Στην εφηβεία του, έκοβε με το ψαλίδι άρθρα της Καθημερινής για την Αθήνα και τα κολλούσε με μια UHU στο τετράδιό του. Με μια Kodak Instamatic φωτογράφιζε την πόλη και καταχωρούσε τις εικόνες του. Σήμερα, τα άρθρα του Νίκου Βατόπουλου για την πόλη στην εφημερίδα Καθημερινή διασπείρονται σε εκατοντάδες τοίχους στο facebook δίνουν υλικό για σκέψη, συζήτηση, καυγάδες για την Αθήνα σε αυτή την οριακή στιγμή της. Ο επίμονος Αθηναιογράφος, ο συνεπής ερευνητής της πόλης που προτάσσει το συναίσθημα στην καταγραφή του υλικού και των συμπερασμάτων του, παρουσιάζει από χθες το βράδυ 72 φωτογραφίες του στην νέα αίθουσα τέχνης ena στην οδό Βαλαωρίτου.
Είναι η πρώτη του έκθεση φωτογραφίας και γίνεται συνειδητά σε αυτό τον νέο χώρο, συμβολικά σχεδόν, καθώς σημαίνει την ενεργοποίηση ενός κεντρικού δρόμου της Αθήνας, τη δημιουργία νέων πυρήνων. Ή ορθότερα, νέων σπινθήρων – γιατί ο Νίκος Βατόπουλος είναι πρεσβευτής των αναφλέξεων που μπορούν να οδηγήσουν στην Αθήνα του αύριο. Και το κάνει βάζοντας πρώτος τον εαυτό του στο πεδίο της σπίθας, δοκιμάζεται και εκτίθεται. Ακόμα και μέσα από τον τρόπο που κοιτάζει την πόλη. «Έχω αλλάξει τον τρόπο που φωτογραφίζω τα αθηναϊκά θέματα. Ενώ στο παρελθόν μου άρεσε περισσότερο μια καθαρή, γεμάτη διαύγεια φωτογραφία που θα είχε πλήθος πληροφοριών εύγλωττων και εύληπτων, τα τελευταία δύο χρόνια έχω μετακινηθεί σε μια πιο πλάγια και κρυπτική ανάγνωση της πόλης. Και γι αυτό το λόγο στις περισσότερες φωτογραφίες, ο θεατής θα πρέπει να διαβάσει τη λεζάντα για να καταλάβει ποιο σημείο της πόλης βλέπει.»
Γιατί αυτό; Γιατί έχει μεγάλο ενδιαφέρον το να οδηγήσω τον θεατή σε ένα εσωτερικό παιχνίδι επανασύνδεσης με την πόλη, το οποίο υποχρεωτικά περνάει μέσα από μισοκρυμμένα κανάλια μνήμης που έχουμε μέσα μας. Θέλω να γαργαλίσω βιώματα, να κάνω τις φαντασιακές προβολές που έχει ο καθένας στην πόλη λίγο πιο υλικές μέσα από ένα κάδρο φωτογραφίας.
Πολύ δημοκρατικό μου φαίνεται αυτό το λοξοκοίτασμα που κάνεις στην πόλη: Επιτρέπεις στον θεατή να κάνει τη δική του ανάγνωση. Δεν επιβάλεις τη δική σου ανάγνωση. Ακριβώς όπως το λες. Είναι σαφής η δική μου θέση, είναι μια καθαρά ιδιωτική, υποκειμενική, σχεδόν ερωτική ματιά πάνω στην πόλη. Πιστεύω όμως ότι επειδή είναι γεμάτη συμβολισμούς αυτή η πλάγια ανάγνωση,επιτρέπει μια πολύ πλατιά γκάμα αναγνώσεων.
