H ανατολίτικη τελετουργία των BaΒa Zula (Μεγάλο Μυστικό), ένα ιδιότροπο, ατίθασο και ξέγνοιαστο Istanbul Psychedelic, αγκαλιάζει τον ηλεκτρονικό ιστό της σχεδόν μυσταγωγικά. Η μουσική τους βαδίζει πλάι-πλάι με την ποίηση και βουτά στο θέατρο, τον χορό και τη ζωγραφική με έναν σύνθετο τρόπο. Τα παραδοσιακά στοιχεία έχουν τον πρώτο ρόλο, η πολυχρωμία επίσης.
Δώδεκα ερωτήσεις στην πιο τρελή μπάντα που κυκλοφορεί «δίπλα», και δώδεκα απαντήσεις από τα δύο μέλη της, Murat Ertel και Levent Akman, για τη ζωή και την καθημερινότητα, τους (νέους) ήχους που ανεβαίνουν στους τούρκικους θρόνους και τη θέση των δικών τους ανάμεσα σε αυτούς, τη σχέση τους μετά από εικοσιεπτά ολόκληρα χρόνια συνέργασίας, τις ομοιότητες που συνδέουν τις δύο «απέναντι» χώρες, τα εκρηκτικά live τους, την παράδοση και το τώρα.
Έχετε μετρήσει όλα αυτά τα χρόνια, ίσως, σε πόσες πόλεις και χώρες έχετε εμφανιστεί ζωντανά; Υπάρχει κάποια πόλη στην οποία να σας αρέσει να παίζετε περισσότερο;
Murat Ertel: Μέχρι το 2015 δεν κρατούσα αρχείο, αλλά προσπαθούσα να κρατάω όλες τις αφίσες και τα δημοσιεύματα. Έτσι δημιούργησα ας πούμε ένα κάποιο αρχείο, αλλά είναι διάσπαρτο σε πολλά σημεία. Μετά το 2015, άρχισα να κρατάω ένα αρχείο των πόλεων στις οποίες παίζουμε με έναν πολύ ενδιαφέρον τρόπο. Σχεδίασα και έφτιαξα ένα ηλεκτρικό όργανο που το ονόμασα Rocket. Παίζω με αυτό το όργανο από τότε. Και στο μαλακό κουτί του οργάνου, άρχισα να γράφω τις πόλεις. Η λίστα ξεκινά με την Κωνσταντινούπολη το 2015 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Και ο κανόνας είναι ότι γράφω κάθε πόλη μόνο την πρώτη φορά που δίνω συναυλία εκεί. Αν την επισκεφθώ για δεύτερη φορά, δεν θα την ξαναγράψω.
Levent Akman: Πριν την πανδημία δίναμε 110 συναυλίες τον χρόνο, εκ των οποίων περισσότερες από τις μισές ήταν στο εξωτερικό. Κάποια στιγμή κάθισα και άρχισα να γράφω σε ένα χαρτί τις πόλεις που είχαμε επισκεφτεί για live. Όταν έφτασα στη μέση του πίσω μέρους του δεύτερου χαρτιού, βαρέθηκα και σταμάτησα. Όπως γνωρίζετε, υπάρχουν χάρτες πτήσεων στα αεροπλάνα και όταν το αεροπλάνο απογειώνεται, δείχνει τις πόλεις με αεροδρόμια στη διαδρομή. Ας πούμε ότι παίξαμε στο 95% των πόλεων μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Βερολίνου συν την Ιαπωνία, την Ινδία, τις ΗΠΑ, το Μεξικό κ.λπ. κ.λπ.
