Όταν ο δρόμος για τα Όσκαρ είναι στρωμένος με λάσπη: μια ματιά στις εκστρατείες δυσφήμησης ταινιών που αγαπήσαμε

Η απόκτηση ενός Όσκαρ είναι –και πρέπει να είναι– ο σκοπός της ζωής όλων μας, μια υπενθύμιση που γίνεται ακόμα πιο έντονη κάθε φορά που πλησιάζει η ετήσια απονομή των βραβείων στο Χόλιγουντ, που φέτος θα πραγματοποιηθεί την ερχόμενη Κυριακή 25 Απριλίου. Για τους διάσημους σταρ και πανίσχυρους παραγωγούς που προπορεύονται (με μικρή διαφορά από εμάς) στην κούρσα για ένα χρυσό αγαλματίδιο, η τέλεια καμπάνια δεν περιλαμβάνει μόνο τις συνήθεις χειραψίες, πριβέ προβολές και “for your consideration” διαφημίσεις σε μέσα της βιομηχανίας, αλλά οι ομάδες τους τιμούν και μια πολυετή παράδοση που έχει ρίζες στο παλιό Χόλιγουντ, τελειοποιήθηκε από τον Χάρβεϊ Γουάινστιν την περίοδο της παντοδυναμίας του και συνεχίζει με λιγότερο εμφανείς προελεύσεις μέχρι σήμερα: την εκστρατεία δυσφήμησης των αντίπαλων ταινιών με στόχο την αρνητική επιρροή τους στις συνειδήσεις των μελών της Ακαδημίας και την απώλεια ψήφων προς όφελος του επόμενου στις προβλέψεις. 

Είναι μια βρώμικη δουλειά, αλλά συχνά επιτυχής: το 1942, το υποψήφιο για 9 Όσκαρ Πολίτης Κέιν (για του οποίου την ύπαρξη μάθαμε μέσα από το Mank και πριν δεν γνωρίζαμε παρά τη σινεφιλία μας) βρέθηκε στο στόχαστρο της οργής του Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, τον οποίο φωτογράφιζε η ταινία, και κέρδισε μόνο το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου, αν και θεωρείται μέχρι σήμερα η καλύτερη αμερικάνικη ταινία όλων των εποχών. Ο εκδικητικός μεγιστάνας του Τύπου είχε απαγορεύσει οποιαδήποτε αναφορά της ταινίας στις εφημερίδες του, είχε χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να περιορίσει το κύκλωμα αιθουσών προβολής της, μειώνοντας έτσι την ορατότητά της και έφτασε στο σημείο να στήσει (αποτυχημένη) παγίδα στο δημιουργό και πρωταγωνιστή Όρσον Γουέλς κρύβοντας μια 14χρονη στη ντουλάπα του ξενοδοχείου όπου διέμενε, με δύο φωτογράφους να τον περιμένουν να επιστρέψει. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1953, το κλασικό και υποψήφιο για 7 Όσκαρ γουέστερν Το Τρένο Θα Σφυρίξει 3 Φορές έχασε εκείνο της Καλύτερης Ταινίας από το The Greatest Show On Earth εξαιτίας της διαστρέβλωσης που προωθούσαν αντίπαλα στούντιο σχετικά με το μήνυμά του (κατά του μακαρθισμού, ενώ πολλοί κριτικοί το βρήκαν υπέρ) και ως αλληγορία για την αμερικάνικη πολιτική στον πόλεμο της Κορέας (ηθικός και αναπόφευκτος).