Σε ενδιαφέρει να ταξινομήσεις, να καταγράψεις αυτές τις αναγνώσεις; Πάρα πολύ. Αυτή η έκθεση δεν εξαντλείται για μένα σε ένα αυτοαναφορικό, ναρκισσιστικό, αυτοτροφοδοτούμενο κανάλι. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ η ανάφλεξη. Η δημιουργία σπινθήρων και η ανατροφοδότησή μου μέσα από αυτό. Εχω μάθει πάρα πολλά από τις ματιές των άλλων πάνω μου. Όταν νιώθω ότι μπορώ να προκαλέσω ένα ερέθισμα μέσα από αυτό που προτείνω, όταν νιώθω ότι μου επιστρέφεται αυτό το ερέθισμα διευρυμένο, εμπλουτισμένο, διεσταλμένο, για μένα είναι ένα συν. Το παίρνω και το γονιμοποιώ πάλι. Αυτό μου το προσέφερε η κοινωνική δικτύωση (social media), επειδή έχω έρθει σε επαφή με ανθρώπους που δεν μπορούσα στο παρελθόν μέσα από την εφημερίδα, που ήταν μια πιο κρυμμένη σχέση.Έρχομαι σε επαφή με ανθρώπους από ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα και είναι μια ευχαρίστηση και μια ευρύτερη πρόκληση το να κατανοήσω πως μπορεί κανείς να κινητοποιήσει τους ανθρώπους για να είναι πιο ενεργοί πολίτες μέσα στη πόλη.
To Kάθε Σάββατο στην Αθήνα που δημιούργησες τον Οκτώβριο του 2011 έχει σήμερα 17.200 μέλη. Πόσο ενεργοί πολίτες είναι; Είναι ένα μεγάλο δίκτυο ανθρώπων που εμπράκτως έχουν δηλώσει ότι τους ενδιαφέρει να μην είναι παθητικοί. Ξεκινάει κανείς μερικές φορές δηλώνοντας τι δεν θέλει: Είναι και αυτό πολύ ενεργητικό. Νιώθω ότι διαρκώς μεταβάλλομαι και αυτό είναι ότι πιο σημαντικό μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος ως πολίτης. Νιώθω πολίτης, απολύτως, νιώθω ότι έχω πολιτική συνείδηση και είμαι ενεργός στη διαμόρφωση μιας καθημερινότητας. Δεν το λέω αυτό με το προνόμιο ενός δημοσιογράφου. Κάθε άνθρωπος από τη σκοπιά του έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να μην είναι παθητικός. Ακόμη και να το να κάτσει στον Εθνικό Κήπο με ένα βιβλίο είναι μια δήλωση σχεδόν πολιτικού διαμετρήματος. Εκείνη την ώρα διαστέλλει τον εσωτερικό του κόσμο. Έχει προσφέρει αγοράζοντας ένα βιβλίο και καθώς το διαβάζει στο δημόσιο χώρο μεταδίδει ένα μήνυμα στους περαστικούς.
Ποιος είναι ο στόχος σου μέσω της έκθεσης των φωτογραφιών σου; Ο στόχος μου είναι να να ενεργοποιήσω συναισθηματικά κανάλια, αλλά και κανάλια σκέψης για το τι είναι «Αθήνα». Αθήνα μπορεί να είναι – και αυτό το δείχνω μέσω της επιλογής των φωτογραφιών μου – μια συμπαθητική πολυκατοικία του ‘60. Αυτό για μένα είναι μια απενοχοποίηση, αλλά και διακήρυξη μιας δημοκρατικότητας, με την έννοια ότι μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού αυτής της πόλης έχει βιώματα, αναφορές και κάνει προβολές εσωτερικών αναμνήσεων συμπυκνωμένων πάνω στο σώμα μιας πολυκατοικίας.
Γιατί οι περισσότερες φωτογραφίες της έκθεσης δείχνουν εισόδους; Έχουν όλο αυτό τον συμβολισμό… μια άδεια είσοδος με τα περάσματα ανθρώπων. Η πολυκατοικία αφήνει αυτή τη γλυκιά αίσθηση του μικροαστικού υποστρώματος της Αθήνας, το οποίο δικαιώνει την πόλη. Την έχει αναδείξει, την έχει συμβολίσει και είναι κομμάτι των διαδρομών μας .
