Losing Hand, από την Ευγενία Ευσταθίου: Όταν η τέχνη γίνεται παιχνίδι

Όταν η ήττα σου γίνεται αυτοσκοπός σε ένα παιχνίδι κυριαρχίας, ποιος είναι αυτός που κερδίζει τελικά; Losing Hand είναι ο τίτλος της πρωτότυπης φωτογραφικής εγκατάστασης, που η νέα εικαστικός Ευγενία Ευσταθίου έχει στήσει επιδέξια στους χώρους της αίθουσας τέχνης Αγκάθι-Κartάλος και παρουσιάζεται αυτές τις μέρες, στα πλαίσια του Athens Photo Festival 24 /Satellite program.

Δημιουργώντας ένα πραγματικό παιχνίδι με τράπουλα, στο οποίο ο νικητής και ο ηττημένος είναι καθορισμένοι εξ αρχής, η Ευγενία Ευσταθίου εξερευνεί την έννοια του υποβιβασμού του εαυτού μας ως μέσο χειραγώγησης συνειδήσεων. Του Εγώ και του Άλλου. Το κοινό, παίρνοντας θέση γύρω από το στρογγυλό τραπέζι της “λέσχης”, πίσω από τις τραβηγμένες κουρτίνες, παίζει ένα παιχνίδι με “σημαδεμένα”, εν γνώση του, χαρτιά.

Χειροποίητα τραπουλόχαρτα, πάνω στα οποία τεμαχισμένα αυτο-πορτρέτα έχουν εκτυπωθεί με την παραδοσιακή μέθοδο της κυανοτυπίας, μοιράζονται ανάμεσα στους ανυποψίαστους θεατές, καλώντας τους να παίξουν ένα φαινομενικά αθώο παιχνίδι, αλλά ουσιαστικά να αλληλεπιδράσουν στο μεταφορικό παιχνίδι εξουσίας που υποβόσκει, σχεδόν πάντα, στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Έννοιες όπως αυτές του αυτο-σαμποτάζ, της αυτο-λύπησης και της αυτο-θυματοποίησης, μέσα από τις τεμαχισμένες εικόνες του σώματος της δημιουργού, διεκδικούν την αναγνώριση της δύναμης του ρόλου τους στην ψυχολογία του χαμένου, στον αντίκτυπο της εθελούσιας ήττας του.

Η Popaganda αγαπάει τις προκλήσεις και τα παιχνίδια της τύχης ή των “ατυχιών”, αν θέλουμε να ταιριάξουμε στο ακριβές πνεύμα του Losing Hand. Ζήτησε, λοιπόν, από την Ευγενία Ευσταθίου να απαντήσει σε μερικές ερωτήσεις για το πώς εμπνεύστηκε το έργο, για τις διαφορετικές φόρμες του και το στήσιμό του στον χώρο, για την ιδιότυπη τεχνική της κυανοτυπίας, για τις επιρροές της ως φωτογράφου και εικαστικού, για τον ρόλο της ήττας μέσω της προσφοράς στη ζωή, την τέχνη, το παιχνίδι.

Ευγενία, πες μας λίγα λόγια για το έργο σου και πώς αυτό έχει στηθεί στον χώρο της γκαλερί.

Το έργο αυτό καθαυτό είναι ουσιαστικά μια μονή τράπουλα 54 φύλλων και οι οδηγίες χρήσης της. Η παρουσίαση του έργου στον χώρο ήταν μια πρόκληση, λόγω του μικρού φυσικού μεγέθους της ίδιας της τράπουλας, ως αντικείμενο. Ήταν όμως και μια ευκαιρία να σκεφτούμε, μαζί με τον γκαλερίστα κ. Καρτάλο, δημιουργικούς τρόπους παρουσίασης των εκτυπώσεων που εικονογραφούν τα τραπουλόχαρτα. Αποφασίσαμε να χωρίσουμε τον χώρο σε τέσσερις υπο-χώρους, οι τρεις από τους οποίους φιλοξενούν εγκαταστάσεις και σκοπεύουν να προδιαθέσουν τον θεατή για αυτό που θα συναντήσει στον τελευταίο, κρυφό χώρο: αυτόν της «λέσχης». Στη Λέσχη, που χωρίζεται από τα υπόλοιπα δωμάτια με μια βαριά κουρτίνα, έχει στηθεί μια εγκατάσταση όπου ο/η επισκέπτης/ρια ενθαρρύνεται να αλληλεπιδράσει με την τράπουλα και τη δημιουργό, εμένα δηλαδή, ακολουθώντας ή αψηφώντας τους κανόνες του παιχνιδιού και να είναι πάντα νικητής/νικήτρια.

