Το 1886 μια «μεσαιωνική μελέτη» -όπως χαρακτήριζε το μυθιστόρημα του ο Εμμανουήλ Ροΐδης– καταδικάστηκε από την Ιερά Σύνοδο ως αντιχριστιανικό και κακόηθες έργο ενώ ο συγγραφέας του αντιμετώπισε την κριτική των λογίων της περιόδου για την ιστορία μιας γυναίκας που κατάφερε να ξεγελάσει τους φαινομενικά ευσεβείς άντρες της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας και να ανέλθει στην ιεραρχία του χριστιανισμού διεκδικώντας το αλάθητο που συνοδεύει το αξίωμα του Ποντίφικα. Μπλέκοντας την καθαρεύουσα με αναχρονισμούς κι ασπρόμαυρα σκίτσα, η κόμικ εκδοχή του Πάπισσα Ιωάννα, 130 χρόνια μετά, τιμήθηκε με το Βραβείο Κοινού στο φετινό Comicdom Con Athens και ο δημιουργός της, Λευτέρης Παπαθανάσης, εξηγεί στην Popaganda πως ένα αιρετικό – για τα δεδομένα της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα – έργο, μπορεί να μας προβληματίσει για τις σημερινές σχέσεις εξουσίας…
Ποιο ήταν το στοιχείο εκείνο που σε κέρδισε προκειμένου να εικονογραφήσεις το μυθιστόρημα του Ροΐδη; Έχει να κάνει με όσα ζούμε τα τελευταία χρόνια. Την ιστορία της Ιωάννας δεν τη διάλεξα, σχεδόν με διάλεξε αυτή και μάλιστα σε μια πολύ «μαύρη» συγκυρία. Έτυχε να ανοίξω στο κινητό μου το κείμενο του Ροΐδη (είναι απ’ αυτά που έχω πάντα μαζί μου, χάρη στην τεχνολογία) την ώρα που περίμενα μαζί με άλλους κακόμοιρους συμπολίτες μου να πληρώσω κάποια δόση φόρου στην τράπεζα. Ξαφνικά, μου φάνηκε ότι πολλά απ’ αυτά που έγραφε εκεί μέσα ταίριαζαν τόσο στην περίσταση, που άρχισα να γελάω μόνος μου, δημιουργώντας μάλλον φόβο στους διπλανούς μου. Παράτησα το έργο που σχεδίαζα τότε και άρχισα να φτιάχνω σκίτσα σχετικά με την Ιωάννα. Μέσα σε λίγες μέρες κατάλαβα ότι δεν γινόταν να μην επιχειρήσω να πω την ιστορία αυτή με το δικό μου τρόπο. Δεν ξέρω, δε νομίζω ότι μπορεί να περιγραφεί ή να αναλυθεί, κάποιες φορές η επιλογή ενός θέματος είναι αποτέλεσμα μεγάλης σκέψης και κάποιες φορές απλά σε κυριεύει. Προτιμώ το δεύτερο βέβαια. Αν είναι να αφιερώσεις μήνες δουλειάς σε ένα έργο, αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν σε έχει κατακτήσει.
Ως χημικός που εργάζεσαι στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση -μάλιστα όχι σε κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο, αλλά στα Γιάννενα- σκέφτηκες πως μπορεί να υπάρξουν αντιδράσεις λόγω του θέματος; Δεν πιστεύω στους ανθρώπους που ζουν κατά το πρότυπο «Δρ. Τζέκυλ και κ. Χάυντ». Ένας άνθρωπος είναι μια ενότητα αντιλήψεων και τρόπου ζωής, που εκφράζεται σαν τέτοια σε κάθε περίσταση. Θέλω να πω μ’ αυτό, ότι δεν θεωρώ ότι σαν εκπαιδευτικός υπηρετώ κάποιον διαφορετικό σκοπό απ’ ό,τι σαν εικονογράφος. Ο αγώνας ενάντια στην αμορφωσιά, ενάντια στην πνευματική καθήλωση και την υποταγή, κάποιες φορές μπορεί να παίρνει τη μορφή ενός τυπικού μαθήματος Χημείας στα πλαίσια του προγράμματος, και άλλες μια πιο εντυπωσιακή μορφή, όπως με ένα κόμικ. Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχει αντίφαση. Πιστεύω ότι ένας άνθρωπος που το έχει ξεκαθαρίσει αυτό και στον εαυτό του, αλλά και στην κοινότητα στην οποία ζει είναι, αν μη τι άλλο, θωρακισμένος από την άποψη της αυτοσυνέπειας. Τώρα, αν υπάρχουν και κάποιοι που αντλούν στη ζωή τους ικανοποίηση από το να παίζουν το ρόλο του «φύλακα της ηθικής και της τάξης», και βλέπουν στο κόμικ μου πεδίο δόξης, ας κοπιάσουν. Τέτοιοι τύποι πάντα ήταν απέναντί μας.
