικά θα είμαστε όλοι εκεί για δυο εβδομάδες και θα συζητάμε κάθε μέρα, θα κάνουμε διαλέξεις και στρογγυλά τραπέζια και πραγματικά η ιδέα για την Ελλάδα στους έξω να δημιουργηθεί από το γεγονός ότι είμαστε στην Ελλάδα.»
Όπως θα διαβάσατε και παραπάνω οι δράσεις που θα πραγματοποιηθούν στο νησί από τις 3 έως τις 16 Ιουλίου είναι πάρα πολλές. Αναλυτικά μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το Phenomenon όμως δεν είναι τελικά μια ενέργεια που αρχίζει και τελειώνει στα σύνορα των Κυκλάδων. Με σχεδόν παιδικό ενθουσιασμό στο τέλος της κουβέντας μας ο Ιορδάνης Κερενίδης και ο Piergiorgio Pepe μου περιγράφουν την έκπληξη τους όταν βρήκαν έργα που παρουσιάστηκαν στο πρώτο Phenomenon στο Βερολίνο, στο Παρίσι, ακόμα και στο Βίλνους, την πρωτεύουσα της Λιθουανίας. Αυτό ίσως είναι και η καλύτερη ανταμοιβή. Ραντεβού στην Ανάφη.