Είναι μια ακούραστη εργάτρια. Μια μέλισσα που γυρνάει από εδώ και από εκεί. Από το θέατρο στο τραγούδι, στα μαθήματα και πάλι πίσω στο θέατρο. Το γεγονός ότι δεν μπορείς να την κατατάξεις κάπου αφαιρεί την ευκολία να της τοποθετήσεις μια ταμπέλα όπως η «σημαντικότερη ερμηνεύτρια της γενιάς της». Εικάζω πώς και η ίδια δεν θα το ήθελε.
Η Μάρθα Φριντζήλα βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση. «Έχω και το Μέγαρο, σήμερα», μου είπε λίγο πριν ξεκινήσει η συνέντευξη. Αιφνιδιάστηκα γιατί είχα πάει για τις εμφανίσεις της στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο και δεν ήξερα τίποτα για το Μέγαρο. Οπότε και δε ρώτησα, όπως έκανα για τις «Εξομολογήσεις του Σαββάτου» που ξεκινάνε το Σάββατο 3 Νοεμβρίου. Για την παραδοσιακή μουσική, το Μάνο Χατζιδάκι, τον Θανάση Παπακωνσταντίνου και τον ρόλο που βαράει ένας καλλιτέχνης σήμερα. Κοινότυπες ερωτήσεις, ευτυχώς μας σώζουν οι απαντήσεις.
Ποιες θα είναι ακριβώς οι «Eξομολογήσεις του Σαββάτου»; Θαυμάσια τραγούδια παιγμένα από εξαίρετους μουσικούς.
Πόσο καιρό έχετε να κάνετε μουσική παράσταση τέτοιου είδους; Συναυλίες κάνω αλλά νύχτα σε μαγαζί πολύ καιρό. Από την Άνοδο το 2013.
Γιατί τόσο πολύ καιρό; Δεν είμαι των συχνών εμφανίσεων και ούτε έχω την ανάγκη να το κάνω για πολύ. Μου αρέσει να τραγουδάω όταν μου λείπει. Οι συναυλίες και το Kubara Project είναι κάτι το διαφορετικό. H συχνότητα αυτή του μαγαζιού δεν είναι πολύ στη φύση μου. Τώρα επειδή είχα πολύ καιρό να κάνω, μ’ έπιασε μια νοσταλγία για club.
Υπάρχει διαφορά μεταξύ τραγουδιστή και ηθοποιού; Όχι πολλές. Είναι το ίδιο πράγμα. Η βασική διαφορά είναι ότι στο τραγούδι είναι έτοιμος ο ρόλος σου. Εγώ αντιμετωπίζω το θέατρο μουσικά.
Ποιες θα είναι ακριβώς οι «Eξομολογήσεις του Σαββάτου»; Θαυμάσια τραγούδια παιγμένα από εξαίρετους μουσικούς.
Συναντιέστε συχνά με τους ίδιους μουσικούς θέλετε να μου πείτε δύο λόγια για τον καθένα. Στο μπάσο, ο Αντώνης Μαράτος. Είμαστε μαζί από το 1997. Τον θεωρώ έναν μύστη, ένα πολύ βαθύ και τρυφερό μουσικό. Είναι επίσης σκακιστής, ίσως αυτό λέει πολλά.
Ο Τάκης Φαραζής στο πιάνο. Είναι μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή μας γιατί πολλά χρόνια συνεργαστήκαμε στο θέατρο. Έχω τραγουδήσει πολύ τη μουσική του εκεί που έχω παίξει. Πρώτη φορά μουσικά βρεθήκαμε στις εμφανίσεις που κάναμε με την Τάνια Τσανακλίδου. Ο Τάκης Φαραζής είναι ένας από τους μεγαλύτερους μουσικούς που έχουμε στην Ελλάδα. Είναι ένα σοβαρό παιδί που αποτελεί εγγύηση. Αν θες να νιώσεις ασφάλεια, θες αυτόν τον άνθρωπο δίπλα σου.