27 χρόνια μαζί, είναι πολλά; Τι θυμάστε από τα πρώτα σας βήματα; Ποιοι ήσασταν τότε; Ποιοι είστε τώρα; Τι έχει μεσολαβήσει όλα αυτά τα χρόνια;
Murat Ertel: Καλά, ναι, 27 χρόνια είναι πραγματικά πολλά. Μπορεί να είναι ακόμα και η ζωή κάποιου. Αυτή είναι λοιπόν η εργένικη ζωή μου και νομίζω ότι είναι πολύ σημαντική. Τώρα, κοιτάζοντας πίσω σε αυτά τα χρόνια, πριν από τις πανδημίες, έχουμε κάνει πραγματικά περάσματα σε όλο τον κόσμο δίνοντας χιλιάδες συναυλίες. Άρα είναι απίστευτο. Μου αρέσει πολύ αυτό που κάναμε και τα πρώτα χρόνια ήταν πολύ συναρπαστικό. Όλα ήταν πραγματικά καινούργια και δεν είχαμε ιδέα τι θα συνέβαινε. Θέλαμε απλώς να παίξουμε. Δεν θέλαμε να παίζουμε για τα ταξίδια ή για τα χρήματα ή για οτιδήποτε άλλο. Θέλαμε απλώς να παίζουμε. Και ήταν πολύ καλό που κάποιοι ήθελαν να το κάνουμε. Αν και πολλοί στη χώρα μου δεν το ήθελαν και τόσο πολύ. Αντιθέτως, οι άνθρωποι στον υπόλοιπο κόσμο ήταν περισσότερο περίεργοι για τη μουσική και τις παραστάσεις μας. Και μας καλούσαν. Και όταν πηγαίναμε εκεί, μας ξαναφώναζαν. Οπότε ήταν πολύ ωραία. Και καλά, ήμουν κάποιος. Με όνειρα. Κάποιος που ήθελε να εκπληρώσει αυτό το όνειρο, να παίξω και να ζήσω σε αυτόν τον κόσμο. Και είμαι ένας τέτοιος τύπος αυτή τη στιγμή επίσης. Αλλά τώρα νομίζω ότι έχω περισσότερες ανησυχίες. Όπως, για το που πάει αυτός ο κόσμος. Ποιο θα είναι το μέλλον; Τι θα κάνω με την οικογένειά μου; Έχω τέτοια προβλήματα τώρα. Τότε δεν είχα. Δεν σκεφτόμουνα το τέλος του κόσμου ή τα πολλά και μεγάλα προβλήματα. Τότε ήθελα απλώς να κάνω μουσική. Νομίζω ότι αυτό έχει αλλάξει πραγματικά. Τώρα με απασχολούν περισσότερο οι άλλοι άνθρωποι και τα ζώα και τα φυτά. Όλο και περισσότερο.
Levent Akman: Πραγματικά πέρασε πολύ γρήγορα ο χρόνος, πολλά πράγματα που συνέβησαν. Στις αναμνήσεις μου είναι σαν να έγιναν πριν λίγες μέρες. Τα πρώτα χρόνια ήταν πραγματικά δύσκολα και κουραστικά. Φτιάχναμε ολοκαίνουργια μουσική για την Τουρκία και είχαμε πολλές αντιδράσεις. Έπρεπε επίσης να κουβαλάμε μόνοι μας πολύ εξοπλισμό και μετά τον μαζεύαμε και τον φορτώναμε στο όχημα. Ήταν δύσκολες μέρες, αλλά ταυτόχρονα ήταν ευχάριστες και συναρπαστικές. Αποκτήσαμε μεγάλη εμπειρία με αυτόν τον τρόπο.
