Όταν ο Κώστας Παπαδόπουλος έκλεψε μια βραδιά αφιερωμένη στον Μάρκο Βαμβακάρη στη Σύρο

«Μάρκος Βαμβακάρης: Ενθυμήματα – Εμπειρίες: Η ζωή και το έργο ενός σπουδαίου καλλιτέχνη σε μια πρωτότυπη διαδραστική έκθεση στην Άνω Σύρο», έγραφε το κάλεσμα και συνέχιζε «ακολουθεί μεγάλη συναυλία στον παραδοσιακό Ταρσανά». Όπου παραδοσιακός Ταρσανάς βάλε με το νου σου εκεί που δένουν τα βαπόρια τέρμα αριστερά όπως βλέπεις το μεγάλο λιμάνι, ένα μουράγιο με βάρκες να λιάζονται κάτω από την υπερπανσέληνο- όταν την πετυχαίνεις, καλή ώρα. Ιδανικές συνθήκες και αν έχεις ξεμείνει στο νησί με παρατεταμένες διακοπές, ή απλά αν έτυχε να είσαι εκεί για άσχετους λόγους, αυτό είναι κάτι που δεν το χάνεις.  

Σύρος και Βαμβακάρης στη συνείδηση του κοινού είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Αυτός, ένας από τους βασικούς θεμελιωτές του ρεμπέτικου, γεννήθηκε, αγάπησε και εμπνεύστηκε από το Κυκλαδίτικο νησί, οπότε ήταν πολύ φυσικό κάποια στιγμή το νησί να του το ανταποδώσει. Πάλι. Γιατί η μόνιμη έκθεση «Μάρκος Βαμβακάρης: Ενθυμήματα – Εμπειρίες», συγχρηματοδοτημένη από το ΕΣΠΑ, με τον δυνάμει ψηφιακό της χαρακτήρα, έρχεται ως «συνέχεια» του ήδη υπάρχοντος μουσείου (από το 1995) για τη ζωή του Βαμβακάρη. Λίγα τετράγωνα χωρίζουν τα δύο μουσεία, εκεί, στην Πιάτσα της Άνω Σύρου, χωμένα ανάμεσα σε σπίτια με χρωματιστές πόρτες και αυλές, με βουκαμβίλιες και πρασινάδες που αντέχουν στον ήλιο και τις πολλές γάτες, προσιτές και αραχτές σε σκαλιά, δέντρα και εισόδους μαγαζιών να σε καλωσορίζουν και να σου προκαλούν χαμόγελο.

Το παλιό μουσείο («ενθυμήματα») φιλοξενεί προσωπικά του αντικείμενα, φωτογραφίες, συγγράμματα, μουσικά όργανα, όπως και μια ψηφιακή ξενάγηση κατά την οποία ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ακούσει διηγήσεις από την αυτοβιογραφία του. Στο νέο χώρο («εμπειρίες») θα παρουσιάζεται με πρωτότυπο τρόπο η ιστορία και το περιβάλλον που καθόρισαν τον βίο και το έργο του καλλιτέχνη. Όπως και η δυνατότητα μιας διαδραστικής επαφής με δέκα από τα πιο εμβληματικά τραγούδια του.

Οι ωραίες ζωντανές εικόνες όμως κρυβόντουσαν αλλού. Σε αυτές τις στιγμές που αν τις χάσεις, δεν τις ξαναβρίσκεις. Και αν είσαι τυχερός και τις ζήσεις, σφηνώνονται μέσα στα best of της μνήμης. Η μεγάλη συναυλία στο τέλος του Αυγούστου της Μουσικής Σχολής «ΕΝ ΧΟΡΔΑΙΣ & ΟΡΓΑΝΟΙΣ» (Η Μεγάλη του Μάρκου Σχολή) στον Ταρσανά, στον εμβληματικό αυτό χώρο, το παλαιότερο εν ενεργεία ναυπηγείο του είδους του στην Ελλάδα, είχε πολλά να δείξει ακόμη και σε αυτούς δεν είναι τόσο του “ελληνικού”, νέους ενδιαφέροντες χαρακτήρες: μαθητές της Σχολής, δάσκαλους, διακεκριμένους μουσικούς και ερμηνευτές του ρεμπέτικου, και μια σειρά από τραγούδια εν τέλει μοιρασμένα σε δύο μέρη και τίτλο: «Το πολύτιμο μοίρασμα της μνήμης: Μάρκος Βαμβακάρης, ο Συριανός & Κώστας Παπαδόπουλος, ο θρύλος του τρίχορδου» που δεν θέλουν πολύ για να σε παρασύρουν σε μια μεθυστική βραδιά (Χριστίνα & Νατάσσα you are the best). Η πιο ευχάριστη, όμως, στιγμή ήταν όταν ο στενός συνεργάτης του Βαμβακάρη, ο Κώστας Παπαδόπουλος, ανέβηκε στη σκηνή και ανέλαβε να μας δείξει πώς γίνεται πραγματικά η δουλειά. Η βιρτουόζικη συμμετοχή του, παρά τα τόσα χρόνια του, έντυσε την υπερπανσέληνο με τον πιο συγκινητικό τρόπο.

