Κάνε να διαρκέσει το όνειρό σου περισσότερο από τη νύχτα. Αυτό ήταν ένα από τα συνθήματα του Μάη του ’68, που αποτέλεσε και τον τίτλο του πρώτου σόλο δίσκου του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Μια Μεγάλη Μέρα για το όνειρο εκείνου του Μάη πριν από πενήντα χρόνια ετοιμάζει για αυτή την Κυριακή η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Με μουσική, προβολές και δρώμενα για όλους, όπως πάντα.
Ομολογώ πως περιμένω κάθε χρόνο το Open Day της Στέγης όπως τα παιδιά την ώρα να ανοίξουν τα παιχνίδια κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Όμως το θέμα φέτος προκαλεί ακόμα περισσότερο. Αρμόδιοι για να απαντήσουν σε όσα θέλει να μάθει κανείς για αυτή την Κυριακή, ο καλλιτεχνικός διευθυντής Χρήστος Καρράς κι ο γενικός επιμελητής κι υπεύθυνος της ημέρας, Ανάργυρος Δενιόζος.
Για πρώτη φορά, το επίκεντρο του Open Day δεν είναι ένας συνθέτης ή μια μουσική σχολή, αλλά ένα κοινωνικό και πολιτικό γεγονός. Πώς έγινε αυτή η επιλογή;
Χρήστος Καρράς: Φέτος, η θεματική της επανάστασης διατρέχει διάφορες πτυχές του προγραμματισμού της Στέγης. Ο Μάης του ’68 είναι το σημείο κορύφωσης μιας εκτεταμένης περιόδου αμφισβήτησης με πολλά επίκεντρα τόσο γεωγραφικά, όσο και σαν πεδία ενός αγώνα για αλλαγή στο «σύστημα». Αυτό το πνεύμα της αμφισβήτησης διατρέχει και την μουσική παραγωγή της εποχής εκείνης, με εξαιρετικά ευρύ φάσμα εκφάνσεων. Από τις «αμαθείς» συλλογικότητες του Scratch Orchestra, τις ανοιχτές φόρμες, τη σύνδεση της «λόγιας» μουσικής με την εργατική πάλη, την ενσωμάτωση του εκτεταμένου αυτοσχεδιασμού από συγκροτήματα ροκ μουσικής, και άλλα πολλά παραδείγματα, το πνεύμα του Μάη είναι πολύ εμφανές στη μουσική. Να τονίσω ότι αν και ο Μάης συγκεκριμένα αποτελεί το ορόσημο κατά κάποιο τρόπο, η εποχή που μας απασχολεί είναι ευρύτερη, λίγο παραπάνω από μια δεκαετία με το ’68 στο κέντρο της.
Ανάργυρος Δενιόζος: Πάντα όταν ξεκινάμε τον σχεδιασμό για το επόμενο ΟPEN DAY ξεχωρίζω κάποια θέματα, ιδέες που με αυτές θα αρθρώσω τα δρώμενά του. Το θέμα λοιπόν δεν είναι παρά η συνισταμένη αυτών. Γι’ αυτόν τον λόγο κανένα από τα OPEN DAYS δεν είχε επετειακό χαρακτήρα: η επιδίωξή μας είναι να δημιουργήσουμε έναν επίκαιρο διάλογο με το κοινό μας. Ο Μάης του 68 ήταν κατά κάποιο τρόπο μονόδρομος: μετά από τα πρόσωπα και τις πόλεις, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για τον χρόνο και την ιστορία. Εξάλλου όταν συζητάμε για τον Μάη του 68 στην πραγματικότητα μιλάμε για μία πολύ ευρύτερη περίοδο με πολύ μεγάλη γεωγραφική έκταση. Σχηματικά η περίοδος αυτή ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του 50, και εκτείνεται μέχρι και το 73-74. Παράλληλα καλύπτει σχεδόν όλη την κεντρική Ευρώπη, έναν αριθμό από σοσιαλιστικές χώρες, τις Ηνωμένες Πολιτείες και βεβαίως την Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης. Οπότε συζητάμε περισσότερο για ιδέες παρά για ιστορικές συγκυρίες.
