«Μου άρεσε η αίσθηση να ακούγεται αυτός ο δίσκος σαν να περνάει ένα διαστημόπλοιο και να πιάνει στο ράδιο Μαρκόπουλο», είπε ο Παύλος Παυλίδης γι’ αυτή την ιδιαίτερη καλλιτεχνική συνάντηση με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων από τη γέννηση του σπουδαίου συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου.
Είναι πάρα πολύ tricky να πλησιάζεις σπουδαίους δημιουργούς και να τους “πειράζεις” δεκαετίες μετά. Μπορεί να αποδειχθεί ιδιοφυές, μπορεί όμως και τα πράγματα να μην πάνε τόσο καλά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση βέβαια μιλάμε για τη συνάντηση δύο τεράστιων καλλιτεχνών. Οπότε τι θα μπορούσε να πάει λάθος;
Τίποτα θα προσθέσω. Αντιθέτως, ακούγοντας ένα-ένα τα τραγούδια του άλμπουμ, αναρωτιέμαι πώς και αυτό δεν είχε συμβεί νωρίτερα. Γιατί υπάρχει μια ευαισθησία, μία επαναστατική διάθεση και μια ποιητική αφήγηση σε κάθε κομμάτι, που δένει εντελώς φυσικά με όλο το καλλιτεχνικό ανάστημα του Παυλίδη.
Κάποιες φορές τα όργανα είναι οργισμένα, άλλες νοσταλγικά και άλλες ανακαλύπτουν άλλους κόσμους. Μοιάζει με ένα ταξίδι στο άγνωστο αυτός ο δίσκος. Που όμως καταφέρνει και βρίσκει τον δρόμο του και μάλιστα μέσα από τις πιο ιδιόμορφες και πολύχρωμες διαδρομές. Και αυτή η έκρηξη εικόνων και συναισθημάτων δεν σταματά στον δίσκο.
Συνεχίζεται στην παράσταση “Πέρα από τη Θάλασσα”, σε σκηνοθεσία Χρήστου Σαρρή, που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στην κεντρική σκηνή της Στέγης από 1 έως 5 Φεβρουαρίου. Εκεί ο Παυλίδης επανασυστήνει 16 από τα πιο εμβληματικά έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου. Τα 12 από αυτά συμπεριλαμβάνονται και στο νέο, ομότιτλο άλμπουμ.
Από την παρουσίαση στη Στέγη
Η ιδέα για αυτήν την απρόσμενη καλλιτεχνική συνάντηση ανήκει προσωπικά στον ίδιο τον Γιάννη Μαρκόπουλο. Πίσω στο 2019, η κόρη του, Λένγκα Μαρκοπούλου, μεταφέρει στον Παύλο Παυλίδη την επιθυμία του συνθέτη να διασκευάσει εκείνος τραγούδια του και τέσσερα χρόνια μετά, ο Παυλίδης επιλέγει εκείνα που τον συναρπάζουν ιδιαίτερα και τα τοποθετεί στη σύγχρονη εποχή, μέσα από μία φουτουριστική ματιά. Εμπλουτισμένα με ηλεκτρικούς και synth ήχους, λούπες και πολυφωνίες, μένουν πιστά στην ουσία των αρχικών συνθέσεων, καταφέρνοντας παράλληλα να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα που ταιριάζει στο σήμερα. Ο ίδιος αιφνιδιάστηκε ευχάριστα και συγκινήθηκε όταν του έγινε η πρόταση γιατί, όπως είπε, είχε έντονες αναμνήσεις, ειδικά από τον δίσκο “Μετανάστες” που άκουγαν οι γονείς του όταν βρέθηκε μαζί τους στο Αννόβερο της τότε Δυτικής Γερμανίας».