Το “χέρι”, εκτός από αυτό που χάνει, είναι και αυτό που προσφέρει επίσης. Ένα χέρι που χάνει, τι μπορεί να έχει να προσφέρει και σε ποιον;

Το χέρι στο Losing Hand όχι απλά προσφέρει, αλλά σερβίρει στο πιάτο και μάλιστα το κάνει εντελώς συνειδητά. Σε ένα πρώτο επίπεδο, το χέρι προσφέρει το γυναικείο σώμα, το οποίο ο συμπαίκτης μπορεί να χρησιμοποιήσει όπως εκείνος θέλει και να κερδίσει μάλιστα την παρτίδα μέσα από αυτό. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, όμως, οι παίκτες μπορούν να σκεφτούν οτιδήποτε είναι αυτό που οι ίδιοι προσφέρουν απλόχερα αδιαφορώντας για το προσωπικό τίμημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην έκθεση, αρκετοί επισκέπτες αρνήθηκαν να παίξουν το παιχνίδι με τους συγκεκριμένους κανόνες. Αυτό είναι κάτι που προφανώς επιτρέπεται στα πλαίσια του παιχνιδιού, αλλά σημαίνει ότι ακόμα και σε ένα φαντασιακό πλαίσιο, ορισμένοι άνθρωποι διάλεξαν να μην με «κερδίσουν» ή να μην με αφήσουν να «χάσω». Επομένως, σαν ενότητα, το Losing Hand θίγει τα παιχνίδια εξουσίας στις άνισες διαπροσωπικές σχέσεις – την ιδέα του νικητή και του χαμένου, του θύτη και του θύματος – αλλά και τη συνειδητή επιλογή μας να είμαστε κάτι ή τίποτα από τα δύο.

Ποια είναι η σχέση σου με τη φωτογραφία;

Ξεκίνησα να φωτογραφίζω ως έφηβη, με το πρώτο μου κινητό. Θέλω να σημειώσω ότι όσο απλό και αν ακούγεται, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και συγκεκριμένα το Instagram, ήταν η πρώτη μου επαφή με τη φωτογραφία. Μεγάλωσα άλλωστε και στη γενιά που χρησιμοποίησε το κινητό ως τη μοναδική κάμερα στις καθημερινές εξόδους και εξορμήσεις. Μου άρεσε πολύ η φωτογραφία σαν δραστηριότητα και έτσι αποφάσισα να τη σπουδάσω. Στο πανεπιστήμιο ήρθα σε επαφή με τις αναλογικές τεχνικές και εκεί ήταν, νομίζω, που μαγεύτηκα με τις δημιουργικές δυνατότητες του μέσου. Πέρασε όμως καιρός για να μπορέσω να δω την τεχνική μόνο σαν ένα εργαλείο.

Χωρίς να θέλω να μειώσω την τεχνική, πλέον δίνω μεγάλη έμφαση στην ιδέα, στην ιστορία που θέλω να αφηγηθώ και την κατάσταση που στοχεύω να δημιουργήσω. Η τεχνική απλά μου επιτρέπει να πραγματοποιήσω τις ιδέες μου και θεωρώ οποιοδήποτε καλλιτεχνικό μέσο εξίσου σημαντικό: είτε αυτό είναι ένα κινητό, είτε είναι κάτι που χρειάζεται μεγαλύτερη εξειδίκευση. Έχω ξεκινήσει και συνδυάζω τη φωτογραφία με άλλες τέχνες, όπως π.χ. αυτή της υφαντικής, και θεωρώ ότι όσα περισσότερα δημιουργικά εργαλεία διαθέτει ένας καλλιτέχνης, τόσο περισσότερες δυνατότητες έκφρασης έχει.