Ο Βασίλης Μαντζούκης στα τύμπανα. Είναι ο άνθρωπος μου. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν η ζωή μου χωρίς αυτόν. Επίσης πολύ σπουδαίος μουσικός.
Πρέπει να έχεις συνέχεια την ίδια ομάδα ή πρέπει να δοκιμάζεις καινούργια πράγματα; Πιστεύω στη δύναμη της συντεχνίας, της ένωσης. Όταν θα ενωθούν οι δυνάμεις των καλλιτεχνών θα κάνουν το έργο ν’ αριστεύσει. Ζητούμενο για μένα στην τέχνη είναι ν’ αριστεύσει το έργο, όχι μια προσωπικότητα. Γι’ αυτό έχω σταθερούς συνεργάτες που έχουμε φτιάξει μια γλώσσα να επικοινωνούμε αλλά ποτέ δεν κλείνω τον κύκλο.
Η λειτουργία της τέχνης δεν είναι μόνο η αναψυχή αλλά και η ψυχαγωγία.
Έχετε αρχή, μέση και τέλος στις «Εξομολογήσεις του Σαββάτου»; Πάντοτε υπάρχει μαι σκηνοθεσία. Γράφεις ένα έργο με κορυφώσεις, εντάσεις, υφέσεις.
Εκπλήξεις; Ό,τι πρέπει να έχει ένα έργο για να κρατήσει το ενδιαφέρον του κοινού. Θεωρώ ότι το να προβληματιστείς δεν είναι κάτι αποθαρρυντικό. Μπορείς ενώ ψυχαγωγείσαι να θέτεις ερωτήματα, να βρίσκεις απαντήσεις. Η συγκίνηση και η ταύτιση μπορεί να σε προβληματίσει. Η λειτουργία της τέχνης δεν είναι μόνο η αναψυχή αλλά και η ψυχαγωγία.
Πώς γίνεται η επιλογή των τραγουδιών; Στο πρόγραμμα έχει ελάχιστα από αυτά που έχω δισκογραφήσει. Ακούω πολύ μουσική και..
Που ακούτε; Στο διαδίκτυο. Συνέχεια. Όταν ακούσω κάτι που μου αρέσει είναι σαν ν’ αναμετριέμαι μαζί του και λέω «αυτό μπορώ να το πω;» Ξεκινάει η εκπαιδευτική διαδικασία, μετά η έρευνα και μετά το προτείνω στους μουσικούς. Η αρχική μου πρόταση είναι 150 τραγούδια, από τα οποία ο κάθε ένας έχει να επιλέξει τα 20 που θέλει οπωσδήποτε να μπουν. Μετά από αυτά τα 60 θα μείνουν τα 30 όπου θα τους πω ότι αυτά τα 25 θα τα πω οπωσδήποτε. Μένουν και 5 μπαλαντέρ.
Θέλετε ν’ αναμετρηθείτε με την πρώτη εκτέλεση ή να τη φέρετε στα δικά σας μέτρα; Η πρώτη εκτέλεση είναι η πρώτη ερμηνεία του τραγουδιού. Αυτό που θέλω είναι να επικοινωνώ και με την πρώτη ερμηνεία και με το συνθέτη και τον στιχουργό. Είναι φορές που έχω αισθανθεί ότι καταλαβαίνω άλλα από το τραγούδι. Όχι περισσότερα ή λιγότερα, άλλα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια ερμηνεία περισσότερο εξωστρεφή ή το αντίθετο. Κατά κύριο λόγο είναι δουλειά των μουσικών και πάνω σε αυτό εγώ καλούμαι να μην προδώσω αυτή τη διασκευή.