Πόσο επίκαιρη θεωρείς την ιστορία του Ροΐδη σε μια εποχή που ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός δε φαίνεται να έχει εξαλειφθεί; Ο Ροΐδης πάτησε πάνω σε μια μεσαιωνική ιστορία που οι άνθρωποι την αφηγούνται εδώ και χίλια χρόνια τώρα. Αυτή η ιστορία θα είχε σβήσει αν δεν άγγιζε, αν δεν ερμήνευε και δεν κριτίκαρε με κάποιον τρόπο, διαχρονικές πληγές της ανθρωπότητας. Θεωρώ ότι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός (όσο μπορούμε να τον ορίσουμε) μπορεί να κυριαρχεί στην ιστορία αυτή σαν σκηνικό, σαν ένδυμα και σαν υπόκρουση, μα δεν είναι το μοναδικό στοιχείο. Η Ιωάννα γίνεται η αφορμή να σκεφτούμε για τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, την εξουσία, τις ταυτότητες. Μέσα απ’ αυτήν βλέπουμε πώς μια πράξη ρήξης μπορεί να ενσωματωθεί στο αντίθετό της, πώς ο καταπιεσμένος από την εξουσία μπορεί να γίνει ο ίδιος εξουσιαστής. Ακόμη, πράγμα που θεωρώ πολύ βασικό στοιχείο της ιστορίας αυτής, το πώς οι άνθρωποι προσποιούνται τον ανήξερο μπροστά στην εξαπάτηση, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τους ατομικούς τους στόχους, και με πόση λύσσα επιτίθενται σε εκείνον που θα τους δείξει την αλήθεια. Είναι όλα αυτά που κάνουν την ιστορία της Ιωάννας επίκαιρη. Ακόμη και σήμερα, που ο αγώνας για ισχύ, ιδιοκτησία, παγκόσμια κυριαρχία, ντύνεται και πάλι το μανδύα της θρησκείας, η Πάπισσα μπορεί να μας βοηθήσει να σκάψουμε πιο βαθιά και να δούμε τον πυρήνα του προβλήματος. Φυσικά ένα έργο τέχνης μπορεί να φτάσει μόνο μέχρι εκεί, να μας κάνει να δούμε καθαρά το πρόβλημα. Οι λύσεις είναι στα δικά μας χέρια.
Τελευταία παρατηρείται μια στροφή του εγχώριου κόμικ σε κλασικά κείμενα, τα οποία μάλιστα γνωρίζουν μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό (όπως το δικό σου και ο Ερωτόκριτος). Πως το εξηγείς; Νομίζω ότι όταν βρισκόμαστε σε μια συγκυρία που μας ζορίζει, είτε προσωπικά είτε συλλογικά, συχνά ανασκαλεύουμε τα πράγματα που αγαπήσαμε, ψάχνοντας σ’ αυτά κάποιο στήριγμα. Δεν είμαι οπαδός του «να διατηρήσουμε την παράδοση», όμως κάτι τέτοιο καταλαβαίνω. Το σημαντικό για μένα είναι ότι όλη αυτή η διαδικασία δεν είναι επιτηδευμένη, ούτε ένα απ’ αυτά τα περιβόητα παντρέματα προς εμπορική χρήση, αλλά κάτι ζωντανό, φρέσκο, που δημιουργεί καινούργιους κώδικες. Επίσης, σημαντικό στοιχείο αυτής της κίνησης είναι το άνοιγμα του μέσου σε έναν κόσμο που δεν ανήκε στην κοινότητα των φανατικών του κόμικ. Στις πολλές παρουσιάσεις της Πάπισσας το προηγούμενο διάστημα, βρέθηκαν αρκετοί άνθρωποι που μου είπαν ότι δεν είχαν ξαναδιαβάσει ποτέ κόμικ, κι αυτό το θεωρώ μεγάλη υπόθεση.
Αυτή την περίοδο «σχεδιάζεις» κάτι νέο; Πολλοί φίλοι έχουν σκεφτεί ότι η επόμενη δουλειά θα είναι πάλι βασισμένη στο έργο κάποιου μεγάλου μάστορα (η πρώτη μου έκδοση, το Άκου!, ήταν βασισμένη στο έργο του Μαγιακόφσκι, η Ιωάννα στου Ροΐδη), και μάλιστα προσπαθούν να μαντέψουν ποιος θα είναι. Λοιπόν, όχι, δεν θα είναι μεταφορά ή διασκευή. Από τα διάφορα projects που ξεπηδούν στο σχεδιαστήριό μου, υπάρχουν δύο που αποφάσισα να προχωρήσω. Το ένα, που ελπίζω να κυκλοφορήσει στις αρχές του 2017, είναι ένα μεγάλο μαύρο εικονογράφημα για τον Εμφύλιο, βασισμένο σε πραγματικές ιστορίες. Το άλλο, που πραγματικά δεν ξέρω πότε θα εκδοθεί, είναι μια χιουμοριστική εκδοχή της βιογραφίας του μεγάλου επαναστάτη Λέον Τρότσκι. Όπως καταλαβαίνεις, και τα δύο κινούνται στο πλαίσιο που ανέφερα παραπάνω, μιας επίσκεψης στο συλλογικό παρελθόν, ενός βαθιού σκαψίματος στα πράγματα που με διαμόρφωσαν. Ελπίζω να αναδυθώ απ’ αυτό το σκάψιμο με δύο κόμικ που θα αξίζουν τον κόπο.