«Τradition: Εxploring conditions to recreate it» είναι ο τίτλος της έκθεσης που επιμελήθηκε ο Σταύρος Καβαλλάρης. Μια έκθεση που ηλεκτρίζει, που δεν έχει αυτονόητα και δεδομένα και που αποκαλύπτει απολύτως ξεκάθαρα και χωρίς ενδοιασμούς τη στάση των Ελλήνων και Κυπρίων καλλιτεχνών που συμμετέχουν, για το τι είναι παράδοση. ή μάλλον τι είναι η παράδοση που τώρα, αυτή τη στιγμή κατασκευάζεται. «Πρόκειται για τις συνθήκες που σε οδηγούν στη νέα παράδοση» εξηγεί ο Σταύρος Καβαλλάρης. «Πώς φιλτράρεις αυτά που ξέρεις και πως οι συνθήκες επιδρούν στη νέα γενιά για να δημιουργήσει ένα μη δόκιμο όρο που λέγεται συστημική παράδοση. Πως καταστάσεις, αν θες ακόμα και προϊόντα, μπαίνουν στην pop κουλτούρα.»
Η έκθεση ανιχνεύει και φωτογραφίζει σαφώς αυτή την under construction παράδοση. Με ξεκάθαρες κορυφές, εντάσεις. «Υπάρχει αυτή τη στιγμή τεράστια συζήτηση –τουλάχιστον στην Αμερική- για το τι είναι φύλλο. Τα μεγάλα αμερικάνικα πανεπιστήμια προσπαθούν να προσδιορίσουν τι είναι φύλλο, τι είναι gender. Ακόμη και το ουδέτερο φύλο. Η pop κουλτούρα και η Μαντόνα ως τέτοιο προϊόν έχουν επιδράσει σημαντικά σε αυτό που λέγεται προσδιορισμός φύλου. Στην Αμερική λέγεται gender pending.» Το φύλλο που κάμπτεται σκέφτομαι, για να με διορθώσει ο Σταύρος Καβαλλάρης: «Οι κάμπτοντες το γένος. Είναι πάρα πολύ περίεργο γιατί δημιουργείται στην ουσία ένα καινούριο γένος που λέγεται ουδέτερο. Το να πηγαίνεις από το ένα φύλο στο άλλο μπορείς να το κάνεις χωρίς να αυτοπροσδιοριστεί ως ομοφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος. Κάνεις ένα πέρασμα από το ένα γένος στο άλλο.»
Μαντόνα, Μapplethorpe και το σώμα που καταπονείται
Ο προσδιορισμός αυτός, έχει ως οδηγό την σεξουαλική επιλογή, καθώς τα τελευταία τουλάχιστον δέκα χρόνια παρατηρούμε μια νέα θηλυκότητα να σχηματίζεται, δοκιμάζουμε τι σημαίνει πηγαίνω από το ένα φύλο στο άλλο, ακόμα και μέσω του τρόπου που ντυνόμαστε. «Μέχρι τώρα το είχαμε δει κυρίως από άντρες, τώρα υπάρχει παρένδυση και στις γυναίκες. Επιστρέφει έντονα το ανδρόγυνο στυλ του Yves Saint Laurent στη μόδα, για παράδειγμα. Ολα αυτά είναι απόρροια της κουβέντας που γίνεται στην Αμερική και έχει περάσει πάρα πολύ στην τέχνη πλέον» επισημαίνει ο Σταύρος Καβαλλάρης καθώς παρατηρώ το έργο του Δημήτρη Αντωνίτση Fisherman: η συγκλονιστική φωτογραφία (σε αλουμίνιο) ενός καλλιτέχνη των cabaret της δεκαετίας του 1950. Ναι, είναι σύνηθες τα άτομα που κάμπτουν το φύλο του να αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα, να γίνονται θέμα χλευασμού και αστείων. Και όπως επισημαίνεται στον κατάλογο της έκθεσης, το «υπερπροϊόν» που ονομάζεται Μαντόνα εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αποδομεί την όποια αλήθεια στο σεξ και τον προσδιορισμό του φύλου.
Παραμένει σημαντικό το σεξ για τους καλλιτέχνες σήμερα; Και πως το προσεγγίζουν; «Το σεξ είναι σεξ», μου λέει γελώντας ο Σταύρος Καβαλλάρης. «Δε νομίζω ότι η νέα γενιά θέλει να το επαναδιαπραγματευτεί, υπάρχει το σεξ σε όλες τις εκφάνσεις του, από το πολύ απλό που ονομάζεται vanilla στην Αμερική ως το kinky. Στην τέχνη τώρα, το σεξ παίζει ακόμα εξαιρετικά σημαντικό ρόλο, μόνο που το σεξ για τους νέους εικαστικούς παίρνει μια μορφή dirty – s&m, bondage κ.α… Δοκιμάζει τα όρια». Δοκιμάζει τα όρια, κάνοντας το σώμα εργαλείο αυτής της δοκιμασίας. Και καταπονώνοντας το «…απόλυτα. Απόλυτα φέρει τη σωματική καταπόνηση. Το σώμα γίνεται το εργαλείο. Δεν είμαστε στην εποχή του Mapplethorpe που ήταν μια καταγραφή. Από την καταγραφή φτάσαμε στην πράξη. Οπότε περνάς ακόμα πιο βαθιά, χώνεσαι πιο πολύ σε αυτή την κατάσταση.»