Πες μου ποια είναι η αγαπημένη σου από τις 72 φωτογραφίες που εκθέτεις; Είναι ο φωταγωγός μιας πολυκατοικίας στην οδό Λαμψάκου κοντά στο Μέγαρο Μουσικής. Ηταν σούρουπο, βρισκόμουν στην περιοχή για να φωτογραφήσω ένα κτίριο που κατεδάφισαν και είδα αυτόν τον φωταγωγό: Μια εικόνα που είχε σχεδόν ποίηση μέσα της, με τα φωτισμένα παράθυρα λουτρών και την έβγαλα με ένα φως λίγο μοβ και κίτρινο του σούρουπου. Εχει μια μελαγχολία και γλύκα μαζί. Είναι πιο αγαπημένη και από μια άλλη που ξεχωρίζω, μια λοξή φωτογραφία του Μεγάρου Σταθάτου. Και αυτή την αγαπώ, αλλά δείχνει την επίσημη Αθήνα. Πόσοι όμως δεν έχουμε αναφορές από την ανεπίσημη Αθήνα, από έναν φωταγωγό μιας πολυκατοικίας στην Αθήνα καθώς κοιτούσαμε έξω από το παράθυρο ενός λουτρού, μιας κουζίνας, μιας κρεβατοκάμαρας. Αυτή η πόλη έχει αισθήσεις. Και ότι είναι αληθινό, έχει γίνει βίωμα, τότε είναι και σεβαστό και κυρίως προκαλεί συγκίνηση.
Εικόνες που δεν κάνουν για καρτ ποστάλ, αλλά μας περιέχουν. Η σύνδεση με όψεις της πόλης που έχουν χωνεμένα βιώματα με ενδιαφέρει. Όταν πιστέψουμε σε αυτή τη σύνδεση μπορούμε να απελευθερωθούμε από αυτήν και να προχωρήσουμε στη δημιουργία μιας πόλης για το αύριο. Πρώτα όμως πρέπει να έχουμε αποδεχθεί, παγιώσει και αγαπήσει αυτό που υπήρξε κομμάτι του εαυτό μας. Πιστεύω στην Αθήνα του αύριο. Πρέπει να φτιάξουμε μια καινούρια πόλη, όχι καταστρέφοντας την παλιά. Να φτιάξουμε την συμπεριφορά μας. Δεν είναι το θέμα να φτιάξουμε τα σούπερ κτίρια αλλά να έχουμε μια άλλη επίγνωση της πόλης. Αυτή την πόλη πρέπει να την κάνουμε αλλιώς. Σε αυτό θα πρωταγωνιστήσουν οι νέοι, στους οποίους πιστεύω πολύ. Είδα σε αυτές τις δημοτικές εκλογές νέους ανθρώπους με ιδέες, έτοιμους να αφοσιωθούν στην πόλη. Ιδέες που θα ωριμάσουν και θα γίνουν σύνθεση. Και αυτό είναι ελπιδοφόρο.
Είδαμε και έναν νέο άνθρωπο, τον κύριο Σακελλαρίδη να διεκδικεί τη δημαρχία της Αθήνας. Πως σου φάνηκε; Χάρηκα -παρότι δεν ψήφισα τον κύριο Σακελλαρίδη- για τη συμπαθέστατη δήλωση που έκανε το βράδυ των εκλογών, όπως και με αυτή του κυρίου Καμίνη. Και οι δυο έδωσαν ένα μήνυμα σύνθεσης. Το 52% δεν μπορεί να αγνοεί το 48% και το 48% δεν μπορεί να μην συνεργαστεί με το 52%. Κοίτα, ο καθένας έχει τις απόψεις του. Ένα μεγάλο κομμάτι συμπολιτών μου έχει αντίθετη άποψη από εμένα. Αυτό όμως θέλω να το ξέρω και πρέπει να μην το αποκλείω. Θέλω να συνθέτω. Φυσικά ενοχλούμαι από τον δογματισμό από κάθε πλευρά, με ενοχλεί βαθιά. Είναι κέρδος για την κοινωνία να υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να συνθέσουν, να συνδημιουργήσουν με ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις. Θέλω να δουλέψω με τους καλύτερους ανθρώπους από κάθε πλευρά. Αυτή είναι η μόνη λύση για την Ελλάδα.