Στο πρόγραμμα βλέπουμε συνθέτες της πρωτοπορίας – Ξενάκη, Berio, Pierre Henry, Riley, Stockhausen – που έχουν ή και δεν έχουν να κάνουν με τη Γαλλία, αλλά και τα Ουρλιαχτά για Χάρη του Σαντ του Γκυ Ντεμπόρ. Πάνω σε ποιους άξονες έγινε ο προγραμματισμός;
Χ.Κ.: Ο Μάης έχει καταγραφεί σαν γαλλικός, αλλά υπήρξε ένα φαινόμενο διεθνές: φοιτητικές κινητοποιήσεις στην Ιταλία, η εξέγερση στη Τσεχοσλοβακία, το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ, τα αντιαποικιακά κινήματα σε όλο το πλανήτη. Είναι επίσης μια εποχή όπου η αυστηρή διαμερισματοποίηση των τεχνών χαλαρώνει σε μεγάλο βαθμό. Η έννοια της περφόρμανς ή των δρώμενων για παράδειγμα ξεπερνάνε τις παραδοσιακές μορφές δημιουργίας. Παρομοίως ας θυμηθούμε τη σημασία των art schools για την Βρετανική πρωτοπορία. Ο προγραμματισμός λοιπόν λαμβάνει υπ’ όψη αυτή τη ρευστή πραγματικότητα.
Α.Δ.: Ο προγραμματισμός έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδείξει την ιδέα του διαλόγου μεταξύ διαφόρων εκδηλώσεων της Τέχνης.Πρώτον, θέλαμε να διερευνήσουμε την συνάντηση της πρωτοποριακής τέχνης με την ριζοσπαστική πολιτική. Δεύτερον, να αναδείξουμε τον διάλογο των διαφόρων επιπέδων της Τέχνης Τρίτον την κατάργηση των έντονων διαφοροποιήσεων ανάμεσα στις καλλιτεχνικές μορφές.
Η επιλογή των έργων έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχουν συνδέσεις μεταξύ τους. Κάθε έργο συνομιλεί με ένα ή περισσότερα άλλα, δημιουργώντας ένα νοηματικό δίκτυο. Καθώς η ειδικότητά μου είναι στην πρωτοποριακή και την πειραματική μουσική, είναι προφανές πως στον πυρήνα του προγραμματισμού βρίσκεται αυτό το ιδίωμα. Παρόλα αυτά το εύρος των μουσικών ειδών που θα παρουσιάσουμε είναι πολύ μεγαλύτερο!
Αποτελεί γενική διαπίστωση πως οι γενιές που πραγματοποίησαν τα πλέον ριζοσπαστικά κινήματα, έκαναν και την πιο συντηρητική στροφή: η γενιά των Hippies ψήφισε τον Μπους, η γενιά του Μάη του 68 τον Σαρκοζί – ή και χειρότερα. Πώς εξηγείται αυτό;
Χ.Κ.: Πρώτα απ’ όλα, δεν μπορούμε να γενικεύσουμε για τις γενιές. Ούτε όλη η γενιά του ’60 έγιναν hippies ούτε όλοι οι baby boomers ψήφισαν Bush. Αυτό που ισχύει είναι ότι «το σύστημα» εναντίον του οποίου στράφηκαν τα κινήματα «του ‘68» αποδείχθηκε απείρως πιο ευέλικτο και προσαρμοστικό απ’ ότι μπορούσε κανείς να φανταστεί. Ενσωματώνοντας κάποια στοιχεία κριτικής, επεκτείνοντας σε κάποιο βαθμό την συμμετοχή στα προϊόντα της οικονομίας , οι κοινωνίες σιγά-σιγά διαμόρφωσαν μια ριζική εξατομίκευση και ταυτόχρονα ανέτρεξαν σε ιστορικά δοκιμασμένες μορφές ταυτότητας πολύ απομακρυσμένες από τις συλλογικότητες που αποτελούσαν ένα μέρος του οράματος του ’68. Η έννοια των κοινών βάλλεται συνεχώς και το κοινωνικό κράτος υποχωρεί.
Α.Δ.: Όταν κάποιος εγγίζει, βιώνει την ουτοπία είναι πολύ πιο εύκολο να απογοητευθεί. Ο κόσμος του 68 δεν έχει και πολύ συνάφεια με την σημερινή εποχή. Τότε η επανάσταση. Η εξέγερση ήταν προ των πυλών. Η φαντασία είχε το «ελευθέρας» να διαμορφώσει ιδέες, πρακτικές κοκ. Στην συνέχεια όλα αυτά αποδυναμώθηκαν. Είχαμε ας πούμε την «ατομικιστική» επανάσταση, τον νεοσυντηρητισμό, το φτώχεμα των ιδεών και των πράξεων. Η γιορτή είχε τελειώσει και μάλιστα άδοξα.
