Αυτή την Παρασκευή, 10 Νοεμβρίου, ο δημοφιλής ηθοποιός εγκαινιάζει τον νέο κύκλο συναυλιών της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, μια συνάντηση συμφωνικής μουσικής και ποίησης.
Λίγο πριν ανέβει στη σκηνή της αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής για να διαβάσει -μεταξύ άλλων- το ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη, «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ», μιλά για την απόδοση της ποίησης, την καθημερινή αφοσίωση που απαιτεί το θέατρο και την επικοινωνία, που είναι το ζητούμενο για κάθε τέχνη.
Τι θέλετε να αποδώσετε όταν απαγγέλετε ποίηση; Υπάρχει κατά τη γνώμη σας ιδανικός τρόπος ανάγνωσης ενός ποιήματος;
Όπως με έναν ρόλο, έτσι και με ένα ποίημα, το ζητούμενο είναι το γραπτό να «γίνει δικό σου». Πρέπει να φαίνεται ότι βγαίνει από μέσα σου, από το δικό σου μυαλό και την ψυχή.
Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε την ανάγνωση ενός ποιήματος με ένα είδος μονολόγου;
Ναι, σύμφωνα με την παραπάνω έννοια. Οτιδήποτε ένας ηθοποιός καταφέρνει να κάνει δικό του, είτε πρόκειται για μονόλογο είτε για ποίημα, το αποτέλεσμα είναι ότι κερδίζει την προσοχή του θεατή. Ακόμα και με ένα ποίημα, αυτό είναι το ζητούμενο: ο θεατής να το προσέξει κι όχι να βαρεθεί ακούγοντας μια σκέτη απαγγελία ή έναν στόμφο. Να γίνει κάτι που ο ηθοποιός το λέει και το εννοεί.
Άρα να μπορεί να ταυτιστεί ο θεατής.
Στην καλύτερη εκδοχή, ναι. Έστω να σκεφτεί, να ενδιαφερθεί, να το ακούσει. Δεν είναι απλό πράγμα να ακούσει κάποιος ένα ποίημα. Συνήθως γι’ αυτό δεν τα διαβάζουμε, αλλά όταν πρόκειται να τα ακούσεις από κάποιον άλλον, καλό είναι να μπορεί να σου μείνει.
Πρόσφατα παρουσιάσατε δικά σας ποιήματα με τη συνοδεία μουσικής. Πώς νιώσατε για αυτή τη «σύζευξη»;
Πάρα πολύ ωραία. Μου άρεσε πολύ ότι κάποια ποιήματα που είχα γράψει εγώ συγκίνησαν έναν άλλον άνθρωπο. Επικοινώνησα, δηλαδή, με έναν άλλον καλλιτέχνη, τον Δημήτρη Τσάκα, ο οποίος έγραψε νότες για τα ποιήματα. Μου έφερε μεγάλη χαρά και συγκίνηση αυτή η σύζευξη, γιατί υπήρξε ο διάλογος με μια άλλη τέχνη. Την ύψιστη τέχνη, τη μουσική.
Πιστεύετε ότι έχει νόημα να αναλύουμε την ποίηση;
Δεν είμαι βέβαιος γι’ αυτό. Εμένα μου αρέσει όταν διαβάζω ένα ποίημα να το καταλαβαίνω, δεν μου αρέσει η αφηρημένη ποίηση. Γι’ αυτό ο αγαπημένος μου ποιητής ήταν και παραμένει ο Καβάφης, που μιλάει για μια ιστορία ή ένα πιο συγκεκριμένο θέμα. Δεν μου αρέσει η ποίηση που είναι ερμητικά κλεισμένη στον εαυτό της. Μπορεί να είναι σπουδαία κάποια τέτοια ποιήματα αλλά εμένα με συγκινεί η ποίηση που επικοινωνεί με τον αναγνώστη. Για τον ίδιο λόγο αγαπώ πολύ και τον Λειβαδίτη, που θα διαβάσω το ποίημα του, γιατί πάντα γράφει ποιήματα που επικοινωνούν με τον κόσμο. Ο Λειβαδίτης μελοποιήθηκε πολύ επειδή είχε και αυτό το επικοινωνιακό χάρισμα.
Υπάρχει σχέση ανάμεσα στον ποιητικό λόγο και τη μουσική;
Βέβαια. Γι’ αυτό πολλά τραγούδια του Θεοδωράκη και του Χατζιδάκι που ήταν μελοποιημένη ποίηση είχαν αυτή την ανταπόκριση και τη δύναμη να ακούγονται μέχρι σήμερα και να συγκινούν έναν ολόκληρο λαό. Όταν πετύχει μια μουσική να «αγκαλιάσει» ένα ποίημα, αυτό γίνεται γνωστό σε περισσότερο κόσμο. Η ποίηση από μόνη της, ενώ είναι μια σπουδαία τέχνη, δεν έχει πάντα την ανταπόκριση που έχει ένα τραγούδι ή μια μουσική.