Εντέλει η αγάπη για την Αθήνα είναι μια διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει στην αυτογνωσία; Η αγάπη για την Αθήνα που έχω και που μοιράζομαι με ανθρώπους που αγαπούν την Αθήνα, είναι απόλυτη συνάρτηση της συνάντησης που έχω με τον ίδιο μου τον εαυτό, τον οποίο προσπαθώ να ανοίξω και να καταλάβω. Για να αγαπήσεις πρέπει να καταλάβεις. Μια μάνα αγαπάει το παιδί της- έστω αν αντικειμενικά ένας τρίτος δυσκολεύεται να αγαπήσει ένα παιδί χωρίς χαρίσματα- επειδή το καταλαβαίνει, το κατανοεί. Όταν βλέπω μια εικόνα της Αθήνας αποκρουστική από ψηλά, ταράτσες διάσπαρτες από ηλιακούς θερμοσίφωνες και κεραίες, οφείλω να την αναγνωρίσω και να την κατανοήσω. Μπορεί να μη συμφωνώ αλλά οφείλω να καταλάβω το γιατί. Όταν καταλάβω, τότε θα μπορώ να παρέμβω. Πρέπει να το αποδεχτώ ως πραγματικότητα, όχι ως κάτι που θέλω να διαιωνίσω. Έχει δημιουργηθεί από ανθρώπους δίπλα μου. Δεν μπορώ και δεν θέλω να τους βάλω ένα «χ» και να τους διαγράψω.
Στις φωτογραφίες σου κυριαρχεί η νύχτα. Γιατί; Αυτό είναι μια πρόσφατη προσήλωση μου, η νυχτερινή Αθήνα εννοώ. Πιστεύω ότι την νύχτα βλέπω μια Αθήνα πιο σοφή. Πιο σιωπηλή με αποστάσεις. Πιο στοχαστική. Αυτό μου αρέσει και επειδή και για μένα είναι κάτι καινούριο αφού πάντα φωτογράφιζα με φως. Μου αρέσει να είναι κρυπτική η πληροφορίες, με δόσεις και ανοιχτή σε πολλαπλές ερμηνείες. Με ιντριγκάρει. Η νύστα σου επιτρέπει να κάνεις συνθέσεις και επανασχεδιασμούς. Ένα παιχνίδι φωτός και σχημάτων που δεν στο επιτρέπει η μέρα. Έχει μια σιωπή που θυμίζει χιονισμένο τοπίο.
Εσύ -όσο και ο Δημήτρης Ρηγόπουλος- είστε από τους ελάχιστους δημοσιογράφους που ασχολείστε τόσο με θέματα της Αθήνας. Σκάβοντας σχεδόν, με επιμονή και συνέπεια. Με τον Δημήτρη έχουν γίνει ένα αγαπημένο δίδυμο αθηναϊκής αρθρογραφίας… Είναι σημαντικό ό,τι βρεθήκαμε στην Καθημερινή που έχει παράδοση αρχιτεκτονικής αρθρογραφίας και αθηναιολατρείας. Στην εφηβεία διάβαζα την Καθημερινή και κάθε μέρα αποδελτίωνα ότι αφορούσε στην Αθήνα. Έχω λευκώματα όπου κολλούσα με UHU αποκόμματα ήδη από τη δεκαετία του ’70. Άρχισα να φωτογραφίζω την πόλη ως έφηβος γύρω στο 1976 με μια Kodak Instamatic. Άθλιες φωτογραφίες όμως η διαδικασία ήταν και είναι η ίδια.
Tα έχεις κρατήσει; Όλα τα έχω κρατήσει, φυσικά! Αυτά τα αποκόμματα είναι ανεκτίμητος θησαυρός. Ένας προθάλαμος για μένα. Όταν βρέθηκα στην Καθημερινή ήταν φυσική συνέχεια και υποχρέωσή μου να συνεχίσω κάτι που υπήρχε ως σπόρος.