Τσακώνεστε καθόλου;
Murat Ertel: Λοιπόν, ναι. Είναι δύσκολο να είσαι μπάντα. Ξέρεις, το να κάνεις σόλο καριέρα είναι πολύ πιο εύκολο όταν δεν σου αρέσουν οι άντρες και οι γυναίκες γύρω σου. Απλά τους αφήνεις ή τους πετάς. Αλλά αν είσαι μπάντα, αναλαμβάνεις περισσότερες ευθύνες. Φυσικά μαλώνουμε, και μερικές φορές τα επιχειρήματα που εμφανίζονται οδηγούν σε χωρισμούς. Χωριστήκαμε από πολλούς, πάρα πολλούς ανθρώπους. Αλλά νομίζω ότι στο τέλος αρκεστήκαμε σε κάποιες ιδέες. Και αυτό που μας κρατά ενωμένους σε αυτό το συγκρότημα είναι ότι το έχουμε αυτό. Προτροπή να συνεχίζουμε. Ξέρεις, μας αρέσει πολύ να δίνουμε συναυλίες και μας αρέσει πολύ να κάνουμε νέες ηχογραφήσεις και να κάνουμε μια παράσταση, να φτάνουμε ψηλά και να ενωνόμαστε με τους ανθρώπους που μας αγαπούν. Αυτό είναι το καλύτερο. Είτε μαλώνουμε είτε όχι, αυτό διαγράφει τα πάντα.
Levent Akman: Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύ δύσκολες και στην κανονική ζωή. Σε ένα συγκρότημα τέτοιες σχέσεις είναι διπλά δύσκολες, γιατί το εγώ των καλλιτεχνών είναι πολύ δυνατό. Το σημαντικό είναι να μετριάσεις λίγο αυτό το εγώ και να προχωρήσεις με την επίγνωση να δημιουργήσεις όμορφα πράγματα μαζί.
Πόσο έχει αλλάξει η μουσική και εσείς από τότε που ξεκινήσατε;
Murat Ertel: Η ψυχεδελική τουρκική μουσική δεν ήταν κάτι της μόδας. Ήταν εκτός, όταν ξεκινήσαμε. Ήταν της μόδας να είσαι δυτικός, να είσαι Αμερικανός, να είσαι Βρετανός και να κάνεις αμερικανική μουσική. Και η βρετανική μουσική ήταν επίσης της μόδας. Ήταν μοντέρνο να τραγουδάς στα αγγλικά ή ήταν κάπως μοντέρνο να παίζεις παραδοσιακή μουσική με μεγαλύτερους ανθρώπους. Τώρα νομίζω ότι ίσως και η τουρκική ψυχεδελική μουσική είναι κάπως μοντέρνα. Αλλά δεν το σκεφτόμαστε πραγματικά. Η τουρκική μουσική δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν της. Αυτό που υπάρχει πια είναι λίγη ποπ μουσική και μερικές μπάντες με διασκευές. Τώρα επίσης μπορείτε να δείτε ότι τουλάχιστον μερικές νεαρές ομάδες ακολουθούν τη διαδρομή μας. Κι αυτό είναι ωραίο.
Levent Akman: Κάποτε ήμουν πολύ θυμωμένος και καβγατζής, τώρα αυτή η κατάσταση έχει μειωθεί αρκετά.
Ποιος ήχος είναι ο πιο «διάσημος» αυτή τη στιγμή στη Τουρκία; Ποιο είδος μουσικής δείχνει να ακουμπά περισσότερο το κόσμο;
Murat Ertel: Α, εμένα δεν μου αρέσει η δημοφιλή μουσική της Τουρκίας. Δηλαδή για πολλά χρόνια δεν μου άρεσε. Επίσης, δεν μου αρέσει πολύ και η δημοφιλή μουσική του κόσμου όλου. Την ακούω, θέλω δεν θέλω, από τα ραδιόφωνα ή στα ταξί ή στο ίντερνετ ή στις διαφημίσεις. Δεν μου αρέσει, τη μισώ, και τα πιο δημοφιλή τραγούδια στην Τουρκία είναι εντελώς τυπολατρικά. Δεν μου αρέσουν οι τραγουδιστές, δεν μου αρέσουν οι συνθέτες, δεν θέλω τους ακούω. Ως επί το πλείστον, έχουν μια και μόνο φόρμα και επαναλαμβάνουν, επαναλαμβάνουν, επαναλαμβάνουν τον εαυτό τους. Και οι μελωδίες τους δεν είναι καλές. Μερικές φορές τα βίντεο τους είναι καλά. Ειδικά αν πρόκειται για μεγάλη παραγωγή. ‘Η απλά διαθέτουν κάποιες ενδιαφέρουσες ιστορίες τα παιδιά μου παίζουν κάποια τραγούδια που είναι δημοφιλή ή viral στο διαδίκτυο και αυτά τα τραγούδια μερικές φορές είναι καλά, κάποιο είδος bluesy ή κάποιο hip hop με ωραίο groove. Αλλά μέχρι εκεί. Το γούστο μου είναι πραγματικά πολύ πειραματικό. Μου αρέσει επίσης η χορευτική μουσική, αλλά η χορευτική μουσική που μου αρέσει εμένα είναι εκτός μόδας. Και νομίζω ότι στους Τούρκους αρέσει ο πόνος και είναι και κάπως μαζοχιστές. Και αυτός ο “αραβικός ιμπεριαλισμός” μου τη δίνει στα νεύρα κάπως, αλλά σε αυτούς αρέσει πολύ. Αγαπούν το arabesque με λίγο hip hop. Κάτι που εμένα δεν με ενδιαφέρει. Και δεν μου αρέσει η τουρκική ποπ. Το είπα ξανά; Και δεν μου αρέσουν και οι Τούρκοι καλλιτέχνες της ποπ.