Το υπέροχο εξώφυλλο του άλμπουμ και ένα ακόμα έργο που συνοδεύει και την παράσταση, δημιούργησε ο εικαστικός Στέφανος Ρόκος, ενώ συγκεκριμένα για την παράσταση, να σας πω ότι ο σκηνοθέτης Χρήστος Σαρρής και ο Παύλος Παυλίδης μαζί, θα στήσουν μία ιδιαίτερη οπτικοακουστική συνθήκη γεμάτη αναμνήσεις, έντονα συναισθήματα αλλά και ανεξερεύνητα ηχητικά τοπία. Διατηρώντας αναλλοίωτα τα μηνύματα των τραγουδιών του χθες και προσαρμόζοντάς τα ηχητικά από τη δεκαετία του 1960 στο σήμερα.
«Αυτό που σκεφτόμουν όσο ακούω μαζί σας κάποια από τα τραγούδια του δίσκου και θα ήθελα να πω, είναι ότι ευχαριστώ πολύ στ’ αλήθεια και τη Στέγη και την Αφροδίτη Παναγιωτάκου και τον Χρήστο Σαρρή, γιατί μου έδωσαν, με αφορμή την παράσταση, την ευκαιρία να προχωρήσω πιο πέρα από αυτό που ακούω τώρα. Νομίζω ότι έχουμε καταφέρει με την ομάδα, ό,τι αισθανόμουν ότι θέλει ίσως λίγο ακόμα χρόνο στον δίσκο (γιατί οι δίσκοι δεν τελειώνουν ποτέ, αν μας αφήσουν εκεί θα τους δουλεύουμε αιώνες), να μπορέσουμε να το παρουσιάσουμε τον Φεβρουάριο στην παράσταση.
Παύλος Παυλίδης, Χρήστος Σαρρής
Αναφερόμενος και ο Χρήστος Σαρρής στην παράσταση είπε: «Θα δούμε αυτό που φαντάστηκα ένα βράδυ στο στούντιο του Παύλου στην Κυψέλη, όταν άκουσα τα τραγούδια στην μισοτελειωμένη τους μορφή. Είναι μια μετάβαση στο μέλλον, γιατί ακούγοντας τις διασκευές του Παύλου ήρθαν αυτά τα τραγούδια από το παρελθόν στο μέλλον. Όταν τα είχε γράψει ο κύριος Μαρκόπουλος, είχε γράψει ήδη στο… μέλλον. Οπότε απλά μεταφέρουμε αυτή τη χωροχρονικότητα και στη σκηνή της Στέγης.
Τη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου την άκουγα από παιδί, μαζί με τους γονείς μου. Έχω ακούσει αμέτρητες φορές αυτόν το δίσκο και τα τραγούδια είναι “growers”, όπως λέμε οι μουσικόφιλοι. Τη δέκατη φορά έχεις ακούσει έναν άλλο δίσκο. Επειδή ακούμε πάρα πολύ μουσική αποσπασματικά τα τελευταία χρόνια από όλες αυτές τις πλατφόρμες, έχουμε ξεχάσει να ακούμε δίσκους. Αυτός είναι ένας δίσκος που ακούς την πρώτη πλευρά, ακούς τη δεύτερη και ξαναγυρίζεις σε αυτόν. Είναι 12 τραγούδια τα οποία λένε μια φανταστική ιστορία, αν και δύσκολη ιστορία.
Στη σκηνή της Στέγης θα δούμε μια μετάβαση στο μέλλον. Εγώ πιάστηκα περισσότερο από τον δίσκο ‘Μετανάστης’. Πώς θα είναι αυτή η ζωή που θα ζήσουν τα παιδιά μας, τα παιδιά των παιδιών μας; Βλέπουμε τους μελλοντικούς μετανάστες, τη μελλοντική ιστορία αυτής της γης και κάνουμε μια υπέρβαση. Σκεφτόμαστε το ‘Πέρα από τη θάλασσα’ σαν κυριολεκτικό και μεταφορικό. Επίσης, υπάρχει μια πολιτική εικόνα πίσω από τον Παύλο, εκτός από τα λόγια των τραγουδιών που είναι όλα πολιτικά, την οποία δεν μπορούμε να αποφύγουμε. Νομίζω ότι ο κ. Μαρκόπουλος, αν έγραφε σήμερα, θα είχε πολλά πράγματα να πει με όλα όσα συμβαίνουν».
