Τις πρεμιέρες που είναι και «ντερνιέρες», οι θεατρόφιλοι τις προσμετρούν στα holy grails τους, είναι πιο σπάνιες κι από χουντικό που παραδέχεται πως στο Πολυτεχνείο είχαμε νεκρούς.
Η παράσταση που ανεβαίνει και κατεβαίνει την Τετάρτη, στο θέατρο Τζένη Καρέζη, συγκαταλέγεται ακριβώς σε αυτή την κατηγορία, όχι μόνο επειδή δίνεται εφ’ άπαξ σε επανάληψη. Κυρίως, είναι σπάνια επειδή στηρίζεται στην «άλλη μεριά»: Δεν την ενδιαφέρει να δείξει τις ασχήμιες που έκανε η χούντα, την ενδιαφέρει να αναδείξει την εμβληματική μορφή ενός ανθρώπου που ταυτίστηκε με τον πόλεμο κατά της χούντας.
Ο τίτλος της, λοιπόν, δεν είναι υπερβολή: «Ωδή στον Αλέξανδρο Παναγούλη».
Ο σκηνοθέτης της, Δήμος Αβδελιώδης, προσπαθεί να αποδώσει το βαθύτερο, τραγικό και προμηθεϊκό πνεύμα του Παναγούλη και της οικογένειας των Παναγούληδων, μέσα από τις μεταμορφώσεις μιας ηθοποιού, της Ελένης Ερήμου -από Αθηνά Παναγούλη σε Αλέκο Παναγούλη και σε όλα τα πρόσωπα του έργου- αλλά και με ενσωματωμένες, κινηματογραφημένες σκηνές.
Κι επειδή, για κάποια μερίδα –ας βλέπουμε την πραγματικότητα, δεν είναι ταμπού– το όνομα είναι απλώς μια στάση της κόκκινης γραμμής, ο Αβδελιώδης αναλαμβάνει την ξενάγηση:
«Ο Αλέξανδρος Παναγούλης, φοιτητής του Πολυτεχνείου, εμπνευσμένος από το αρχαίο ψήφισμα – όρκο, για την προστασία και την υπεράσπιση αθηναϊκής Δημοκρατίας από τους Τυράννους, αποπειράθηκε να ανατινάξει το αυτοκίνητο του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Είναι σχεδόν βέβαιο πως το ασυνείδητό του, δεν του επέτρεψε να πραγματοποιήσει αυτόν τον στόχο γιατί ο ίδιος ποτέ δεν θα μπορούσε ίσως να σηκώσει το βάρος μιας δολοφονίας. Όμως μπόρεσε να σηκώσει ένα τεράστιο και αλλόκοτο βάρος από βασανιστήρια, σωματικά και ψυχικά, χωρίς ποτέ να φοβηθεί ή να δειλιάσει. Κάτι που παραδέχθηκαν και οι ίδιοι οι βασανιστές του. Από που αντλούσε αυτή την υπεράνθρωπη δύναμη που ήταν ανώτερη και πολλαπλάσια ακόμα και αυτού του ίδιου του προγόνου του, του μυθικού Προμηθέα; Ο ίδιος έλεγε: “Θα μείνω όρθιος. Αν δεν νικηθώ εγώ δεν θα νικηθεί ούτε η Δημοκρατία. Ίσως μια ιδέα μπορεί να κρατηθεί ζωντανή, μόνο και μόνο επειδή την κρατάει ένας άνθρωπος. Ίσως ένας άνθρωπος μπορεί να κρατηθεί ζωντανός, μόνο και μόνο επειδή πιστεύει σε μια ιδέα”».
Λες κι είναι συνεννοημένοι, μέρες μετά, συναντώ άλλον έναν άνθρωπο της παράστασης, που λέει το ίδιο.
Η Μουριά στην Καλλιδρομίου, όπου έχω ραντεβού με «τη φωνή του Πολυτεχνείου», και η κύρια είσοδος του Πολυτεχνείου είναι εννιακόσια μέτρα δρόμος σύμφωνα με το Google maps, ούτε δέκα λεπτά να πας με τα πόδια. Αν σε κυνηγάνε, δεν είναι τίποτα. Στρίβεις τρέχοντας και, στο φτερό, βρίσκεσαι στην Πατησίων, στην πύλη που απαθανάτισε ο φακός του Σαρρηκώστα, πριν από ακριβώς 42 χρόνια, να πέφτει από τα τανκς και να συντρίβει σώματα.