Levent Akman: Δυστυχώς, τα είδη μουσικής που ακούγονται περισσότερο τον τελευταίο καιρό είναι το hip-hop και το rap. Αυτός είναι ο μουσικός ιμπεριαλισμός και οι ρίζες αυτής της μουσικής είναι εντελώς αμερικανικές και συμβολίζουν μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα. Αυτό με στεναχωρεί. Δεν μου αρέσει καθόλου αυτή η μουσική. Όμως, δυστυχώς, πολλοί νέοι την ακούνε και την εκλαϊκεύουν επειδή μιμούνται το αμερικανικό στυλ ζωής. Ελπίζω να επιστρέψουν στις αληθινές τους ρίζες με τον καιρό.
Σας καλύπτει ο όρος Oriental Dub για να περιγράψει τη μουσική σας;
Murat Ertel: Καθόλου δεν την αντιπροσωπεύει. Βεβαίως έχουμε πολλά ανατολίτικα στοιχεία και έχουμε και πολλά dub στοιχεία. Έχουμε κάποια funk στοιχεία επίσης. Έχουμε κάποια ροκ στοιχεία και παραδοσιακά στοιχεία επιπλέον. Έχουμε φυσικά και κάποια ψυχεδελικά στοιχεία. Και κάποια ελληνικά. Και κάποια γαλλικά. Η μουσική μας παίρνει τόσα πολλά πράγματα και οι περιγραφές είναι πραγματικά μέτριες. Όχι, λοιπόν!
Levent Akman: Βάλε και το Rock’n Roll & Psychedelic.
Μοιάζουν τελικά οι μουσικές Ελλάδας και Τουρκίας;
Murat Ertel: Όχι μόνο η μουσική, αλλά και η κουλτούρα μοιάζει. Όπως και η ιστορία και η γεωγραφία. Υπάρχουν τόσα πολλά παρόμοια πράγματα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αυτό είναι πολύ ωραίο και συναρπαστικό. Και όταν ερχόμαστε εδώ, βλέπουμε πώς μερικά πράγματα είναι πραγματικά παρόμοια και πώς παρόμοια πράγματα εξετάζονται από μια διαφορετική οπτική γωνία και από μια μακρινή, μακρινή ιστορία. Και αυτό μας ενθουσιάζει. Και όλες αυτές οι κλίμακες, τα μακάμ, η ενορχήστρωση, το τραγούδι των ρυθμών, αυτά είναι πραγματικά πολύ παρόμοια στο βάθος τους, σε αυτούς τους γεωγραφικούς πολιτιστικούς δεσμούς που διαθέτουμε. Και αυτό είναι πραγματικά πολύ, πολύ συναρπαστικό.