Βάλε το γραμμόφωνο να παίζει

Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της μουσικής παρακαταθήκης του Μάρκου Βαμβακάρη: η ποιητική του στίχου, η απλοποίηση της μουσικής και οι αλλαγές στην ενορχήστρωση.

Ο Βαμβακάρης υπήρξε κυρίως ποιητής, ως τραβαδούρος της προφορικής παράδοσης – οι στίχοι του είναι στακάτοι και απομνημονεύονται εύκολα. Δεν είναι ρομαντικοί αλλά σφύζουν από ρεαλισμό. Εικόνες και μνήμες τόπων, αλλά και κομμάτια της καθημερινότητας της ζωής του, ήταν το βασικό αντικείμενο της στιχουργικής εργασίας του. Η οποία χρωστά πολλά, βεβαίως, και στον τρόπο που αφομοίωνε το δημοτικό τραγούδι, τις μαντινάδες και τη λαϊκή σοφία.

Η μουσική δομή των τραγουδιών του είναι απλή μελωδικά, απολύτως ακριβής ρυθμικά και πιστή στους δρόμους και τα ηχοχρώματα του νέου στυλ του ρεμπέτικου. Οι ενορχηστρώσεις του στις ηχογραφήσεις της μουσικής απαλλάχθηκαν από τα συνηθισμένα όργανα της εποχής, όπως το βιολί, το σαντούρι και σε μερικές περιπτώσεις το κλαρίνο, αναδεικνύοντας μια ορχήστρα μόνο με έγχορδα (μπουζούκι, μπαγλαμά, μπασοκιθάρα) και ακορντεόν.

Λεπτομέρειες ζωής

Γεννήθηκε στην γειτονιά Σκαλί της Άνω Σύρου το 1905. Ήταν ο πρωτότοκος γιος και είχε άλλα πέντε αδέλφια. Το 1920 κατέφυγε στον Πειραιά, προκειμένου να επιβιώσει, όπου και εργάστηκε στο λιμάνια και στα σφαγεία στα οποία και συνδέθηκε με τους μάγκες της εποχής.

Ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την Ελένη Μαυρουδή ή αλλιώς Ζιγκοάλα όπως την αποκαλούσε ο ίδιος. Ο γάμος διαλύθηκε όμως σύντομα. Οι συνεχόμενες οικονομικές της απαιτήσεις τον ανάγκασε να χρησιμοποιεί ψευδώνυμα στις συνθέσεις των τραγουδιών του για κάποιο διάστημα.

Από το 1935 και μετά ξεκίνησε μια σειρά επιτυχιών που οδήγησε στην αναγνώριση του σε όλη τη χώρα, ιδιαίτερα μετά από τις ηχογραφήσεις των τραγουδιών του. Η δικτατορία όμως του Μεταξά, οι απαγορεύσεις και η λογοκρισία έβαλαν άδοξο τέλος στην επιτυχία της περιόδου αυτής.

Το 1942 παντρεύτηκε για δεύτερη φορά με ορθόδοξο γάμο προκαλώντας τον «αφορισμό» του από την Καθολική Εκκλησία της Σύρου. Μετά τον πόλεμο αρρώστησε από παραμορφωτική αρθρίτιδα, οπότε τα χρόνια που ακολουθήσαν ήταν ιδιαίτερα δύσκολα.

Το 1959 η δισκογραφική εταιρία Columbia αποφάσισε να κυκλοφορήσει παλαιά και καινούργια του τραγούδια, ερμηνευμένα τόσο από τον ίδιο όσο και από άλλους καλλιτέχνες. Οι φωνές του Γρηγόρη Μπιθικώτση, της Καίτης Γκρέυ και της Άντζελας Γκρέκα, μεταξύ άλλων, έντυσαν τη «δεύτερη καριέρα» των τραγουδιών του και τον οδήγησαν σε μια ακόμη καταξίωση ως Πατριάρχης του λαϊκού τραγουδιού.

Τίτλοι τραγουδιών του που έχεις σίγουρα σιγοτραγουδήσει: «Φραγκοσυριανή», «Το Μινόρε της Αυγής», «Άτακτη», «Αλανιάρης», «Τα ματόκλαδα σου λάμπουν», «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά», «Σε γελάσανε», «Ψηλά τη χτίζεις τη φωλιά», «Νόστιμο τρελό μικρό μου», «Ρίξε τσιγγάνα τα χαρτιά», «Τα καραβοτσακίσματα», «Τα δυο σου χέρια πήρανε», «Τα ζηλιάρικα σου μάτια», «Χαράματα η ώρα τρεις θα έρθω να σε ξυπνήσω».