Ο Κολόμβος έκανε πολλά πράγματα στη ζωή του γι’ αυτό και μνημονεύεται μέχρι σήμερα. Ανακάλυψε έναν ολόκληρο νέο κόσμο με ό, τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει αυτό. Μια από αυτές ήταν ότι έφερε στην Ευρώπη διάφορα είδη διατροφής που δεν τα είχαμε εδώ. Και άλλαξε τη ζωή μας. Για σκεφτείτε τι θα ήμασταν χωρίς ντομάτα; Μετά όμως στην Αμερική φτιάξανε τόσα υβρίδια που στο τέλος έχασαν τον παλιό σπόρο της ντομάτας.
Εμείς όμως όχι και γι’ αυτό το λόγο ένας μικρός συνεταιρισμός στον Ηλιά στην Καρδίτσα στέλνει σάλτσα ντομάτας και μια παστεριωμένη έκδοση γεμιστής με ρύζι που την τρως απευθείας σε όλο τον κόσμο. Α, και αυτές οι ντομάτες ακούν Βάγκνερ, Μότσαρτ αλλά και κλαρίνα για να μεγαλώσουν.
Όλα αυτά τα μαθαίνουμε στο ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου, “Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες”. Μια δουλειά που έχει κρατήσει λίγο λιγότερο από δέκα χρόνια και μας δείχνει τις αγροτικές “περιπέτειες” του Αλέξανδρου Γκουσιάρη και της “παρέας” του.
Ο Χρήστος γεωργός και μια σειρά από τρομερές γυναίκες πρωταγωνιστούν σε μια ιστορία με πολύ χιούμορ αλλά και με πολύ προβληματισμό. Όπως τη γεωργική πολιτική μπορεί να χαραχθεί σε μια χώρα που αλλάζει υπουργό Γεωργίας κάθε ενάμιση χρόνο περίπου.
Όλα αυτά και ακόμα περισσότερα μοιράζεται με την Popaganda ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης που είναι και ο βασικός ξεναγός μας στην ταινία της Μαριάννας Οικονόμου. Έναν άνθρωπο που, και από το έργο αλλά και από τη συνομιλία μας, θα θέλαμε όπωσδήποτε να κάναμε φίλο.
Ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης δείχνει στις τρομερές συνεργάτιδές του που ταξιδεύουν τα προϊόντα που παράγονται σ’ ένα μικρό χωριό της Καρδίτσας.
Πώς σας φάνηκε το ντοκιμαντέρ; Είχε μια ρητορική ισορροπία.
Δηλαδή; Είχε συναίσθημα, χιούμορ και είχε και μια κρυφή πολιτική διάσταση. Βέβαια εγώ είναι δύσκολο να αποστασιοποιηθώ.
Εσείς πού εντοπίζετε την πολιτική που κρύβεται από κάτω; Στο πως ερημώνει η ύπαιθρος, πως διαχειρίζεται η γεωργία τους πόρους της, το περιβάλλον.
Kατάγεστε από τον Ηλιά; Ναι, ζούσα στην Καρδίτσα μέχρι τα 18. Μετά σπούδασα στη Θεσσαλονίκη, μαθηματικά και μετά μελισσοκομία και μετά αποφάσισα ότι θα γυρίσω και θα κάνω μελισσοκομία επαγγελματικά. Έτσι ξεκίνησα τις εξαγωγές στο μέλι.
Ενώ, ο τίτλος μιλά για τη σχέση που έχουν οι ντομάτες με τον Βάγκνερ, αυτό που θίγει είναι πως είναι τη σήμερον ημέρα να προσπαθήσεις να διατηρήσεις έναν αγροτικό συνεταιρισμό, ανοιχτόμυαλο και εξωστρεφή. Ναι, αυτό είναι στην ουσία.
Οκ, αλλά βοηθά ο Βάγκνερ τελικά να μεγαλώσουν πιο γρήγορα οι ντομάτες; Υπάρχουν μερικές επιστημονικές εργασίες, και έχουν βγει ερευνητικά αποτελέσματα, που λένε ότι βοηθά. Αυτό όμως βασικά είναι ένα παιχνίδι εμένα και του Χρήστου (σ.σ. συμπρωταγωνιστής στο ντοκιμαντέρ), ο οποίος είναι γέννημα θρέμμα εκεί γεωργός, ακούει πολλή λαϊκή μουσική και σύγχρονη, εγώ ακούω κλασική, έντεχνα και έτσι κάνουμε ένα αστείο ότι αυτός ακούει λίγο από τα δικά μου και εγώ λίγο από τα δικά του.
Στις ντομάτες έχει επίδραση; Σίγουρα έχει επίδραση στην ψυχούλα του Χρήστου και στη δικιά μου.