Levent Akman: Σε μια έρευνα DNA που διεξήχθη μεταξύ εθνών στον κόσμο, οι δύο κοινωνίες των οποίων οι αλληλουχίες DNA είναι πιο παρόμοιες είναι οι Έλληνες και οι Τούρκοι. Επομένως, υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ της ελληνικής μουσικής και της τουρκικής λαϊκής μουσικής. Για παράδειγμα, το ρεμπέτικο είναι ένα είδος μουσικής που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα από τους Έλληνες του Αιγαίου που ήρθαν από την Τουρκία.
Όταν κάνετε τα live σας σε Τουρκία και Ελλάδα, ποιες διαφορές ή ομοιότητες βρίσκετε στο κοινό;
Murat Ertel: Νομίζω ότι προτιμώ να παίζω στην Ελλάδα. Γιατί; Γιατί έχουμε τόσες ομοιότητες και νομίζω ότι βρίσκω την Ελλάδα πιο εξωτική από την Τουρκία. Και το ελληνικό κοινό μου αρέσει περισσότερο. Ίσως είναι το αγαπημένο μου κοινό στον κόσμο. Μαζί με την Ιαπωνία. Βρίσκω μια διαδρομή με πολλά επίπεδα ομοιοτήτων που αγαπώ πολύ.
Levent Akman: Το κοινό στην Ελλάδα είναι πιο συγκεντρωμένο και συγκινητικό. Στην Τουρκία, κυρίως μιλούν και κοιτάζουν τα τηλέφωνά τους. Δυστυχώς, ένα τέτοιο κοινό έχει διαμορφωθεί πρόσφατα εκεί και ο αριθμός του αυξάνεται. Φυσικά, έχουμε πολύ πιστούς ακόλουθους ανάμεσά τους, αλλά η πλειοψηφία αποτελείται από τέτοιους περίεργους τύπους.
Αν υποθέσουμε πως η μουσική σας κρύβει κάποιο μήνυμα, ποιο θα μπορούσε να είναι αυτό;
Murat Ertel: Λοιπόν, μεταφέρει πολλά μηνύματα. Νομίζω ότι διηγούμαι ιστορίες και αυτές οι ιστορίες είναι σαν τραγούδια χωρίς στίχους. Αν δεν έχεις μια ιστορία να πεις, μην παίζεις. Αυτή είναι η φιλοσοφία μου. Και λέω επίσης, σε παρακαλώ, να σεβαστείς τον τόπο που γεννήθηκες. Συνδεθείτε με τη γεωγραφία και τον πολιτισμό σας, μέσω της μουσικής. Ναι, θέλω να δώσω μηνύματα. Όπως ότι μπορείτε να δημιουργήσετε μια ουτοπία και μετά μπορείτε να αφήσετε την ουτοπία σας. Μπορείτε να ονειρευτείτε ό,τι θέλετε και μπορείτε να κάνετε τα όνειρά σας πραγματικότητα. Και νομίζω ότι η μουσική καταρρίπτει τα εμπόδια της γλώσσας. Και τα φύλα. Και τη θρησκεία. Ενότητα και ειρήνη και αγάπη. Αυτό ψάχνω.
Levent Akman: Η μουσική ενώνει.
Τι μουσική ακούτε στο σπίτι;
Murat Ertel: Ακούω κυρίως παλιά πράγματα. Προτιμώ να τα ακούω από κασέτες. Και το πιο αγαπημένο μου μέσο ακρόασης είναι το βινύλιο. Ακούω λοιπόν τα παλιά μου βινύλια. Ακούω μουσική που έρχεται από όλο τον κόσμο, όπως η αφρικανική ή η αραβική μουσική ή οτιδήποτε άλλο. Μου αρέσει πολύ η ψυχεδελική μουσική, μου αρέσουν οι Doors, μου αρέσει ο Santana. Μου αρέσει το blues, αλλά και το τούρκικο λαϊκό. Χμ, επίσης και μερικά δημοφιλή πράγματα, όπως οι Red Hot Chili Peppers, για παράδειγμα, και ο Hendrix, ο Bootsy Collins, η Miriam Makeba, ο Fela Kuti. Τόσα πολλά.