Από μόνη σας έχετε νιώσει ότι τα καταφέρατε; Συγκινούμαι. Ξαφνικά μου έχει σκάσει την ώρα που τραγουδάω μια λέξη με άλλο τρόπο. Είναι σαν αποκάλυψη. Μου έχει τύχει και να νιώσω πολύ άσχημα γιατί δεν έδωσα την πρέπουσα σημασία στο τραγούδια. Θα ήθελα, να μπορούσα να το εικονοποιήσω, την ώρα που τραγουδώ, το Θα με δικάσει, ας πούμε το Λάγιου, θα ήθελα οι άνθρωποι ν’ ακούν αυτό το ποίημα και να έχουν μπροστά τους τον Μπουρμπούλη, το Λάγιο και την Μπέλλου. Μου αρέσει να λέει ο κόσμος, άκου τι ωραίο τραγούδι, όχι κοίτα τι ωραία που το είπε.
«Είναι πολλοί πια αυτοί που δεν ακούν ή δεν βλέπουν τη συναυλία γιατί την παρακολουθούν μέσα από το κινητό τους ενώ την καταγράφουν.»
Έχετε βάλει στο δελτίο τύπου μια φράση του Μάνου Χατζιδάκι, «είναι το τραγούδια μια στάση πρέπουσα και ηθική απέναντι στα ψεύδη του καιρού μας». Ποια η σημασία της σήμερα που έχει αλλάξει τελείως ο τρόπος που καταναλώνουμε μουσική; Ο ρόλος της αυτός είναι άσχετα πως την αντιμετωπίζουμε. Σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι που έχουν χάσει το ενδιαφέρον του γιατί ασχολούνται πιο πολύ με τα κοινωνικά δίκτυα όπου εκεί τους ενδιαφέρει περισσότερο η αναπαραγωγή παρά η απορρόφηση. Είναι πολλοί πια αυτοί που δεν ακούν ή δεν βλέπουν τη συναυλία γιατί την παρακολουθούν μέσα από το κινητό τους ενώ την καταγράφουν.
Σας ενοχλεί; Είναι οξύμωρο. Έχεις βρεθεί εκεί πέρα είναι ζωή, θερμοκρασία, γιατί να το δεις μέσα από μια οθονίτσα; Για να δημοσιοποιήσεις την παρουσία σου σε μια συναυλία.
Λένε «είμαι εδώ». Και τι μας νοιάζει ρε μεγάλε; Άκου τι γίνεται, οι άνθρωποι μπροστά σου είναι ζωντανοί και κάνουν κάτι για σένα. Μην τους στερείς αυτή την επικοινωνία. Το τραγούδι είναι πολύ ευαίσθητο πράγμα, αν δεν κοιτάς τα μάτια και βλέπεις μόνο τα καπάκια των κινητών είναι λίγο στενάχωρο. Το έχω νιώσει.
Τώρα με όλη αυτή την έκρηξη των κοινωνικών δικτύων, έχει βγει πολλή σαπίλα και μίσος στη φόρα. Ποιος είναι πια ρόλος του καλλιτέχνη σε αυτή την ιστορία; Εγώ θα ήθελα να βοηθήσει και τον μαλάκα η τέχνη ν’ αλλάξει προς το καλύτερο. Το θέμα για μένα όσον αφορά τον καλλιτέχνη είναι το όχημα. Αν το όχημα σου είναι μια πολιτική δήλωση, ίσως έχει λιγότερη δύναμη από μια καλλιτεχνική πρόταση. Δηλαδή, αν ως απάντηση στην ασχήμια, προτείνεις την ομορφιά θα επηρεάσεις με κάποιο τρόπο. Σε αυτό μπορεί να χωρέσει και μια δήλωση αλλά το να αποφεύγεις την τέχνη σου για να υπάρχεις σε βάζει στο ίδιο καζάνι με όλους.
Στις Εξομολογήσεις, ενυπάρχει μια πολιτική δήλωση. Υπάρχει και στο δελτίο τύπου. Το ποίημα Εκδρομή του Χρονά.