Μπορείς να μας εξηγήσεις με απλά λόγια τι είναι η τεχνική της κυανοτυπίας;

Η κυανοτυπία είναι μια μέθοδος αναλογικής εκτύπωσης του 19ου αιώνα. Ανακαλύφθηκε από τον John Herschel ως μια μέθοδος αντιγραφής των σημειώσεων του, αλλά σύντομα χρησιμοποιήθηκε φωτογραφικά τόσο από τον ίδιο, όσο και από την Anna Atkins, που ως βοτανολόγος χρησιμοποίησε την τεχνική της κυανοτυπίας στην αποτύπωση της βρετανικής χλωρίδας. Σήμερα η μέθοδος έχει σταθεροποιηθεί αρκετά σε σχέση με την πρώτη της μορφή – είναι πια εξαιρετικά εύκολη, ακόμα και στο μπάνιο του σπιτιού μας. Στην ουσία, μέσω της κυανοτυπίας μπορούμε να μετατρέψουμε ένα χαρτί σε μια φωτοευαίσθητη επιφάνεια και να εκτυπώσουμε πάνω σε αυτό ένα αρνητικό. Το τελικό αποτέλεσμα έχει αυτό το χαρακτηριστικό και καθηλωτικό μπλε χρώμα, χάρη στην χρήση των χημικών. Η εκτύπωση χρειάζεται ηλιακό φως και νερό για να εμφανιστεί, να αποτυπωθεί και να σταθεροποιηθεί στο χαρτί.

Πώς διαχειρίστηκες τα υλικά σου, τι τεχνικές χρησιμοποιείς;

Για την δημιουργία των εκτυπώσεων, χρησιμοποιώ τόσο ψηφιακά όσο και αναλογικά μέσα. Τα αυτο-πορτρέτα γίνονται με ψηφιακά μέσα. Τα αρνητικά, που θα εκτυπωθούν μετά αναλογικά στο χαρτί της τράπουλας, επίσης δημιουργούνται και τυπώνονται ψηφιακά στον εκτυπωτή του σπιτιού μου. Από εκεί και πέρα, η μέθοδος γίνεται αποκλειστικά αναλογική. Τόσο η χρήση της κυανοτυπίας, ως εκτύπωση του αρνητικού πάνω στο τραπουλόχαρτο, όσο και η κοπή κάθε ενός φύλλου χαρτιού της τράπουλας, γίνεται στο χέρι. Στη συγκεκριμένη ενότητα, πειραματίστηκα αρκετά με την υφή και το βάρος του χαρτιού, ώστε η τελική εκτύπωση να μπορεί να κρατάει το σχήμα της ακόμα και μετά από πολλά παιχνίδια.

Είσαι αρκετά νέα ηλικιακά. Πώς αντιμετωπίζεις την αυτοβιογραφική εξιστόρηση; Τι ρόλο παίζει ο χρόνος που βιώνεις στη δημιουργική έμπνευση;

Θεωρώ την ηλικία πολύ υποκειμενική. Η έμπνευση μου πάντως βασίζεται στην παιδική ηλικία και τις αναμνήσεις που έχω από εκείνη την περίοδο της ζωής μου. Θεωρώ ότι τα έργα μου έχουν μια παιδικότητα, πόσο μάλλον το συγκεκριμένο που είναι στην κυριολεξία ένα επιτραπέζιο παιχνίδι. Πιστεύω δηλαδή ότι οποιαδήποτε είναι η ηλικία κάποιου ατόμου, η κάθε εμπειρία είναι από μόνη της εξαιρετικά δυνατή για να θεωρηθεί σημαντική. Τα τελευταία χρόνια και πλησιάζοντας τα πρώτα “άντα” και νιώθοντας κάπως λιγότερο «νέα», προσπαθώ να ξαναγυρίσω σε αυτές τις παιδικές αναμνήσεις ως ενήλικας, να τις αποκωδικοποιήσω και να τις καταλάβω. Ο χρόνος για εμένα είναι μεταβαλλόμενος: νιώθω πολύ συχνά παιδί, μπαίνω εύκολα σε μια παιδική κατάσταση και δυσκολεύομαι να απομακρυνθώ από αυτή τη συνθήκη. Τα έργα μου είναι ένας τρόπος να αποστασιοποιηθώ από αυτή τη συμπεριφορά και να τη δω «από έξω» προς τα μέσα.