Στην εκδήλωση για την παρουσίαση τόσο της παράστασης, όσο και του άλμπουμ, παραβρέθηκε η κόρη του Γιάννη Μαρκόπουλου, Λένγκα, ενώ διαβάστηκε μήνυμα του συνθέτη προς τον Παυλίδη: «Το 2019 γεννήθηκε η ιδέα από την κόρη μου, Λέγκα της συνάντησης δύο μουσικών κόσμων. Η περιδιάβαση του Παύλου Παυλίδη στο δικό μου έργο. Μια προσέγγιση στη μουσική μου μέσα από τη δική του ευαίσθητη και ανήσυχη ματιά. Έδωσα στον Παύλο τη συναίνεσή μου να σχεδιάσει το ταξίδι του χωρίς να συμμετέχω ενεργά, παραμένοντας σταθερά σε απόσταση για όλο το διάστημα της εργασίας αυτής, για να μπορέσει να οραματιστεί και να χαράξει μια προσωπική πορεία μέσα σε αυτό, ώστε να προκύψει μια πραγματική συνάντηση. Το ταξίδι του Παύλου στα ίχνη της διαδρομής μου μετουσιώνεται στη δισκογραφική δουλειά ‘Πέρα από τη θάλασσα’ που θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες. Ευχαριστώ τον Παύλο για την αγάπη που έδειξε στο έργο μου και με την οποία αντιμετώπισε αυτή τη δουλειά, καθώς και όλους όσοι εργάστηκαν για την πραγματοποίησή της». Γιάννης Μαρκόπουλος.
«Όταν στην εφηβεία μου άκουσα το “Παραπονεμένα λόγια” δεν χρειαζόμουν άλλες εξηγήσεις. Όντας έφηβος, άρχισα να ακούω πολλή ξένη μουσική. Η υψηλή ένταση και η ενέργεια που είχαν τα αγαπημένα μου συγκροτήματα άλλαξε την οπτική μου για το τι μπορεί να χωρέσει μέσα σε ένα τραγούδι, αλλά ακόμη και τώρα ακούγοντας τραγούδια όπως το “Κάτω στης μαργαρίτας τ’ αλωνάκι” με τη συγκλονιστική ποίηση του Ελύτη, συνειδητοποιώ ότι το έργο του Μαρκόπουλου περιείχε όλη αυτή την ένταση, μέσα, μάλιστα, από ενορχηστρώσεις σαφώς πρωτοποριακές για την εποχή αλλά και για πάντα. Δεν μου έκανε και πολλή εντύπωση οταν είδα τον Παύλο Σιδηρόπουλο ανάμεσα στους ερμηνευτές του.
Εξερευνώντας, λοιπόν, εξ’ αρχής το έργο του, μετά από την ευκαιρία που μου δόθηκε, πέρασα και από τοπία που γνώριζα και δεν ήξερα καν ότι του ανήκουν, όπως το μαγικό “Πέρα από τη θάλασσα”, και πάγωσα όταν άκουσα τη φωνή της Μοσχολιού και του τεράστιου Νίκου Ξυλούρη σε άλλα, πασίγνωστα τραγούδια. Τρομάζεις και λες “τι δουλειά έχω εγώ εδώ…
Πήρα τηλέφωνο τη Λένγκα και της είπα “Είστε σίγουροι; Δεν είμαι καν τραγουδιστής…”. Γέλασε και μου είπε ότι γι αυτό σε διάλεξε ο πατέρας μου, του αρέσει ο τρόπος σου και σε βλέπει σαν ερμηνευτή. Έτσι, λοιπόν, αφέθηκα και άρχισα να βρίσκω τον εαυτό μου μέσα στο έργο του μεγάλου αυτού συνθέτη.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου τραγουδιστή με την κλασική έννοια. Όλη μου τη ζωή τραγουδάω τους δικούς μου στίχους με το δικό μου τρόπο. Δεν χρειάστηκε να μπω σε περιβάλλοντα ερμηνευτικά που δεν τα γνωρίζω καλά. Σιγά-σιγά κατάλαβα ότι, αν ο συνθέτης χρειάστηκε μια ζωή για να γράψει όλον αυτό τον όγκο, εγώ χρειάζομαι πιο πολλές ζωές για να τον ανακαλύψω. Οπότε άρχισα να περιορίζομαι στα τραγούδια που αρχικά γνώριζα και με είχαν ήδη συγκινήσει.