Το εξέλιξες όμως βάζοντας στο πλαίσιο και το συναίσθημα. Σαφώς. Πιστεύω πολύ στον πολιτικό σχεδιασμό σε οτιδήποτε αφορά μια πράξη. Όμως κάθε τι για να έχει απήχηση πρέπει να ενεργοποιεί συναισθηματικά κανάλια Αυτό το έχει αναδείξει σε επιστήμη ο λαϊκισμός θα μου πεις, όμως προφανώς δεν αναφέρομαι σε αυτό. Πιστεύω ότι για να τείνει ένας άνθρωπος προς ένα σχήμα, πρέπει να νιώθει αποδεκτός. Να μη νιώθει ότι πηγαίνει κοντά σε ανθρώπους που καταγγέλλουν, αλλά σε ανθρώπους του προτείνουν. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι ο ορθός λόγος δεν πάει με το συναίσθημα, Το ένα δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς το άλλο. Αυτή είναι η σύνθεση του ανθρώπου. Να ξέρει ότι έχει όρια, αλλά και ελευθερία να ξεδιπλώσει τον εαυτό του.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου; Καθημερινή, Κάθε Σάββατο στην Αθήνα και; Η αλήθεια είναι ότι δεν μου φτάνει σαν “Νίκος” η εφημερίδα. Της χρωστάω τα πάντα και συνεχίζω να την υπηρετώ με αυταπάρνηση. Νιώθω ότι μπορώ να κάνω και άλλα πράγματα. Γράφω ένα βιβλίο, ένα προσωπικό βιβλίο, μια αθηναϊκή αφήγηση με μνήμες, βιώματα και μια λοξή ματιά της ιστορίας της σύγχρονης Αθήνας, με αναφορές και σε στέκια, κτίρια, πρόσωπα. Θα υπάρχουν και φωτογραφίες – χωρίς να είναι φωτογραφικό λεύκωμα- και θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη το επόμενο έτος. Κάνω παράλληλα μια έρευνα για το χρώμα στην πόλη. Επίσης το φθινόπωρο ετοιμάζω μαζί με το Δημήτρη Ρηγόπουλο μια έκθεση στην Ελληνοαμερικανική Ένωση για την Αθήνα της δεκαετίας του ’60 . Μια έκθεση με υλικό της εποχής, τρεις ομιλίες με τον Δημήτρη… Θέλουμε να αποκαταστήσουμε τη δόξα και την τιμή αυτής της δεκαετίας, από το ’58 ως το ’67. Να μη μείνει ως η δεκαετία της αντιπαροχής, αλλά της φωτεινής αναδημιουργίας της πόλης – με πολλά λάθη φυσικά αλλά και με δυναμισμό.
Αρκετά τολμηρό αυτό που θα επιχειρήσετε. Το ζητούμενο είναι να βρούμε στην Αθήνα το πνεύμα διάθεσης για δημιουργικότητα και καλλιτεχνική εμβάθυνση. Θα αφήσουμε απέξω την πολιτική, θα εστιάσουμε κυρίως στην αρχιτεκτονική μορφή της πόλης, την πνευματική δημιουργία, το άνοιγμα της πόλης. Θέλω να ανοίξω μια πλατφόρμα συζήτησης για αυτή τη δεκαετία.
Σου έγινε πρόταση να είσαι υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος; Ναι μου έγινε. Αλλά είπα όχι.
Γιατί; Μου το πρότεινε ο δήμαρχος και ήταν τιμή μου. Υπό ορισμένες προϋποθέσεις θα δεχόμουν, άλλωστε τον στήριξα και δημοσίως. Πίστεψα ότι ήταν ανάγκη να επανεκλεγεί ο Γιώργος Καμίνης και εκδηλώθηκα δημοσίως. Δεν δέχθηκα την πρότασή του γιατί η ζωή μου είναι έτσι δομημένη που δεν θα μπορούσα να δώσω το 100% του εαυτού μου. Η ζωή μου είναι η εφημερίδα, μου τρώει όλη την ημέρα και θέλω να μου την τρώει. Έχω μια επιθυμία εμπλοκής με τα κοινά, εμπλέκομαι ήδη με έναν τρόπο στον δημόσιο διάλογο. Μπορεί στο μέλλον να κάνω κάτι, αν αλλάξει και η ζωή μου…
Αίθουσα Τέχνης ena, Βαλαωρίτου 9γ, Αθήνα, Διάρκεια έκθεσης μέχρι το Σάββατο 28 Ιουνίου 2014, Ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη & Παρασκευή: 11:00 – 21:00, Δευτέρα, Τετάρτη & Σάββατο: 11:00 – 16:00, Κυριακή & κάθε άλλη ώρα κατόπιν συνεννόησης.