Τι σημαίνει για εσάς το ποίημα «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ» που πρόκειται να αποδώσετε;
Ο Λειβαδίτης δεν είναι τυχαίο ότι θεωρήθηκε ένας «άγιος» της ποίησης, σε αντιστοιχία με τον Παπαδιαμάντη. Είναι ένας ποιητής ο οποίος μιλάει πάρα πολύ για την ανθρωπιά, την αλληλεγγύη, την κατανόηση του ανθρώπου. Το συγκεκριμένο ποίημα εξυμνεί ακριβώς αυτό. Να δέχεσαι, να κατανοείς τον κατατρεγμένο άνθρωπο και να του δίνεις σημασία. Μια αξία της αριστεράς που ο Λειβαδίτης υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή.
O αποσταγμένος θεατρικός λόγος έχει κατά τη γνώμη σας συγγένεια με την ποίηση;
Θεωρώ ότι σε κείμενα, θεατρικά έργα, ταινίες κλπ. που είναι πραγματικά ωραία πάντα υπάρχει ένα στοιχείο ποιητικό. Δηλαδή υπάρχει μια λιτότητα, μια οικονομία και ταυτόχρονα δημιουργείται ένα αίσθημα. Μια αφαίρεση και μια συγκίνηση. Αυτό το στοιχείο υπάρχει στην ποίηση, αλλά μπορεί να υπάρχει και σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη.
Τι είναι για εσάς το θέατρο; Συμφωνείτε με αυτούς που πιστεύουν ότι σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για προφορική λογοτεχνία;
Ναι, αλλά ταυτόχρονα είναι και εικόνες, αισθήματα, ερμηνείες. Το θέατρο είναι ένα σύνολο από πολλές τέχνες μαζί και αυτή είναι η ομορφιά του. Είναι ζωγραφική, ερμηνεία, λόγος, σκηνογραφία, μουσική, ποίηση. Είναι μια σύνθεση από όλα αυτά και έχει μια δημοφιλία επειδή υπάρχει και το ζωντανό στοιχείο των ηθοποιών πάνω στη σκηνή. Είναι τελείως διαφορετικά πράγματα ένα θεατρικό κείμενο και μια θεατρική παράσταση.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρυθμός για εσάς όταν σκηνοθετείτε;
Ο ρυθμός είναι το παν γιατί αυτός δημιουργεί την προσοχή και το ενδιαφέρον του κοινού. Είναι το κριτήριο αν κάτι πέτυχε ή όχι. Αν δεν κερδίσεις την προσοχή του κοινού με τον σωστό ρυθμό, το κοινό ή δεν θα καταλάβει ή θα βαρεθεί.
Είναι πιο δύσκολο να σκηνοθετείτε εσάς ή τους άλλους; Και πόσο εύκολο είναι να σας «δείτε» από απόσταση όταν έχετε τον διπλό ρόλο σκηνοθέτη-πρωταγωνιστή;
Όλα είναι πολύ δύσκολα. Όταν παίζεις και σκηνοθετείς σαφώς και είναι πιο δύσκολο, καθώς δεν έχεις τη δυνατότητα να δεις το έργο ολοκληρωτικά απ’ έξω. Υπάρχουν κάποια ημίμετρα, δηλαδή, στις πρόβες βάζει κανείς έναν άλλον άνθρωπο να παίζει τον ρόλο του για να μπορεί να τον βλέπει απέξω. Το καλύτερο είναι ή να παίζεις ή να σκηνοθετείς. Και τα δύο είναι πάρα πολύ δύσκολα αλλά καμιά φορά αναγκάζεται κανείς να το κάνει αυτό, αν πχ θέλει πολύ να παίξει έναν ρόλο.
Είστε ένας από τους πιο δημοφιλείς θεατρικούς ηθοποιούς συνδυάζοντας την ποιότητα με την απεύθυνση σε ένα αρκετά ευρύ κοινό… Έχετε αναλύσει αυτή την επιτυχία;
Όχι ιδιαίτερα, αλλά πιστεύω ότι η όποια επιτυχία οφείλεται στο γεγονός πως πάντα ό,τι κάνω θέλω να το εκτιμώ και να αντιπροσωπεύει εμένα. Δεν μου αρέσει να κάνω κάτι αν δεν το πιστεύω. Οπότε ένα κομμάτι της δικής μου αγάπης και σεβασμού βγαίνει προς το κοινό κι εκείνο το ανταποδίδει αυτό.
Εδώ και πολλές δεκαετίες η επαγγελματική σας ζωή μονοπωλείται από το θέατρο. Μπορείτε να φανταστείτε τα επόμενα χρόνια χωρίς θέατρο; Κατά πόσο είναι εθιστική η σκηνή;
Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσει κανείς μεγαλώνοντας και ακριβώς αυτή την εποχή υπάρχει μέσα μου πολύ έντονα αυτό το ερωτηματικό. Το θέατρο είναι μια πολύ απαιτητική τέχνη, με την έννοια της καθημερινής αφοσίωσης. Είναι πολύ δύσκολο μεγαλώνοντας κανείς να μπορεί να διατηρήσει αυτή την πειθαρχία.