Μπορεί ο καταδικασμένος μεγαλοπαραγωγός Χάρβεϊ Γουάινστιν να μην ήταν ο εμπνευστής της τακτικής δυσφήμησης των οσκαρικών αντιπάλων, αλλά επί της κυριαρχίας του ιδίου και του στούντιό του, της Miramax, τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, η εφευρετική και αδίστακτη λασπολογία της awards season βρέθηκε στο ζενίθ της, με κινήσεις και μεθόδους που άφησαν ιστορία. Το 1998, η νίκη-σοκ του Ερωτευμένου Σαίξπηρ στην κατηγορία της Καλύτερης Ταινίας έναντι της Διάσωσης του Στρατιώτη Ράιαν έκανε ολόκληρο το Χόλιγουντ να συνειδητοποιήσει τη δύναμη του Γουάινστιν στο βρώμικο παιχνίδι: λίγες μέρες πριν την απονομή των Όσκαρ, πλήθαιναν τα δημοσιεύματα που επέκριναν την ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ για ιστορικές ανακρίβειες και άδικη μεταχείριση των βρετανών βετεράνων. Ο Σπίλμπεργκ σήκωσε το Όσκαρ Σκηνοθεσίας τη μεγάλη βραδιά και όλοι ανέμεναν να ακολουθήσει και το αντίστοιχο της Καλύτερης Ταινίας, αφού εκείνη την εποχή παρέμενε σπάνιο φαινόμενο η μοιρασιά των δύο κορυφαίων Όσκαρ σε δύο διαφορετικές ταινίες. Όμως, σε μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις του θεσμού ως τότε, το ρομαντικό δράμα εποχής αναδείχθηκε θριαμβευτής, λίγα λεπτά μετά την πρωταγωνίστρια, Γκουίνεθ Πάλτροου, της οποίας ο ευχαριστήριος λόγος που αποθέωνε τον Γουάινστιν έχει αφήσει εποχή. Τα επόμενα χρόνια, υπάλληλοι του γραφείου Τύπου της Miramax παραδέχτηκαν ότι έκαναν τηλεφωνήματα σε δημοσιογράφους ζητώντας τους να κρατήσουν αρνητική στάση απέναντι στο Στρατιώτη Ράιαν. Τη σφραγίδα του Γουάινστιν είχε μια από τις πιο άσχημες επιθέσεις στο βιογραφικό δράμα με τον Ράσελ Κρόου Ένας Υπέροχος Άνθρωπος (την ίδια χρονιά η Miramax είχε το ανεξάρτητο δράμα Τα Μυστικά της Κρεβατοκάμαρας), το οποίο συνόδευσαν συνεχή δημοσιεύματα περί αντισημιτισμού και ομοφοβίας στο The Drudge Report (κάτι σαν το τότε Μακελειό) και σε πολλά άλλα sites. Η ταινία, πάντως, κατάφερε να στεφθεί νικήτρια πολλές φορές στα Όσκαρ του 2002. 

Το 2002, ο Πιανίστας του Ρομάν Πολάνσκι κέρδισε 3 Όσκαρ, συμπεριλαμβανομένου και εκείνου της Καλύτερης Σκηνοθεσίας (έχασε το μεγαλύτερο βραβείο από το Σικάγο). Είχε προηγηθεί μια σειρά τηλεοπτικών εμφανίσεων της Σαμάνθα Γκάιμερ, που στα 13 της είχε πέσει θύμα βιασμού από τον Πολάνσκι και έκτοτε τον συγχώρησε, στις οποίες υποστήριζε το σκηνοθέτη και μάλιστα υπέγραψε και ένα άρθρο στους LA Times ζητώντας από τα μέλη της Ακαδημίας να κρίνουν “την ταινία και όχι τον άνθρωπο”. Ο Γουάινστιν, που δεν είχε σχέση με την ταινία, είχε προσπαθήσει να μπλοκάρει το momentum της, φροντίζοντας να διαρρεύσουν, όπως λένε οι φήμες, δικαστικά έγγραφα που περιέγραφαν με κάθε φρικτή λεπτομέρεια την πράξη του Πολάνσκι. Ένα χρόνο μετά, ο Γουάινστιν έριξε όλο του το βάρος στην καμπάνια για να κερδίσει επιτέλους Όσκαρ Σκηνοθεσίας ο Μάρτιν Σκορσέζε, για την ταινία Οι Συμμορίες της Νέας Υόρκης (από τις λίγες φορές που θα είχαμε πετάξει κι εμείς λίγη λάσπη με εντολή Χάρβεϊ), τραβολογώντας τον από την Νέα Υόρκη στο Λος Άντζελες για να συμμετάσχει σε events προς τιμή του και φτάνοντας στο σημείο να χρησιμοποιήσει ένα άρθρο αποθέωσης του Σκορσέζε από τον πρώην προέδρο της Ακαδημίας και σκηνοθέτη του West Side Story, Ρόμπερτ Γουάιζ, ως διαφημιστική καμπάνια. Τα αντίπαλα στούντιο γκρίνιαξαν για αθέμιτο ανταγωνισμό, ο Σκορσέζε έχασε, και αργότερα αποκαλύφθηκε ότι το άρθρο δεν είχε γραφτεί καν από τον Γουάιζ, αλλά από ένα διαφημιστή. 

Μπορεί να μην ήταν ο ίδιος ο Γουάινστιν πίσω από όλες τις εκστρατείες δυσφήμησης έτσι όπως συνεχίστηκαν, αλλά σίγουρα ήταν (και παραμένει) το πνεύμα του. ΤοLa La Landείχε περιπετειώδη καμπάνια το 2008, μετά τη διαρροή email ενός από τους παραγωγούς του που παρακαλούσε τους φίλους του με επιρροή να ψηφίσουν αυτό αντί για “την ταινία των 500 εκ. δολαρίων” (το Avatar), σωρεία άρθρων που αμφισβητούσαν την πολιτική της ταινίας και την χαρακτήριζαν “υπέρ των βασανιστηρίων” και μια μήνυση στους σεναριογράφους από αμερικανό πρώην αξιωματικό που τους κατηγορούσε ότι βάσισαν την ταινία στην προσωπική ιστορία του. Αμέσως μετά, το Slumdog Millionaire κατηγορήθηκε για απλήρωτη εκμετάλλευση φτωχών παιδιών στην Ινδία και το Selma για ανακριβή παρουσίαση της στάσης του Προέδρου Τζόνσον για τα ανθρώπινα δικαιώματα όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ προσπαθούσε να διοργανώσει την ιστορική πορεία του τίτλου.