Και τι μ’ αυτό
δεν είναι λόγος ν’ αναβληθεί η εκδρομή.
Τι κι αν υπάρχει μονάχα ένας οπαδόςΕμείς
απ’ άλλους τόπους
χωρίς δουλειά
μπορούμε ν’ αποκλείσουμε
Αυτούς
που σ’ άλλους συλλόγους ξενυχτάνε.
Και τι νομίζετε
εμείς δεν βλέπουμε τα γυμναστήρια ρημαγμένα;
τα καφενεία με παράγοντες πολιτικούς;
και τα χωράφια μας με ξένους.
Καλώ τους οπαδούς ν’ ακολουθήσουν.
Δεν μας φοβίζουνε τα κύματα.
Οι εθνικόφρονες είναι χαζοί.
Τα πούλμαν ας μείνουνε ακίνητα.
Την όχθη θα την περάσουμε
πεζή.
Η παράσταση αν έχει να πει κάτι είναι αυτό: ότι δεν είμαστε λίγοι, δεν είναι μόνο καφρίλα και μόνο ασχήμια, υπάρχει αγάπη. αλληλεγγύη, αυτιά ν’ ακούσουν, φωνές να τραγουδήσουν. Ελάτε να μαζευτούμε. Να δούμε πόσοι είμαστε.
Σας έχει στοιχειώσει η συνεργασία με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου; Με την έννοια ότι πολλοί θα σας ζητάνε να πείτε και ένα «Θανάση». Η γνωριμία μου με τον πολύ κόσμο ήταν μέσα από το Θανάση. Εγώ έκανα μικρής εμβέλειας πράγματα. Με το Θανάση έγινε ένα μεγάλο μπαμ στον κόσμο και με έμαθε. Δεν με κουράζει το πες και ένα Θανάση απλά μπορεί να πω, μπορεί και να μην πω. Μου αρέσει που έχουν συνδέσει τη φωνή μου με τα τραγούδια του.
Θα κάνατε τώρα περιοδεία μαζί του; Δε νομίζω. Υπάρχει από κάτω μια αίσθηση γηπέδου στις συναυλίες και εγώ είμαι ευάλωτη. Μου αρέσει ο κόσμος αλλά να φαντώνω μαζί τους όχι να ξεφαντώνω. Να υφαίνω μαζί τους, όχι να ξηλώνονται και να διαλύονται. Δεν είναι η φύση μου αυτή.
Ψαρεύετε από τη μεγάλη δεξαμενή των παραδοσιακών τραγουδιών; Από πάντα τα τραγουδούσα. Ξεκίνησα από τον Tom Waits, οδηγήθηκα από τον Μάνο Χατζιδάκι, από εκεί στα ρεμπέτικα και μετά στα παραδοσιακά. Στα 18 ξεκίνησα να μαθαίνω δημοτικά τραγούδια και το 2003 κάνω ένα μάθημα όπου διδάσκω ρεπερτόριο. Έχω βάλει τον εαυτό μου στη διαδικασία να μαθαίνω ένα τραγούδι την εβδομάδα.
Η παράδοση δεν χάνεται. Όλο και πιο πολλοί νέοι ασχολούνται με τη μουσική. Είναι μια μειοψηφία. Αυτό που παρατηρώ όμως ότι τα νέα παιδιά αντιμετωπίζουν την παράδοση εκτός μουσείου. Δεν υπάρχει αυτή η αγωνία για σεβασμό. Αυτό που λέω στους μαθητές μου είναι πως αν πραγματικά αγαπήσεις ένα τραγούδι και θέλεις να το πεις και θέλεις να το μοιραστείς με τον κόσμο, πες το και κάνε ό,τι θες με αυτό.
Πάντα τραγουδίστρια σε νησί ή πάντα με κλαρίνα στην Ήπειρο; Θα τραγούδαγα νησιώτικα στην Κάλυμνο και θα έβαζα μέσα και μερικά ηπειρώτικα.