Έκανε θεατρικό… τραγικό χαρακτήρα τον Τσαουσέσκου –κι ακόμη διώκεται δικαστικά απ΄το γιο του- και παράσταση ντοκουμέντο τη γενοκτονία στη Ρουάντα το 1994. Αυτό τον καιρό ετοιμάζει ένα forum-δικαστήριο στο Koνγκό για τον Εμφύλιο που τάραξε τη χώρα και συμμετέχοντες ακόμη και αντάρτες του. Δεν μπορώ να σκεφτώ πιο αυθεντικά πολιτικό θέατρο από αυτό που υποστηρίζει με νύχια και με δόντια ο Μίλο Ράου, αποφασισμένος να φέρνει πάνω στη σκηνή ατόφιες μερικές από τις πιο μελανές στιγμές της ανθρώπινης Ιστορίας μαζί με το International Institute of Political Murder.
Απόψε, αύριο και την Παρασκευή, το αθηναϊκό κοινό μπορεί να πάρει μια γεύση με το κοσμοταξιδεμένο Hate Radio στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Μια πολυβραβευμένη και βασισμένη σε αληθινές μαρτυρίες παράσταση, που αναρωτιέται κατά πόσο μπορούν να σκοτώσουν οι λέξεις, εξετάζοντας το ρόλο του σταθμού RTML (Radio-Télévision Libre des Mille Collines) της Ρουάντα στη γενοκτονία των Τούτσι και στον αφανισμό των Χούτου.
Εχετε παραδεχτεί ότι αφ’ης στιγμής ξεκινήσατε να εργάζεστε για την γενοκτονία «αυτό που ακολούθησε ήταν οι χειρότεροι ή οι πιο δυσάρεστοι έξι μήνες της ζωής μου». Γιατί; Είναι κάτι που συνδέεται με την άλλη παραδοχή που έχετε κάνει; Ότι η αλήθεια που βασίζεται στη μνήμη δεν είναι η ίδια με την αλήθεια που έχει προκύψει μετά από επιστημονικούς έλεγχους; Η συγγραφή του έργου ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Πώς να «μιλήσεις», να κάνεις λόγο μια γενοκτονία με ένα εκατομμύριο νεκρούς σε δυο ώρες πάνω σε μια σκηνή 20 τ.μ.; Τι έπρεπε να επιλέξω από τα αρχεία; Τι έπρεπε να επινοήσω; Πώς να μετατρέψω το RTLM σε Hate Radio χωρίς να προδώσω την Ιστορία, γιατί ο τρόπος που θυμάσαι κάτι δεν είναι ποτέ ο ίδιος με τον τρόπο που υπήρξε. Και φυσικά θα μπορούσε να εκληφθεί ως κάτι εντελώς κυνικό, η παρουσίαση του έργου στην παθούσα Ρουάντα! Πάντως, οι ηθοποιοί μου με βοήθησαν πολύ. Ως Ρουαντιανοί και Κονγκολέζοι γνωρίζουν για αυτά που μιλάνε.
Τελικά, πώς μετουσιώθηκε η γενοκτονία σε σκηνικό υλικό; Αρχικά είχατε φόβους μην τυχόν η παράστασή σας δεν γίνει αποδεκτή τόσο λόγω τους θέματός της, όσο και λόγω της «ακραία νατουραλιστικής, επιθετικής και σαρκαστικής –και σε σημεία τρομακτικά βαρετής- φόρμας», όπως έχετε πει; Σε ποια λύση οδηγηθήκατε και τι είδατε να συμβαίνει με το κοινό; Βαρέθηκε πράγματι; Θέλαμε να αποκτηθεί μια βάση νομιμότητας σε αυτό που κάναμε. Μιλώ για την αλλόκοτη «πράξη» να «επαναλάβουμε» τη γενοκτονία επί σκηνής. Δεν υπήρχε άλλος δρόμος από το να το δείχναμε σε όσους υπέστησαν την τραγωδία αυτή στη Ρουάντα. Προτού περιοδεύσουμε στην Ευρώπη παίξαμε τρεις φορές στη Ρουάντα. Μια φορά στα στούντιο του RTLM, που σήμερα είναι IT shop, και δυο φορές στο κεντρικό Memorial Centre στο Κιγκάλι, όπου 250000 θύματα της γενοκτονίας θάφτηκαν.