Δε θέλω να αναλύσω εδώ την μουσικολογική προσέγγιση που θα μπορούσε κάποιος να κάνει στον Μαρκόπουλο, αλλά δεν μπορώ να μην αναφερθώ στο σοκ που παθαίνει κανείς όταν επιχειρεί να εμπλακεί στη ρυθμολογία του. Καταλάβαινα ότι αν θέλω να δω τον εαυτό μου, πρέπει να αφήσω την κιθάρα μου, η οποία με οδηγούσε σε εκτελέσεις που θύμιζαν αυτό που ήξερα και πήγα σ’ ένα όργανο που το κατέχω ελάχιστα, αλλά με βοηθούσε να βρω περισσότερο τον εαυτό μου. Και έτσι σιγά σιγά κατάλαβα ότι με το πιάνο μπορώ να κάνω περισσότερα πράγματα δικά μου».
“Πέρα από τη θάλασσα” (στίχοι: Ερρίκος Θαλασσινός): «Σ’ αυτό το τραγούδι μου γεννήθηκε η επιθυμία να “πειράξω” κάτι από το κείμενο. Λέει: “Πέρασαν τα όνειρα, πέρασαν τα πάθη’. Και με κάποιο θράσος είπα “ξύπνησαν τα όνειρα και ξύπνησαν τα πάθη”, ελπίζω να μου συγχωρεθεί».
“Όχι δεν πρέπει” (στίχοι: Γιώργος Χρονάς): «Αισθάνομαι τεράστια τιμή που βρίσκεται στην αίθουσα ο κύριος Χρονάς. Δεν γνώριζα το μέγεθος αυτού του ποιητή, και τα δύο τραγούδια, το “Όχι δεν πρέπει” και το Μέρα με την ημέρα” που βρίσκονται σε αυτό το δίσκο ήταν για μένα αποκάλυψη.
Ένας ποιητής που και τώρα αν εξέδιδε αυτά τα κείμενα, θα είχαμε μείνει όλοι έκθαμβοι με το πόσο μπροστά είναι από την εποχή. Τους στίχους του ‘Όχι δεν πρέπει’ τους γνώριζα και από την πρώτη καταπληκτική εκτέλεση και από τη διασκευή που έκαναν η Δήμητρα Γαλάνη με τη Χαρούλα Αλεξίου, η οποία ήταν επίσης γοητευτική, απλή και όμορφη.
Σκεφτόμουν, πώς είναι δυνατόν κάποιος εκείνη την εποχή να λέει ότι ‘δεν πρέπει’. Όλα τα ερωτικά τραγούδια συνήθως λένε το αντίθετο. Καταλάβαινα ότι εδώ συμβαίνει κάτι, μεταφέρεται και κάτι σαν χρονογράφημα, της εποχής.”Κι η μάνα μου κι η μάνα σου στα μαύρα κι ο αδερφός στο υπόγειο’. Μυρίζει λίγο εμφύλιο αυτό. Σαν να υπάρχει κάποια άλλου τύπου απαγόρευση».
«Όπως είχα πει σε μία παλαιότερη εκδήλωση το “Όχι δεν πρέπει” είναι το πρώτο ελληνικό τραγούδι άρνησης σε οποιαδήποτε ερωτική μηχανή και αφθονία», συμπλήρωσε ο Γιώργος Χρονάς ο οποίος πήρε επίσης μέρος στην παρουσίαση.