Το έργο, μέσα από το φωτογραφικό του κομμάτι, ειδικά, του τεμαχισμένου αυτοβιογραφικού σώματος, έχει έντονο το στοιχείο της ψυχανάλυσης και φαίνεται ότι συνομιλεί άνετα με τα παλαιότερα κινήματα του ντανταϊσμού και του σουρεαλισμού. Είναι κάτι που το επεδίωξες συνειδητά; Έχεις επηρεαστεί από αυτά τα ιστορικά καλλιτεχνικά ρεύματα και σε ποιο βαθμό;

Στην ουσία του κάθε τραπουλόχαρτο είναι ένα κολάζ, και από μόνο του, σαν τέχνη, το κολάζ παραπέμπει σε αυτή την καλλιτεχνική περίοδο και τα συγκεκριμένα ρεύματα. Πριν από κάθε ενότητα που ξεκινάω, δημιουργώ έναν φάκελο με καλλιτεχνικές επιρροές και εικόνες που θυμάμαι ή που ανακαλύπτω στην συνέχεια. Στο συγκεκριμένο πρότζεκτ, ο σουρεαλισμός υπήρξε μεγάλη έμπνευση, καθώς είχα εξ αρχής αρκετές αναφορές σε σουρεαλιστές καλλιτέχνες όπως Claude Cahun, Dora Maar και φυσικά Man Ray.

Η φράση Losing Hand, εκτός από μία αυτοβιογραφική επισήμανση, οδηγεί και στον συνειρμό ότι βασικό χαρακτηριστικό του έργου είναι η χειροποίητη φύση του και μοναδικότητά του. Εμβάπτιση σε κυανό, τύπωμα με φως του ήλιου, κολάζ, ιδιοκατασκευές, χειροποίητη τράπουλα. Θέλω να σε ρωτήσω αν είναι συνειδητή απόφαση να έχεις πάντα τον απόλυτο έλεγχο, από την αρχή μέχρι το τέλος, αυτού που φτιάχνεις. Αφήνεις τίποτα στην τύχη;

Έχεις απόλυτο δίκιο σχετικά με τον έλεγχο που θέλω να έχω σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Έχω δημιουργήσει μια μέθοδο όπου όλα περνάνε από τα χέρια μου: από τη φωτογραφική λήψη του αυτο-πορτρέτου, που γίνεται με χρονόμετρο, μέχρι την ψηφιακή εκτύπωση του αρνητικού και την αναλογική εκτύπωση της κυανοτυπίας. Φωτογραφίζω και τυπώνω μόνη μου στο σπίτι και θεωρώ αυτή την πράξη σχεδόν τελετουργική. Ακολουθώ ένα πολύ συγκεκριμένο καθημερινό πρόγραμμα, κανονικά όπως σε όλες τις δουλειές. Δηλαδή, ξυπνάω νωρίς με ξυπνητήρι- ή και πλέον χωρίς, έχω μια συνηθισμένη ώρα για διάλειμμα και γενικά προσπαθώ να τελειώνω πολύ συγκεκριμένα πράγματα μέσα σε μια ημέρα. Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με το ότι σαν άνθρωπος δουλεύω πολύ μεθοδικά και είμαι αρκετά αυστηρή με τον εαυτό μου, επομένως δεν θα μπορούσα να λειτουργήσω σε ένα άλλο πλαίσιο. Ο παράγοντας τύχη είναι καλοδεχούμενος, όσον αφορά το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα και όχι την διαδικασία. Πολλές φορές η τύχη με εκπλήσσει θετικά, ειδικά στις αναλογικές μου εκτυπώσεις όπου συμβαίνουν τα λεγόμενα happy accidents.

---

Η Ευγενία Ευσταθίου χρησιμοποιεί ποικίλα μέσα και φωτογραφικές μεθόδους στην δημιουργία αυτοβιογραφικών έργων που εξερευνούν την μετάβαση από την παιδική ηλικία στην γυναικεία ενήλικη ζωή. Το 2017 ολοκλήρωσε τις σπουδές της πάνω στην φωτογραφία στο NYU Tisch School of the Arts. Το 2018, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, έλαβε μέρος στο πρόγραμμα 12μηνης πρακτικής εργασίας στο τμήμα Φωτογραφίας του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA). Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.