Φαίνεται από το ντοκιμαντέρ ότι δεν είναι και πολύ εύκολη η δουλειά. Πολύ ακριβό το κόστος. Όταν έχεις έναν παλιό σπόρο και για να πάρεις τον καρπό του, θες δέκα επισκέψεις στο χωράφι, ανεβαίνει έτσι το εργατικό κόστος. Οι σύγχρονοι σπόροι ωριμάζουν όλοι μαζί και μπαίνει ο εργάτης στο χωράφι και το μαζεύει όλο. Τεράστια διαφορά.
Εσείς γιατί διαλέγετε αυτό το δρόμο; Γιατί έχω 80 στρέμματα βιολογικής καλλιέργειας και με αυτά τι ν’ ανταγωνιστώ; Την Κίνα που είναι η μεγαλύτερη δύναμη ντοματοπολτού στον κόσμο;
Και σκόρδου! Ε ναι! Δεν έχει κανένα νόημα να πας απέναντί τους. Οπότε τι κάνεις;
Τι; Παίρνεις έναν παλιό σπόρο που έχει αναφορά στη γεύση και τον καλλιεργείς με κόπο και κόστος. Φτιάχνεις έτσι ένα ακριβό προϊόν. Υπάρχει μια αγορά στην Ευρώπη που θέλει αυτό. Είναι ζούγκλα, όμως, η παγκοσμιοποιημένη αγορά.
Ζούγκλα, ξεζούγκλα είναι πιο εύκολο όμως σήμερα να φτάσει η ντομάτα από την Καρδίτσα στα πέρατα του κόσμου. Εντάξει αλλά εκεί έχεις ένα πρόβλημα επικοινωνίας. Όταν μιλάς με Βορειοευρωπαίους που δεν έχουν στη διατροφή τους την ντομάτα και πρέπει να τους πείσεις ότι υπάρχει ένας ελληνικός ντοματοπολτός.
Γιατί διαλέξατε να κοιτάξετε προς τα έξω παρά προς τα μέσα; Αυτό κάπως άρχισε με το μέλι το 1996 και στη συνέχεια με τη ντομάτα ήταν πιο εύκολο γιατί είχε ανοιχτεί η αγορά.
Μιας και λέμε για αγορά, η πιο φοβερή εικόνα είναι όταν φτάνουν οι συνεργάτιδές σας και βλέπουν πως η ντομάτα που έκοψαν και παρασκεύασαν βρίσκεται τώρα σ’ ένα σούπερ μάρκετ του Βελγίου; Είναι φοβερή η ατάκα που λέει μια από αυτές ότι «αυτή η ντομάτα έχει περάσει από τα χέρια μου». Είναι και ένας από τους λόγους του ταξιδιού. Όλα αυτά τα χρόνια έλεγε η θειά μου «ποιος το παίρνει αυτό το βαζάκι;» Γι’ αυτό θέλαμε ν΄ακολουθήσουμε ένα βαζάκι από την παραγωγή, στο ταξίδι και μετά στην κατανάλωση. Να φτάσουμε να μπούμε στα σπίτια των ανθρώπων που τα παίρνουν. Ξέρεις, αυτοί οι σπόροι και αυτές οι ντομάτες είναι ένα κομμάτι του γεωργικού μας πολιτισμού. Και αυτό εμένα με συγκινεί.
Μπορεί ν’ αντέξει ένας νέος στην επαρχία σήμερα; Ναι, αλλά θέλει βοήθεια.
Ρωτάω γιατί, αφού έζησα την κρίση στην Αθήνα, έχω δημιουργήσει μια φαντασιακή εικόνα πως αν είχα ένα βαζάκι και έβαζα μέσα πιπεριές, θα μπορούσα ν΄άφηνα τη δημοσιογραφία, να έστελνα τις πιπεριές στην Ιταλία και να έπιανα την καλή. Είναι εύκολο αυτό; Καθόλου. Είναι πολύ ωραίο για την ψυχούλα του δημοσιογράφου ότι παρατάει την Αθήνα και το γραφείο του αλλά δεν μπορείς να το δεις έτσι. Πρέπει να το δεις επιχειρηματικά. Και το ‘96 που γυρίσαμε στο χωριό και κάναμε αυτή την κίνηση, είχαμε βρει ήδη ένα σημείο πώλησης. Αλλιώς δεν ξέρω αν θα το έκανα. Θα είχα τριάντα μελισσάκια για δικιά μου παραγωγή αλλά δεν ξέρω αν θα έφτανα 700. Τότε ήταν μια επιλογή, δεν ήταν ανάγκη. Τώρα είναι ανάγκη γιατί η ζωή στην πόλη σου φαίνεται αφόρητη. Όταν τα πράγματα τα κάνεις από ανάγκη είναι δύσκολο να αντεπεξέλθεις.
Πάντως τον έχετε βρει το δρόμο; Τον επαναπροσδιορίζουμε διαρκώς. Με την ντομάτα προσπαθούμε πολύ.
Βάλατε τελικά κριθάρι και κινόα στα γεμιστά αντί για ρύζι; Όχι ακόμα. Θέλει πολλή έρευνα. Παίρνουν χρόνια. Να τα βρεις όλα βιολογικά.