“Η Ρόζα η ναζιάρα” (στίχοι: Μιχάλης Φακίνος): «Όταν το έφτιαχνα ζούσα ακριβώς στην εκκίνηση της πανδημίας και της απαγόρευσης των πάντων. Καταλαβαίνω πως η Ρόζα είναι κάποια θεατρίνα. Δεν ξέρω αν είναι η Εσκενάζι, δεν ρώτησα και ίσως δεν ήθελα να είμαι σίγουρος για ποιον μιλάω. Μου αρκούσε που “της ζήτησαν να γίνει του Τσάκαλου καρφί και αυτή τους είπε όχι”. Και άρχισα να φαντάζομαι αυτή τη θεατρίνα. Και κατά κάποιο τρόπο ζώντας όλη αυτή την ένταση που υπήρχε στην κοινωνία εκείνη την εποχή, με το ότι τα θέατρα ήταν κλειστά και τόσο σπουδαίοι άνθρωποι, με απίστευτη όρεξη παγιδεύτηκαν, θέλησα να συμπληρώσω στίχους. Σαν η Ρόζα να είναι κάτι σαν άγγελος για όλους τους ανθρώπους που βγαίνουν είτε να τραγουδήσουν, είτε να παίξουν το ρόλο τους στο θέατρο».
“Γκρεμισμένα Σπίτια” (στίχοι: Νότης Περγιάλης): «Όταν έφτασα στο κορίτσι με το κορδελάκι, κατά μία σύμπτωση εκείνη τη μέρα έτυχε να δω κάπου, δεν θυμάμαι πού, εικόνες από την εκκένωση κάποιων καταλήψεων στα Εξάρχεια που φιλοξενούσαν μετανάστες. Και ενώ δούλευα αυτό το τραγούδι, καρφώθηκε στο μυαλό η εικόνα μιας μητέρας με το παιδάκι της μέσα στην κλούβα, όπου η κάμερα είχε καταφέρει να πάρει αυτή την εικόνα. Θυμάμαι το βλέμμα του παιδιού και της μητέρας, αλλά κυρίως του παιδιού. Κι έτσι σιγά-σιγά έκατσα κι έγραψα, επίσης, έναν συμπληρωματικό στίχο που καταλήγει στη φράση “Ερχόμαστε από τον ορίζοντα”».
“Μέρα με τη Μέρα” (στίχοι: Γιώργος Χρονάς): «Και αυτό είναι ένα τραγούδι που είχα ακούσει στην νεότητά μου. Το γνώριζα, αλλά με το που το είδα μπροστά μου γραμμένο έξω από το περιβάλλον το μουσικό, συνειδητοποίησα ότι αν έβγαινε σήμερα αυτό το γραπτό και πάλι θα είχα μείνει άναυδος. Είναι σοκαριστικό ότι είναι τόσα πολλά χρόνια πριν γραμμένο και μάλιστα με αυτόν τον τρόπο. Οπότε νομίζω ότι μουσικά αφέθηκα τελείως σε αυτό, σαν να παραδόθηκα απλώς στον ρυθμό του κειμένου».
“Γεννήθηκα” (στίχοι: Κ.Χ.Μύρης). «Αυτό το τραγούδι ήθελα να μπει τελευταίο γιατί αισθανόμουν ότι κατά κάποιο τρόπο σηματοδοτεί κάτι σαν αναγέννηση και ήθελα να το αφήσω στο τέλος. Μου αρέσει απίστευτα αυτή η φράση που λέει “σβήνω κυλώντας στα νερά”. Αισθανόμουν ότι αυτή την αίσθηση ήθελα να έχει αυτός ο δίσκος καθώς τελειώνει. Μου αρέσει και ο τίτλος “Γεννήθηκα”. Κάτι σαν “the end is the beginning is the end, is the beginning”, αυτό το ατέρμονο».
