Πάνος Κοκκινιάς: «Οι άνθρωποι νιώθουν πιο μόνοι στον δρόμο παρά στο σπίτι τους»

«Βλέπω φωτογραφίες παντού, όπως κάθε άνθρωπος στις μέρες μας . έρχονται από τον κόσμο προς μένα, χωρίς να με ρωτήσουν»,  Ρολάν Μπαρτ.

Έναν παλιό χώρο γραφείων στο κέντρο της Αθήνας ξανανοίγει ο ΝΕΟΝ για να παρουσιάσει μια σύγχρονη οπτική της πόλης και των ανθρώπων της, μέσα από την έκθεση φωτογραφίας του Πάνου Κοκκινιά.

Η έκθεση Stock Images είναι η πρώτη έκθεση φωτογραφίας στο πλαίσιο του προγράμματος του ΝΕΟΝ Έργο στην Πόλη 2019, και πραγματοποιείται σε επιμέλεια της Shoair Mavlian, Διευθύντριας του Photoworks.

Στην έκθεση Stock Images, o Πάνος Κοκκινιάς κατασκευάζει μια εκδοχή της σύγχρονης Αθήνας, παρουσιάζοντας μια οπτική μελέτη του αστικού περιβάλλοντος και των ανθρώπων του και συγχρόνως μια απόπειρα να συλλάβει την ουσία των καιρών μας.

Περισσότερες από 20 φωτογραφίες -που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια μέχρι το καλοκαίρι του 2019 και παρουσιάζονται για πρώτη φορά συνθετικά- συνιστούν ένα συλλογικό πορτρέτο της Αθήνας μέσα από πραγματικότητες και μυθοπλασίες της σύγχρονης αστικής ζωής.

 Στα περισσότερα πορτρέτα τα έκθεσης το βλέμμα των ανθρώπων είναι απλανές, σα να κοιτά κάπου αλλού, πέρα από αυτό που υπάρχει γύρω τους.  Δεν είναι κάτι καινούριο αυτό, το έχουν δείξει κι άλλοι φωτογράφοι. Και δεν βγήκα προγραμματικά για να βρω μόνο αυτό. Μπορεί να υπερισχύει το συγκεκριμένο ύφος – άλλος δείχνει λίγο πιο θυμωμένος, άλλος πιο θλιμμένος – όμως όλα είναι γύρω από μια εσωτερική θέαση, μια έλλειψη επαφής με το περιβάλλον. Δε βγήκα λοιπόν επί τούτου για να κυνηγήσω αυτό το βλέμμα, όμως αυτό βρήκα κυρίως. Η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσα να βρω κι ένα χαζοχαρούμενο γέλιο, ωστόσο αυτό σαν έκφραση δεν λέει και πολλά. Όχι γιατί δεν περιλαμβάνεται στο μενού των όσων θα ήθελα να πω, όσο γιατί ένας μορφασμός ή ένας άνθρωπος που μασάει τσίχλα δεν μεταφράζονται φωτογραφικά σε κάτι που να έχει νόημα. Από το τέλος του ’17, που ξεκίνησα αυτό το project, νομίζω ότι οι άνθρωποι έμοιαζαν κι ακόμα μοιάζουν έτσι. Κουρασμένοι.

Πώς το εννοείτε; Τις πρώτες φορές που πήγα έξω δεν ήθελα να το πιστέψω, θεωρούσα ότι ήταν τυχαίο αυτό που αντίκριζα. Κι όμως ξανά και ξανά, γκρίζοι άνθρωποι: Ομόνοια, Σύνταγμα, άντρες, γυναίκες, διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Αυτό βρήκα, και δεν πρέπει άλλωστε να μας εκπλήσσει λόγω της κατάστασης που ισχύει εδώ και καιρό. Κατέγραψα επίσης κι ένα άλλο αξιοσημείωτο: ότι όπως σε όλες τις μεγαλουπόλεις, έχουμε κι εδώ χωθεί όλοι μέσα στο κινητό μας, ακόμα κι όταν περπατάμε. Μιλάμε, ακούμε μουσική απομονωμένοι στα ακουστικά, σκρολάρουμε. Διάβαζα προχτές ότι στο Μάντσεστερ έχουν φτιάξει ειδικές λωρίδες στα πεζοδρόμια για όσους θέλουν να πηγαίνουν πιο αργά, όντας απασχολημένοι στο κινητό τους.