Γιατί δεν γίνονται όλες οι καλλιέργειες βιολογικές να τελειώνουμε; Στην Ελλάδα;
Αριστερά ο Χρήστος με τα ελληνικά, δεξιά ο Αλέξανδρος με την κλασική μουσική.
Ναι, να σταματήσει και αυτή η διαφορά στην τιμή ανάμεσα στα βιολογικά και στα υπόλοιπα. Αν συνέβαινε αυτό, τότε αμέσως θα έπεφταν οι εταιρείες που ασχολούνται με την έρευνα και την ανάπτυξη και θα έφτιαχναν ανάλογα βιολογικά προϊόντα. Αμέσως, αμέσως θα μειωνόταν το κόστος. Αυτό δεν μπορεί να το κάνει ο γεωργός, πρέπει να υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός.
Υπάρχουν από το ‘96 και μετά κάποιες διαφορές στον κεντρικό σχεδιασμό; Καμία! Κυριολεκτώ. Πρέπει να γίνει και έρευνα γι’ αυτό, γιατί δεν έχει κατατεθεί ένα σχέδιο αγροτικής πολιτικής.
Αυτό γιατί; Ποιος δεν θέλει; Όλοι μαζί.
Και η Ευρωπαϊκή Ένωση; Η Ε.Ε. Είναι μάλλον αυτή που θέλει περισσότερο απ΄όλους. Συνεχώς αυτό που κάνει είναι ότι στις επιδοτήσεις βάζει όρους περιβαλλοντικούς. Ο Ευρωπαίος πολίτης πληρώνει φόρο για τη γεωργία και προφανώς θέλει να τρώει και κάτι καλό. Στην ουσία τη γεωργία μπορεί να την αλλάξει ο καταναλωτής που συνειδητά θ’ αποφασίσει ότι εγώ θέλω αυτού του είδους την τροφή, ο γεωργός θα αναγκαστεί να την καλλιεργήσει. Το αφεντικό του γεωργού είναι ο καταναλωτής. Δεν πιστεύω ότι μπορούν ν’ αλλάξουν τα πράγματα εύκολα στους γεωργούς εξαιτίας της ασφάλειας της τροφής.
Δηλαδή; Είναι φοβερό πράγμα αυτό. Βλέπω κόσμο στην Καρδίτσα, στη Λάρισα, νέα παιδιά, άνεργα να κάθονται στις καφετέριες. Και λες γιατί δεν κουνιούνται αυτοί οι άνθρωποι; Γιατί είναι πολύ κοντά στην τροφή. Έχουν ένα χωριό και έχουν μεγαλώσει με ασφάλεια τροφής. Ακόμα με τον γεωργικό σχεδιασμό, υπάρχει ένα καταπληκτικό παράδειγμα…
Ποιο; Τα νούμερα είναι σχεδόν τόσα που λένε πως από το 1918 μέχρι το 1974 αλλάξαμε 90 υπουργούς Γεωργίας. Αυτό μπορεί και να δικαιολογηθεί με τους πολέμους, την αναταραχή, την πολιτική αβεβαιότητα, τη Μικρασιατική καταστροφή και πολλά άλλα. Από το 1974 μέχρι σήμερα αλλάξαμε 37.
Που είχαμε και σταθερότητα. Όταν έχεις μέσο όρο τον υπουργό 15.5 μήνες, προφανώς αυτός δεν μπορεί ν΄ασκήσει γεωργική πολιτική. Με αυτή την έννοια λέω δεν υπήρξε ποτέ γεωργική πολιτική.
Πώς φάνηκε στις πρωταγωνίστριες και στους πρωταγωνιστές το ντοκιμαντέρ; Τους άρεσε πολύ. Δεν το περίμεναν ότι θα ήταν ταινία.
Ήσασταν όλοι και όλες πολύ άνετοι μπροστά στην κάμερα. Αυτό οφείλεται στη Μαριάννα Οικονόμου. Επτά, οκτώ χρόνια τραβούσε. Είχε έρθει για μια σειρά της ΕΡΤ. Μετά της άρεσε και συνέχισε οπότε μετά από λίγο καιρό η κάμερα ήταν μέρος της δουλειάς μας.
Γι’ αυτό και η φυσικότητα. Δε γυρίσαμε δεύτερη σκηνή στο ντοκιμαντέρ. Αλλά έχει πάρα πολλά πλάνα. Θα μπορούσε να είναι τέσσερα διαφορετικά ντοκιμαντέρ. Βραδιές ποίησης στο χωριό, έχουμε χτίσει φούρνους, πάρα πολλά πράγματα.
Οι 33 κάτοικοι όλα αυτά; 31.
Το καλοκαίρι; 31 πάλι αλλά έχει περισσότερη κίνηση με τα χωράφια. Ξέρεις τι traffic έχει καλοκαίρι στον Ηλιά;