Ο Γουόρχολ και η ελληνική Αριστερά
Στο χώρο της έκθεσης, πάνω σε ένα σιδερένιο τραπεζάκι βρίσκεται ένα μπουκάλι Εβόλ με ροζ υγρό μέσα, δίπλα σε ένα απλό ποτήρι. Είναι το Pink Milk της Εφης Σπύρου. «Το έργο είτε το λάτρεψαν είτε το μίσησαν», λέει ο Σταύρος Καβαλλάρης.«Πολύς κόσμος δεν μπορεί να καταλάβει το στοιχείο του pop πίσω από αυτό. Δεν μπορούν να καταλάβουν τον παλμό του. Το έργο είναι συνέχεια των pop στοιχείων της Αμερικής του 1975 και μετά.» Οι Ελληνες είχαμε μια αδυναμία να κατανοήσουμε, να δούμε απενοχοποιημένα το pop στοιχείο στην τέχνη. «Pop είναι το λαϊκό, αυτό που προκαλεί το λαϊκό αίσθημα» εξηγεί ο Σταύρος. «Στην Ελλάδα για πολλές δεκαετίες το λαϊκό αίσθημα ήταν στρατευμένο στην Αριστερά που δεν μπορεί ακριβώς να καταλάβει αυτό το στοιχείο. Και από την άλλη έχεις τα μπουζούκια… Το λαϊκό αίσθημα δεν μπορεί να προκαλέσει το ίδιο αίσθημα που προκάλεσε ο Γουόρχολ όταν πήρε ένα πλήθος από καταναλωτικά προϊόντα και τα έκανε τέχνη στην Αμερική. Εχουμε έναν εξαιρετικό ζωγράφο που έκανε pop στην Ελλάδα τον Ιωάννου, αν ζούσε στο εξωτερικό θα ήταν τεράστιο όνομα.»
Όμως, ακόμη και τον Γουόρχολ στην Ελλάδα τον αντιμετωπίζαμε πάντα με μια δυσπιστία – αν τα έργα του δεν είχαν τόσο εξωφρενικά υψηλές τιμές ίσως θα τον είχαμε καταδικάσει απόλυτα. «Εχει περάσει ως ένα αντικείμενο στάτους μιας ορισμένης κάστας ανθρώπων που θα μπει στο σπίτι τους και θα δείξει πόσο πετυχημένοι είναι. Γενικά ο Γουόρχολ ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση, ήταν από τους καλλιτέχνες που κατήυθηναν τα πράγματα και έβαλε το marketing όπως κανένας πριν στη σύγχρονη τέχνη.»
H Tζάκι Ο, απόλυτη μετρέσα και κτήνος
Πριν καν πλοηγηθείς μέσα στην έκθεση, αξίζει να διαβάσεις το κείμενο του Σταύρου Καβαλλάρη στον κατάλογο με τίτλο «Jackie και συναισθησία», που εκκινεί από το βιβλίο του Κoestenbaum «Jackie Under My Skin». Εκει αναφέρεται σε ένα ταξίδι που έκανε ο αρχιτέκτονας Ι.Μ. Pei με την Τζάκι στην πατρίδα του, όπου η Τζάκι μαγεύτηκε από δυο ξύλινα ταμπλό με καλλιγραφία που κοσμούσαν το πατρικό του σπίτι. Το ένα έγραφε «Δεν το άρωμα» και το άλλο «Διάβασε την εικόνα». Γοητευμένη έγραψε τα αποφθέγματα στο σημειωματάριό της,
Η φράση «Δες το άρωμα» εκφράζει άριστα την συναισθησία, την ικανότητα μίας αίσθησης, όπως η όσφρηση, να κινητοποιήσει μια άλλη, όπως η όραση. «Ο Κoestenbaum ήταν ο πρώτος που κατάλαβε το 1996 που πάει η παράδοση» λέει ο Σταύρος Καβαλάρης. «Η Τζάκι είναι ένα σύμβολο, είναι pop icon. O Koestenbaum την χρησιμοποιεί επί τούτου. Η Τζάκι ήταν μια Πρώτη κυρία που αναμείχθηκε με τις τέχνες, όταν μετέφραζε ένα ποίημα του Μπωντλέρ είχε στο μυαλό της τον Οσκαρ Γουάιλντ… Δεν ήταν μια φυσιολογική γυναίκα, ήταν η απόλυτη μετρέσα και το απόλυτο κτήνος ταυτόχρονα. Δεν είναι τυχαίο ότι δημιούργησε τον εαυτό της και έγινε pop icon, μη ούσα σταρ του Χόλιγουντ. Καθόρισε την επόμενη κίνησή της όσον αφορά στην αυτοπροβολή της. Γι’ αυτό και αναφέρεται ως Τζάκι Ο.»
Η έκθεση περιλαμβάνει έργα που έγιναν ειδικά για αυτήν, ενώ ο Σταύρος Καβαλλάρης ανήκει στην κατηγορία των ιστορικών τέχνης και επιμελητών που δεν επιλέγουν μόνο έργα που καλύπτουν το προσωπικό τους γούστο, αλλά καταγράφουν τη λογική και τη δυναμική του θέματος που επιλέγει. Στην έκθεση που πραγματοποιείται με την υποστήριξη του ΝΕΟΝ στο Σπίτι της Κύπρου (ως τις 7 Νοεμβρίου) συμμετέχουν δεκαέξι Έλληνες και Κύπριοι καλλιτέχνες: Δημήτρης Αντωνίτσης, Χρήστος Βαγιάτας, Βαλεντίνος, Ναταλί Γιαξή, Χριστόφορος Δουλγέρης, Πέτρος Ευσταθιάδης, Αντώνης Κατσούρης, Μαρίνα Κασσιανίδου, Lexileictous, Τζένη Μαρκέτου, Μάρω Μιχαλακάκου, Απόστολος Ντελάκος, Έφη Σπύρου, Σάββας Χριστοδουλίδης, Μαριάννα Χριστοφίδου και Versaweiss.