Πιο πρόσφατα, μια ανάγνωση του La La Land ως ταινίας στην οποία ένας λευκός άντρας αναλαμβάνει το ρόλο του σωτήρα της τζαζ μουσικής κέρδισε μεγάλο έδαφος κατά τη διάρκεια της οσκαρικής του καμπάνιας, ενώ όταν άρχισε να φαίνεται πως το Πράσινο Βιβλίο, μια συμβατική, basic ταινία που έμοιαζε βγαλμένη από τα 90s, θα ήταν το ανέλπιστο φαβορί στα Όσκαρ του 2019, έκαναν την εμφάνισή τους σκελετοί από το παρελθόν του πρωταγωνιστή Βίγκο Μόρτενσεν, του σκηνοθέτη/σεναριογράφου Πίτερ Φαρέλι και του Νικ Βαλελόνγκα, τον οποίο υποδύεται ο Μόρτενσεν στην ταινία. Ο Μόρτενσεν είχε χρησιμοποιήσει ένα ρατσιστικό χαρακτηρισμό για τους μαύρους σε συνέντευξή του για να περιγράψει την πρόοδο της Αμερικής πάνω στην ιστορική αυτή πληγή, ο Φαρέλι έκανε επίδειξη των γεννητικών του οργάνων για πλάκα σε διάφορους συνεργάτες του και ο Βαλελόνγκα είχε εκφραστεί ρατσιστικά για τους Μουσουλμάνους σε ραδιοφωνική εκπομπή. Τα δημοσιεύματα για την ταινία δεν είχαν σταματημό, αν και τελικά τίποτα δεν ανέκοψε τη νικητήρια πορεία της στα Όσκαρ.

Ακόμα και φέτος, που η οσκαρική σεζόν είναι έτσι κι αλλιώς ασυνήθιστη λόγω της πανδημίας, οι απόπειρες συκοφαντίας των φαβορί καλά κρατούν. Η Χώρα των Νομάδων, η ταινία της Κλόε Τζάο που αυτή τη στιγμή μοιάζει ανίκητη στις κατηγορίες Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας, δέχεται πόλεμο από μερίδα του Τύπου ως φιλική (ή τουλάχιστον όχι αρκετά εχθρική) προς το Amazon, όπου η ηρωίδα της Φράνσες Μακ Ντόρμαντ εργάζεται περιστασιακά έχοντας χάσει το σπίτι και τη δουλειά της. Αναφέρει, μάλιστα, σε κάποιο σημείο ότι “τα λεφτά δεν είναι καθόλου κακά”. Οι επικρίσεις στέκονται στο ότι ο καπιταλισμός έτσι όπως εκφράζεται από κολοσσούς όπως το Amazon (και η προσφάτως καλά καταγεγραμμένη κακομεταχείριση των υπαλλήλων του) οδήγησε το χαρακτήρα της Μακ Ντόρμαντ στη νομαδική ζωή και ότι η ταινία είναι υποκριτική και “πλαστή” στη σύμπλευσή της με τους φτωχούς. Στο στόχαστρο έχει μπει και το Promising Young Woman, που κατηγορείται, μεταξύ άλλων, και ως προπαγάνδα υπέρ της αστυνομίας, ενώ η πρωταγωνίστρια, Κάρεϊ Μάλιγκαν, άνοιξε πρόσφατα πόλεμο με έναν κριτικό του Variety που αναφέρθηκε στην εξωτερική της εμφάνιση, οδηγώντας το site σε δημόσια συγνώμη απέναντί της (και προκαλώντας το θυμό των κριτικών κινηματογράφου που κάνουν λόγο για φίμωσή τους).

Το κατά πόσο θα ιδρώσει το αυτί των ψηφοφόρων της Ακαδημίας, που πλέον μετρούν ανάμεσά τους και νεότερα, πιο προοδευτικά μέλη με σύγχρονες ευαισθησίες, θα το μάθουμε σε μία εβδομάδα, ενώ το ελληνικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να αποφασίσει για τις αμφιλεγόμενες πλευρές των φετινών οσκαρικών ταινιών το καλοκαίρι, οπότε και θα κυκλοφορήσουν όλες στα θερινά σινεμά.