Την πατρότητα του Μάη του 68 πολλοί διεκδίκησαν. Από αρκετούς αποδίδεται και στην Καταστασιακή Διεθνή (Internationale situationniste). Να υποθέσουμε πως η επιλογή αρκετών κειμένων και προβολών του Open Day οφείλεται εν μέρει και σε μια τέτοια θεώρηση;
Χ.Κ.: Δεν νομίζω πως ασχοληθήκαμε ιδιαίτερα με την έννοια της πατρότητας. Ωστόσο, η Καταστασιακή Διεθνής έπαιξε έναν σημαντικότατο ρόλο στη σύνδεση της τέχνης με την πολιτική πράξη. Ακόμη και σήμερα αν ξαναδιαβάσετε το Société du Spectacle του Guy Debord, θα εκπλαγείτε ίσως από την διορατικότητα και την οξύτητα της κριτικής που ασκεί, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι η εποχή μας απαιτεί άλλη ανάλυση.
Α.Δ.: Οι Καταστασιακοί ήταν ένα κατεξοχήν κίνημα πρωτοποριακής τέχνης και ριζοσπαστικής πολιτικής. Ομοίως και οι Λεττριστές και οι Ολλανδοί Πρόβο. Είναι επομένως λογικό να τιμηθούν στην συγκεκριμένη διοργάνωση. Κατά την γνώμη μου ο Μάης του 68 είχε πολλούς πατεράδες και μανάδες: την οικολογία, την αντιαποικιοκρατία, την απελευθέρωση της επιθυμίας κοκ. Προσπαθούμε στο μέτρο του δυνατού να είμαστε αντιπροσωπευτικοί της εποχής. Τα καταστασιακά κείμενα όμως είναι εμβληματικά όχι μόνο λόγω περιεχομένου αλλά και μορφής, τεχνικής γραφής. Κατά συνέπεια λειτουργούν παράλληλα κι ως μεταφορά και συντελούν στην άρθρωση της όλης διοργάνωσης.
Τι ήταν τελικά ο Μάης του 68; Έχει κατανοηθεί επαρκώς σήμερα; Πόσο πιθανό θα ήταν να συμβεί ξανά σήμερα κάτι σαν το Μάη του 68; Έχει αλλάξει τόσο ο τρόπος ζωής μας που να το καθιστά εντελώς αδύνατο;
Χ.Κ.: Νομίζω πως ο Μάης υπήρξε μια αναταραχή στην «ομαλότητα» της ιστορίας. Δηλαδή ότι μέσα από τις κοινωνικές και πολιτικές αμφισβητήσεις, την καλλιτεχνική πράξη και τη θεωρητική καινοτομία της εποχής , εμφανίστηκαν νέες δυναμικές, όχι ικανές να αλλάξουν ριζικά την μορφή των κοινωνιών στις οποίες ζούμε, αλλά αρκετά ισχυρές ώστε να προκαλέσουν μια αισθητή μετατόπισή τους. Δεν νομίζω πως κάτι αντίστοιχο μπορεί να συμβεί σήμερα διότι η δύναμη πολλών συνειδητών συλλογικοτήτων (της κοινωνικής τάξης, για παράδειγμα) έχει μειωθεί ακραία. Επίσης, δεν έχουμε μια ξεκάθαρη (ή έστω και θολή) και επαρκώς κοινή εικόνα του τι θα αποτελούσε μια «καλή» κοινωνία. Βλέπει κανείς όμως ότι συχνά κοινωνικές ομάδες ή έστω άτομα που για μια στιγμή συντονίζονται, αντιδρούν και εναντιώνονται στην εξουσία. Ένα παράδειγμα των ημερών μας, στην κυριολεξία, είναι η αντίδραση μαθητών στις ΗΠΑ μετά την τελευταία σφαγή σε σχολείο. Το αν μπορούν τέτοιες κάπως διασπασμένες περιπτώσεις να αποκτήσουν τη μορφή ευρύτερης αμφισβήτησης παραμένει ανοιχτό ερώτημα.
Α.Δ.: Κανείς δεν ξέρει τι ήταν ακριβώς ο Μάης του 68. Υπό μία έννοια δεν τελείωσε ποτέ! 9 στις 10 σύγχρονες ιδέες έχουν την αφετηρία τους σε αυτόν. Σαν πολυποίκιλο γεγονός διαφεύγει της κατανόησης! Περισσότερο θα έλεγε κανείς πως το αισθανόμαστε παρά το κατανοούμε λογικά. Είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένο να κάνει κάποιος προβλέψεις για το μέλλον. Ωστόσο δεν έχουμε ποτέ έλλειψη από νέες γενιές, που προβληματίζονται, αναρωτιούνται, αμφισβητούν και – γιατί όχι – εξεγείρονται. Σημασία δεν έχει να αναβιώσουμε τον Μάη, αλλά να διατηρήσουμε ανοικτή την δυνατότητα για την γιορτή, για την μέθεξη, και την κοινωνικοπολιτική. Όσο υπάρχουν νέοι, ο Μάης θα είναι πάντα μια ισχυρή δυνατότητα.