Πώς αντέδρασαν οι ντόπιοι; Σοκαρίστηκαν, αλλά τελικά κατανόησαν και αποδέχτηκαν αυτό που είδαν. Από εκεί και πέρα μπορούσαμε να συνεχίσουμε.
Από την παράσταση Hate Radio.
Η γενοκτονία της Ρουάντα έγινε και χολιγουντιανό φιλμ που κινούνταν σε απλουστευτικούς μανιχαϊσμούς. Εσείς πού αποφασίσατε να εστιάσετε; Κάνατε μεγάλη έρευνα. Ανακαλύψατε νέα στοιχεία; Τα παρουσιάζετε σκηνικά; Προσπαθήσαμε να μην αναπαράγουμε τα συνήθη χολιγουντιανά στερεότυπα. Δεν θα δείτε επί σκηνής ματσέτες, δεν θα δείτε άμεση βία, ούτε αφηνιασμένα αφρικανικά πλήθη, παρά μόνο μουσική και λέξεις κι έναν αστείο μεταμοντέρνο νεανικό σταθμό ο οποίος θα μπορούσε να υπάρχει οπουδήποτε το 1994.
Tι ήταν αυτό που κατά κύριο λόγο ανακαλύψατε κατά την έρευνά σας; Το «παγκοσμιοποιημένο», αστικοποιημένο, cool ευρωπαϊκό στυλ της γενοκτονίας που ωστόσο συνήθως παρουσιάζεται σαν μια πολύ πρωτόγονη, σχεδόν προϊστορική κατάρρευση του «αφρικανικού» τύπου βίας.
Σχολιάζετε τον ρόλο του δυτικού παράγοντα στη γενοκτονία, δηλαδή; Φυσικά, παρότι δεν το κάνουμε με παιδαγωγικό τρόπο. Οι ραδιοφωνικοί οικοδεσπότες στο Hate Radio θεωρούν τους εαυτούς τους μια αντιαμερικανική και κατά της παγκοσμιοποίησης κίνηση εγχρώμων, χρησιμοποιώντας ωστόσο όλα τα πιθανά αριστερόστροφα και δεξιόστροφα επιχειρήματα στον αντι-αποικιακό λόγο τους: H μειονότητα των Τούτσι περιγράφεται ως «συνεργάτης» των Ευρωπαίων, οι «White» (αν και στην πραγματικότητα το καθεστώς της γενοκτονίας υποστηρίχθηκε ευρέως από τη Γαλλία). Οι οικοδεσπότες του Hate Radio είναι κολλημένοι με την Ιστορία, την Ευρώπη, την Αποικιοκρατία – κάτι που δείχνουμε πολύ απλά.
Από την παράσταση Hate Radio.
To show ήταν, υποθέτω, μια ιδανική ευκαιρία για να ελέγξετε πώς ο δυτικός κόσμος διαχειρίζεται την τραγωδία των αφρικανικών εμφυλίων. Τι συμπεράνατε από τις παραστάσεις στην Ευρώπη; Το σχήμα είναι πάντα ίδιο: Η δυτική κοινωνία εξωθεί μια χώρα, για οικονομικούς ή ηθικούς λόγους, σε μια διαδικασία ψευδοεκδημοκρατισμού. Και το καθεστώς, στην προκειμένη περίπτωση ο πρόεδρος των Χούτου, Χαμπριαριμάνα, διασώζεται ανατρέχοντας σε ηθικά ερείσματα. Την ιστορία την γνωρίζουμε από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο Χαμπιαριμάνα αποκαλούνταν Μιλόσεβιτς. Το τελευταίο μου θεατρικό The Dark Ages μιλά ακριβώς γι’ αυτό. Την ίδια ιστορία την γνωρίζουμε κι από τη σημερινή Ρωσία –το έργο μου The Moscow Trials αυτό διαπραγματεύεται. Και ούτω καθ’εξής…
Οι παραστάσεις σας στο International Institute of Political Murder ασχολούνται με τους πολιτικούς φόνους. Είναι εκατοντάδες οι «επώνυμες» πολιτικές δολοφονίες. Γιατί επιλέξατε την περίπτωση του Τσαουσέσκου; Παρακολούθησα τη δίκη του Τσαουσέσκου παιδί από την τηλεόραση. Η «παραμυθένια» αφήγηση, που συμπεριελάμβανε και τη δίκη και τη θανάτωσή του (εν μέσω Χριστουγέννων!) με έκανε να παθιαστώ με την περίπτωσή του. Οπως αφηγήθηκα την τραγωδία ενός ολόκληρου έθνους μέσα από ένα ραδιοσταθμό στο Hate Radio, έτσι αφηγήθηκα και την ιστορία της (χαμένης) επανάστασης το 1989 στη Ρουμανία αλλά και σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη, μέσω της παράλογης δίκης του Τσαουσέσκου. Στην παράσταση μπορείτε να δείτε ποιοι από τους στενότερους συνεργάτες του μεταλλάχθηκαν σε «δημοκράτες» και μετά το φόνο της «κεφαλής» του κράτους αναδείχθηκαν στους νέους «δημοκρατικούς» ηγέτες της Ρουμανίας.