Δεν είστε φωτογράφος πορτρέτων αλλά στη συγκεκριμένη έκθεση έχετε πολλά. Σκέφτηκα ότι, αφού μου ζητούν ένα έργο στην πόλη, να κάνω αυτό που ξέρω καλύτερα, έργο για την πόλη. Είχα ασχοληθεί και πριν με την Αθήνα και κυρίως τη νυχτερινή όψη της. Όμως μετά σκέφτηκα ότι η πόλη δεν είναι μόνο αυτά τα νυχτερινά αστικά τοπία με μια φιγούρα κάπου στη μέση. Όφειλα να δω τους κατοίκους της και από πιο κοντά. Δεν είχα ασχοληθεί ξανά σοβαρά με το πορτρέτο. Το πορτρέτο είναι μια ερμηνεία του φωτογράφου για το μοντέλο του. Επίσης είναι μια εικόνα «συμφωνημένη», σκηνοθετημένη, το μοντέλο ξέρει ότι φωτογραφίζεται. Λίγα είναι τα πορτρέτα που μου αρέσουν. Αποφάσισα να κάνω κάτι διαφορετικό, χωρίς να επηρεάζονται οι άνθρωποι από την παρουσία μου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Τους φωτογράφισα από μακριά, εν αγνοία τους, έχω κατά κάποιο τρόπο κλέψει την εικόνα τους. Αυτό εγείρει κάποια ηθικά ζητήματα που, αν θέλετε, συζητάμε. Αυτό που με εξέπληξε πάντως είναι ότι οι άνθρωποι νιώθουν πιο μόνοι στον δρόμο παρά στο σπίτι τους. Στο σπίτι σου βρίσκονται η γυναίκα ή ο άντρας σου, τα παιδιά σου, αισθάνεσαι ότι σε βλέπουν. Στο δρόμο όμως δεν σε κοιτάει κανείς και ίσως γι’ αυτό οι άνθρωποι βυθίζονται προς τα μέσα τους.

Ποια είναι τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από αυτές τις φωτογραφήσεις και πώς τα αντιμετωπίσατε;  Μετά το GPDR, το 2018, ο γνωστός νόμος που επιτρέπει να φωτογραφίσεις σε δημόσιο χώρο, ακόμη κι αν υπάρχουν πρόσωπα στο κάδρο σου, έχει μάλλον χάσει κάποια από την ισχύ του. Ωστόσο, τα μη σκηνοθετημένα πορτρέτα υπάρχουν μόνο στην έκθεση, δεν δημοσιεύονται στον τύπο. Δεν είναι προς πώληση, δεν αποτελούν λοιπόν παρά καλλιτεχνικό – όχι εμπορικό – προϊόν. Απέκλεισα οποιαδήποτε εικόνα θα μπορούσε να προσβάλλει. Αντίθετα, χρειαζόμουν εικόνες που να σέβονται αυτούς τους ανθρώπους, να τους παρουσιάζουν με την αξιοπρέπεια που ταιριάζει στον ήρωα ενός δράματος. Αν βέβαια κάποιος ενοχληθεί και μου ζητήσει να κατέβει η φωτογραφία του, προφανώς και θα το κάνω αμέσως. Περίπου τις μισές φωτογραφίες τις έχω σκηνοθετήσει. Με τρόπο όμως που πιστεύω ότι δεν διαφέρουν από τις άλλες. Δεν έχει τελικά σημασία ποια είναι σκηνοθετημένη και ποια όχι. Αυτό που έχει σημασία είναι αν μια εικόνα μεταφέρει πειστικά αυτό που θέλει να πει, όπως συμβαίνει και σε μια καλά σκηνοθετημένη ταινία.