Λίγο πριν το τέλος της βραδιάς ο Γιώργος Χρονάς είπε ότι στο συγκεκριμένο τραγούδι ο Παυλίδης του θυμίζει τον Τζον Λένον που χρησιμοποιούσε διπλή φωνή, όχι τον Πολ Μακ Κάρτνεϊ, τόνισε, τον Τζον Λένον. Και συμπλήρωσε ότι η φωνή του μοιάζει με μια φωνή που ακούγεται μέσα από έναν σωλήνα που βγαίνει από υποβρύχιο. Και κάπως έτσι μάθαμε και κάτι ακόμα για τη δημιουργία ενός ακόμα τραγουδιού αλλά και την πρόθεση για αυτόν τον δίσκο.
Όπως συμπλήρωσε ο Παυλίδης: «Υπάρχει ένα πασίγνωστο τραγούδι στο άλμπουμ, το “Χίλια μύρια κύματα” (μακριά από το Αϊβαλί). Όταν ξεκίνησα να το φτιάχνω και να το τραγουδάω, ακριβώς αυτό που περιέγραψε ο κύριος Χρονάς ήταν και η πρόθεσή μου. Είπα ότι εγώ μάλλον θα πάω στο Αϊβαλί με υποβρύχιο, επειδή το ηχητικό περιβάλλον ήταν κάπως έτσι».
Φωνή, ηλεκτρική κιθάρα: Παύλος Παυλίδης
Ηλεκτρικό μπάσο, bass synth: Δημήτρης Τσεκούρας
Πλήκτρα: Γιώργος Θεοδωρόπουλος
Τύμπανα, electronic percussion (pad): Θάνος Μιχαηλίδης
Ηλεκτρική κιθάρα, synthesizer: Αλέκος Γεωργουλόπουλος
Βιολί, ηλεκτρική κιθάρα: Δημήτρης Χατζηζήσης
Κουαρτέτο εγχόρδων: Μιχάλης Βρέττας (βιολί), Νεφέλη Λιούτα (βιολί), Στέλιος Παπαναστάσης (βιόλα), Σοφία Ευκλείδου (τσέλο)
Φωνητικά: Πολυφωνικό Σχήμα Διώνη: Ειρήνη Κολιούση, Παναγιώτα Κολιούση, Ανθή Κύρκου
Σκηνοθεσία: Χρήστος Σαρρής
Βοηθός Σκηνοθέτη: Σμαράγδα Δογάνη
Σκηνικά: Λουκάς Μπάκας
Σχεδιασμός φωτισμών: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Ενδυματολόγος: Ηλέκτρα Σταμπουλού
Κινησιολογία: Σοφία Μαυραγάνη
Συνεργάτιδα του Λουκά Μπάκα: Φιλάνθη Μπουγάτσου
Βοηθός φωτιστή: Τζάνος Μάζης
Ηχοληψία
FOH: Δημήτρης Δημητριάδης
STAGE: Δημήτρης Κωνσταντινίδης
Για τα visuals: Sagans, Τάσος Κουβέλης
Γύρισμα για τα visuals
Βοηθός Σκηνοθέτη: Δημήτρης Ζιβόπουλος
DOP: Κοραλία Δογάνη
Βοηθός Video Crew: Αντρέας Μάρκου
Βοηθός Παραγωγής: Αγγελική Αυγέρη
Μοντάζ: Τρύφωνας Καρατζίνας
Color: Μάνθος Σάρδης
Μακιγιέζ: Μόρφη Μενεμένογλου
Συμμετέχοντες
Χορευτές: Zandile Ngubane, Irene Adwoa Sackey, Helene Habia Nzanga, Jane Njeri Mwaura, Σταυρούλα Κυριακίδου
Μουσικοί: Dauda Conteh, Justus Malesi, Yorro Keita
Υπεύθυνοι παραγωγής: Δήμητρα Χατζηχαραλάμπους, Βασίλης Μπακατσής
Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, United we fly