Levent Akman: Είναι πραγματικά δύσκολο να πω. Το είδος της μουσικής που ακούω αλλάζει ανάλογα με τη διάθεσή μου εκείνη τη μέρα και εκείνη τη στιγμή. Μερικές φορές δεν θέλω να κάνω τίποτα και θέλω να ακούω τον ήχο της σιωπής (όχι το γνωστό τραγούδι, ε, το the sound of silence!).
Μπορείτε να μας προτείνετε τρεις δίσκους που αγαπάτε και ξεχωρίζετε πολύ για να πλουτίσουμε τις γνώσεις μας;
Murat Ertel: Well, well, well, δεν θέλω να μιλήσω για τα πιο περίεργα αγαπημένα μου άλμπουμ, ας αρκεστώ στο να κοιτάξω τι αγόρασα πέρυσι. Τρία είπαμε; Χμ. Ένα, είναι κάποιο που όλοι γνωρίζουν. Το Mezzanine των Massive Attack είναι ένα από τα πιο αγαπημένα μου άλμπουμ. Η γυναίκα μου το αγόρασε γιατί πάντα το ακούμε και το χορεύουμε μαζί. Και την τελευταία φορά που πήγα στο Βερολίνο, πήγα σε μια έκθεση για τον Conny Plank. Και ο Conny Plank είναι ένας από τους αγαπημένους μου παραγωγούς. Ό,τι έχει κάνει είναι εξαιρετικό, νομίζω ότι αξίζει να τα ακούσετε. Αγόρασα το πρώτο άλμπουμ της Asha Temple και ήταν επίσης παραγωγή του Conny Plank. Και ένα άλλο άλμπουμ που πραγματικά το χόρεψα ονομάζεται Not an album. Να πω κι άλλα; Mια δισκογραφική που ονομάζεται Pauline Records. Ψάξτη. Και έναν ωραίο τύπο, τον Felipe Alvarez. Ψάξτον κι αυτόν.
Levent Akman: Üç Oyundan 17 Müzik (BaBa ZuLa), Kaba Saz (Kırıka), Gülden Karaböcek (Nem Kaldı)
Τι να περιμένουμε στο live της Αθήνας;
Murat Ertel: Κάτι πραγματικά καλό. Όπως είπα, μου αρέσει πολύ το ελληνικό κοινό. Νομίζω ότι θα είναι έντονο. Κάποιοι μπορεί να περιμένουν κάποιες υπερβολές, κάποιοι μπορεί να περιμένουν μια κάθαρση. Ω! ναι. Και επίσης θα παίξουμε με τον παλιό μας φίλο, τον Περικλή. Αυτό θα είναι κάτι πολύ ξεχωριστό, νομίζω, γιατί δεν παίξαμε μαζί του για περίπου ένα χρόνο και, ε, αυτό θα είναι κάτι. Ανυπομονώ πραγματικά για αυτή τη συναυλία. Μου λείπει η Αθήνα και θέλω να παίξω εκεί σαν τρελός. Ξέρεις, θέλω ο κόσμος να μιλήσει για αυτή τη συναυλία. Να πουν σε όλους τους φίλους τους μετά για εμάς και για το πώς παίξαμε, τόσο, μα τόσο ωραία και τόσο ψυχεδελικά και τόσο απίστευτα. Αυτό είναι που θέλω. Αυτό είναι το όνειρό μου. Ελπίζω να γίνει πραγματικότητα. Ελπίζω να σε συναντήσουμε εκεί. Ναι.
Levent Akman: Η Αθήνα πάντα μας ενθουσίαζε. Δυστυχώς, είχαμε μεγάλο διάλειμμα πρόσφατα, ειδικά λόγω της πανδημίας. Τώρα είμαστε πολύ ενθουσιασμένοι που επιστρέφουμε σε αυτή την όμορφη πόλη και αυτούς τους όμορφους ανθρώπους.