Υπάρχουν ρόλοι που ονειρεύεστε; Τι αναζητάτε σε έναν ρόλο;
Μου αρέσει πολύ να είναι ένα έργο ενδιαφέρον, να ενδιαφέρει τον κόσμο κι εμένα. Όταν πρόκειται για ένα ωραίο έργο, σίγουρα θα έχει και ενδιαφέροντες ρόλους. Αυτό που έχει, όμως, μεγάλη σημασία είναι και η παραγωγή, οι συντελεστές που θα συνεργαστούν, το πού και πότε θα γίνει κάτι. Αυτά μερικές φορές είναι εξίσου σημαντικά με το έργο.
Ποια είναι η μεγαλύτερη θυσία που κάνατε για το θέατρο και ποιο ήταν το μεγαλύτερο αντίδωρό του;
Θυσία δεν υπάρχει γιατί το θέατρο το έχουμε εμείς ανάγκη κι όχι αυτό εμάς. Αυτό που σίγουρα, όμως, απαιτεί είναι αφοσίωση και πειθαρχία. Η ανταμοιβή είναι η ανταπόκριση του κόσμου, το χειροκρότημα, η εκτίμηση του κόπου σου από μερικούς ανθρώπους. Πάνω απ’ όλα, σαφώς, η επικοινωνία, γιατί το θέατρο είναι ανοιχτό προς τον κόσμο. Αυτή είναι το ζητούμενο και το δώρο όταν επιτυγχάνεται.
Προσδοκώντας αυτή την επικοινωνία, υπάρχει αγωνία για το αν θα επιτευχθεί;
Πολύ μεγάλη και καθημερινή. Αυτή είναι και η δυσκολία, γιατί κάθε παράσταση είναι στην ουσία κάτι από το μηδέν. Ο κόσμος είναι καινούργιος κάθε βράδυ, ο τρόπος που θα προσλάβει το έργο, εσύ ο ίδιος σε τι κατάσταση βρίσκεσαι. Όλα παίζονται κάθε μέρα από την αρχή. Αυτή είναι και η τεράστια γοητεία του θεάτρου αλλά και η αιτία άγχους και αγωνίας. Δεν υπάρχει κάτι δεδομένο, μοιάζει λίγο με ακροβασία. Αν θα πέσεις ή όχι από το σκοινί.
Ζείτε από πάντα σχεδόν στο κέντρο της Αθήνας. Θα σκεφτόσασταν να ζήσετε σε ένα προάστιο -ακόμα κι εκτός Αθηνών;
Νομίζω όχι. Πάντα ονειρευόμουν και σε μεγάλο βαθμό με ικανοποιεί να ζω στο κέντρο. Και γιατί δεν οδηγώ αλλά και γιατί μου αρέσει η Αθήνα, παρόλο που έχει ασχημύνει πολύ – ποτέ δεν ήταν τόσο άσχημη όσο τώρα –δεν μπορώ να με φανταστώ αλλού.
Μια ευχή για την ποίηση και την μουσική…
Να γράφονται ωραία ποιήματα και μουσικά έργα. Επίσης, ο κόσμος να αρχίσει να διαβάζει περισσότερο γιατί με τις εικόνες που μας έχουν κατακλύσει φοβάμαι ότι οι άνθρωποι διαβάζουν όλο και λιγότερο. Δεν ξέρω πώς μπορεί να γίνει μια επιστροφή. Με την επικράτηση της τεχνολογίας έχει χαθεί λίγο το ότι διαβάζαμε και φανταζόμασταν πράγματα. Τώρα είναι όλα έτοιμα. Σαν ευχή θα έλεγα τουλάχιστον οι άνθρωποι να μην παρατήσουμε τα βιβλία.
Η τεχνολογία υπάρχει πλέον και στο θέατρο. Σε περιπτώσεις, το κυρίαρχο στοιχείο πλέον είναι η προβολή και δευτερεύον η ερμηνεία.
Ναι, είναι μια καινούργια τάση αυτό. Να συνδυάζεται πολύ το βίντεο. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Είναι μια μόδα που δεν ξέρω πόσο θα κρατήσει. Εμένα προσωπικά μου αρέσει το θέατρο να στηρίζεται στα δικά του στοιχεία που είναι ο λόγος και οι ηθοποιοί. Αλλά ζούμε αυτή την τάση μέσα στην ανάγκη ανανέωσης των πραγμάτων.
Μια ευχή για το θέατρο…
Το θέατρο είναι ίσως το μόνο που πάει καλά στην Ελλάδα. Με την έννοια ότι γίνονται παραστάσεις και γεμίζουν από κόσμο. Εμένα εκείνο που με στενοχωρεί πολύ είναι ότι κλείνουν οι κινηματογράφοι γιατί εγώ σαν θεατής είμαι σαφώς πλέον κινηματογραφόφιλος παρά θεατρόφιλος και λυπάμαι πάρα πολύ που στο κέντρο της Αθήνας έχουν απομείνει το πολύ πέντε σινεμά. Νιώθω ότι το σινεμά περνάει πολύ μεγαλύτερη κρίση από ό,τι το θέατρο.