Κι αν δεν έχεις ακούσει ποτέ τη φωνή του 23χρονου φοιτητή της ΑΣΟΕΕ τότε, Δημήτρη Παπαχρήστο, να καλεί -από τον ραδιοφωνικό σταθμό που έστησαν οι φοιτητές- το λαό της Ελλάδας σε εξέγερση, άκουσέ την τώρα:
«Δεν φτάσαμε στο Πολυτεχνείο κάνοντας μια στροφή στην Πατησίων για να κάνουμε την πλάκα μας, αγόρι μου. Υπήρχε προεργασία, από το ’69 σχεδόν, κι ας είχε ήδη η Χούντα εξουδετερώσει οργανώσεις, βασανίσει και στείλει σε εξορίες. Πίστευε ότι μ’ αυτά που έκανε ξεμπέρδεψε, αλλά με τους νέους δεν ξεμπερδεύεις ποτέ. Φτάσαμε στο Πολυτεχνείο, Τρίτη 13, Τετάρτη 14, προετοιμασμένοι να συγκρουστούμε. Δεν ήμασταν εκεί μόνο αυτοί που κάποιοι αποκαλούν “η γενιά του Πολυτεχνείου”, ήμασταν 5-6 χιλιάδες κόσμος. Πήγαμε κόντρα στον Μαρκεζίνη που ήθελε να κάνει την φιλελευθεροποίηση της Χούντας, για να είναι πίσω οι χουντικοί και μπροστά οι μαριονέτες οι πολιτικοί. Τους χάλασε τα σχέδια το Πολυτεχνείο. Τότε, πήγε να “τσιμπήσει” και η Αριστερά, η επίσημη Αριστερά που ήταν ενάντια στην εξέγερση. Πίστευε ότι δεν ήμασταν έτοιμοι να συγκρουστούμε, γιατί δεν έλεγχε όλους αυτούς του φοιτητές που δεν ανήκαν πουθενά. Αλλά και αυτοί, μέσα μείνανε, δεν έφυγαν, δεν άκουσαν το πολιτικό γραφείο που έλεγε να αδειάσουμε το Πολυτεχνείο και να πάμε στο Σύνταγμα.
Δεν ήταν ειδυλλιακές οι συνθήκες, να το παρουσιάζουν κιόλας, τώρα, ως επέτειο. Το Πολυτεχνείο δεν είναι επέτειος. Είναι ζώσα μνήμη. Έκανε πράξη το όνειρο, την ουτοπία να αλλάξουμε τον κόσμο. Ήταν η αυτενέργεια του καθενός, από το σύνθημα και τη ντουντούκα, μέχρι τη μεγαλύτερη ενέργεια που κάναμε, το ραδιοφωνικό σταθμό που στήσαμε για να σπάσουμε τη μοναξιά και την απομόνωση.
Γιατί, μόνος σου τον φόβο δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις. Το ένοιωσα όταν έβγαινα έξω. Είχαν πάρει την κοπέλα μου, 19 χρόνων φοιτήτρια του Μαθηματικού, με το φορείο. Πήγαν να με βουτήξουν απ’ το λαιμό. Είχαμε νεκρούς, δεν ήξερα τι να πω… Κι αυτό που μου βγήκε, σαν μέσα από τα δικά μου κόκαλα, ήταν να πω τον εθνικό ύμνο. Τον είπα σε στυλ ροκ, σαν τον Χέντριξ τότε που είχε σκίσει την αμερικανική σημαία. Και πριν σιωπήσει ο σταθμός, είπα ότι ο αγώνας συνεχίζεται τώρα, με τα όπλα που διαθέτει ο καθένας.
Τι εννοείς όταν με ρωτάς αν τώρα έχουμε τη δυνατότητα; Κι ένας να μείνει την έχουμε! Άκου εκεί “αν έχουμε”! Περίμενε και θα δεις. Όταν ο ένας τρώει και ο άλλος κοιτάει, το κακό ξεσπάει. Μπας και νομίζεις ότι τελειώσαμε; Τώρα αρχίζουμε ξανά. Θα βρούνε μπροστά τους εκείνους που πάντα ξέρουν να αντιστέκονται και να παλεύουν για την αξιοπρέπεια του κόσμου. Δεν πάει το πράγμα πίσω. Κι αν πάει, είναι γιατί θέλει να πάρει φόρα για να εκτιναχθούμε στο μέλλον. Και να σου πω και κάτι; Καλύτερα να αγωνίζεται κανείς μάταια, παρά να ζει μάταια, αγόρι μου. Τελείωσα, δεν έχει άλλο».