Σε τι είδους ήρωα «εξελίχθηκε» ο Τσαουσέσκου επί σκηνής; Είναι ένας τραγικός ήρωας και την ίδια στιγμή, μια καρικατούρα. Δεν κατανοεί όλα όσα συμβαίνουν. Και αυτός και η γυναίκα του καταλαβαίνουν τι συμβαίνει μόνο την τελευταία στιγμή και αποφασίζουν να πεθάνουν μαζί. Κάτι που, παραδόξως, είναι και ελαφρώς συγκινητικό.
Από την παράσταση Hate Radio.
Ο γιος τους σας μήνυσε απαιτώντας την διακοπή της χρήσης του ονόματος Τσαουσέσκου. Είδε την παράσταση; Ξέρετε τι τον ενόχλησε πράγματι; Ο γιος του Τσαουσέσκου κατάφερε να εξασφαλίσει όλα τα νόμιμα δικαιώματα του ονόματος Τσαουσέσκου. Ηρθε και με βρήκε πριν από την πρεμιέρα. Αρχικά νόμισα ότι πρόκειται για ένα χοντρό αστείο. Στο τέλος, ξεκίνησε τις δίκες, αρχικά κατά του θεάτρου –την έχασε-, μετά κατά της ομάδας παραγωγής της παράστασης -την έχασε κι αυτή τη δίκη- , και τέλος εναντίον μου προσωπικά. Έχασε πάλι. Στην περίπτωση που κέρδιζε θα ήταν απαγορευτικό για οποιονδήποτε , ακόμη και ιστορικό, να ασχοληθεί με ολόκληρη την εποχή Τσαουσέσκου, χωρίς να πληρώνει στον γιο του κάθε αναφορά στο όνομα. Πρόκειται για ένα μεταφορικό και κυριολεκτικό παράδειγμα για το πώς η πολιτική εξουσία μετατράπηκε σε οικονομική εξουσία και πρώην κομμουνιστές γραφειοκράτες έγιναν ολιγάρχες μετά το ‘89 στην Ανατολική Ευρώπη.
Δεν έχω καταλάβει ποιος ακριβώς είναι ο σκοπός αυτών των παραστάσεων σε σχέση με το κοινό σας… Οι παραστάσεις δείχνουν, δεν εξηγούν. Το Hate Radio αποδίδει το κλίμα της γενοκτονίας, ενώ το The Last Days of the Ceausescus ξεγυμνώνει τον παραλογισμό και το μοιραίο σε μια καθεστωτική αλλαγή.
Το ενδιαφέρον σας για τους πολιτικούς φόνους πώς ξεκίνησε; Δεν έχω ιδέα. Πάντως, ξεκίνησε από τα παιδικά μου χρόνια. Κάποιοι ενδιαφέρονταν για το ποδόσφαιρο και τα κορίτσια. Εμένα πάντα με ενδιέφερε ο πόλεμος.
Ετοιμάζετε κάτι σχετικό; Αυτή τη στιγμή δουλεύω το Congo Tribunal στο Ανατολικό Κονγκό, μια διεθνή δικαστική έρευνα για τις οικονομικές και πολιτικές πηγές του πολέμου στο Κονγκό που είχε περισσότερους από 6 εκ. νεκρούς την τελευταία εικοσαετία. Θα είναι ένα τριήμερο δικαστήριο στις περιοχές που εκτυλίχθηκε ο Εμφύλιος, με 60 συμμετέχοντες. Επαναστάτες, πολιτικούς από την κυβέρνηση, υπαλλήλους από τις τεράστιες εταιρείες εξόρυξης, ειδικούς. Για να δούμε! Θα επιζήσουμε μετά από αυτό;
13-15 Μαΐου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Κεντρική Σκηνή). Περισσότερες πληροφορίες εδώ.