Προβλήθηκε για πρώτη φορά, ως προσθήκη της τελευταίας στιγμής, στο Φεστιβάλ του Σάντανς στα τέλη Γενάρη. Λίγοι οργισμένοι fans του Μάικλ Τζάκσον ήταν έξω από την αίθουσα προβολής, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά τους για το περιεχόμενο του ντοκιμαντέρ που υπογράφει ο Νταν Ριντ κι έχει για κεντρικά πρόσωπα τους Γουέιντ Ρόμπσον και Τζέιμς Σέιφτσακ.
Δύο άντρες σήμερα, 37 και 41 ετών αντίστοιχα, που αποκαλύπτουν ότι ο «βασιλιάς της ποπ» είχε επανειλημμένες σεξουαλικές επαφές μαζί τους στα late 80s-early 90s. Από την ηλικία των 7 ως τα 11 με τον πρώτο, από τα 10 ως τα 14 με τον δεύτερο. Το πολυαναμενόμενο doc προκάλεσε φυσικά δημοσιότητα με τα πρώτα reviews, η οποία όμως εξερράγη όταν το έπαιξε το αμερικάνικο τηλεοπτικό δίκτυο HBO. Σε δύο μέρη, 3 και 4/3, μετά το δεύτερο μάλιστα οι δύο άνδρες μαζί με τον σκηνοθέτη φιλοξενήθηκαν σε ωριαία ειδική εκπομπή με παρουσιάστρια την Όπρα Γουίνφρεϊ.
Πολύ δύσκολα θα υπάρξει μεγαλύτερο τηλεοπτικό γεγονός μέσα στο 2019 (κρατάμε λίγο χώρο στο καλάθι για το φινάλε του Game of Thrones). Οι συντελεστές του φιλμ έχουν ήδη περάσει από τηλεοπτικά στούντιο σε όλον τον κόσμο δίνοντας εξηγήσεις, ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν σταματήσει να παίζουν τα τραγούδια του Τζάκσον, η Louis Vuitton μόλις ανακοίνωσε ότι θα αποσύρει από τη φετινή κολεξιόν μερικά κομμάτια θεματικά αφιερωμένα στον σταρ που έφυγε από τη ζωή τον Ιούνιο του 2009, στη Ρωσία η λογοκρισία απαγόρευσε την προβολή του ντοκιμαντέρ, ενώ το Michael Jackson Estate (που διαχειρίζεται την ιλιγγιώδη περιουσία του) μήνυσε HBO και συντελεστές χαρακτηρίζοντας το φιλμ «μια εξωφρενική κι αξιολύπητη απόπειρα να εξαργυρώσουν τον λίβελλο κατά του Μάικλ Τζάκσον» κι απαιτώντας αποζημίωση 100 εκατομμυρίων δολαρίων.
Τις τελευταίες δύο εβδομάδες έχουν γραφτεί δεκάδες άρθρα, έχουν τοποθετηθεί δημοσίως εκατοντάδες άνθρωποι, celebrities και μη, έχουν τεθεί πολλά ζητήματα που υπερβαίνουν την υπόθεση αυτή καθεαυτή: δεοντολογία, κουλτούρα των διασημοτήτων και της κλειδαρότρυπας, ασυλία των ποπ ειδώλων. Μέσα σε όλα αυτά οι fans -ίσως οι πιο σκληροπυρηνικοί που έχουν υπάρξει ποτέ για οποιαδήποτε διασημότητα- βρίσκονται σε κατάσταση συναγερμού με τους πιο θερμόαιμους να απευθύνουν μέσα από το social media απειλές ακόμα και για ζωή των συντελεστών.
Το Leaving Neverland σηκώνει λοιπόν μεγαλη, πολυεπίπεδη κουβέντα. Ας την επιχειρήσουμε…
Ναι, δεν υπάρχει αμφιβολία. Ο σκηνοθέτης Νταν Ριντ βασίζεται στις σε-πρώτο-πλάνο αφηγήσεις των δύο ανδρών (και των μητέρων τους σε δεύτερο επίπεδο), ενώνοντάς τις με εξωνυχιστικά επιλεγμένο αρχειακό υλικό. Όταν έρχεται η ώρα να αποκαλύψουν την δική τους εκδοχή γι’ αυτό που συνέβαινε πίσω από τις κλειστές πόρτες που ως παιδιά «έπαιζαν με τον Μάικλ, βλέποντας ταινίες και διαβάζοντας καρτούν», οι περιγραφές για (αμοιβαίο) αυνανισμό, (αμοιβαίο) στοματικό σεξ κι απόπειρα διείσδυσης είναι κυριολεκτικές και λεπτομερείς – τίποτα δεν υποννοείται. Συνιστά κάτι τέτοιο πορνογραφία; Κατά τη γνώμη μου, όχι. Νομίζω, οι περισσότεροι, ακόμα κι αν γνωρίζουμε τα σκάνδαλα και τον λεκέ στη φήμη του MJ, δε θυμόμαστε τις λεπτομέρειες των υποθέσεων. Είναι προφανές ότι είναι επιλογή του σκηνοθέτη να σοκάρει και να μας τις επαναφέρει στη μνήμη. Κι εδώ που τα λέμε, δε θα είχε και πολύ νοήμα το doc να ανασκάλευε το παρελθόν μιλώντας περιφραστικά κι αόριστα.
Ο Μάικλ Τζάκσον και η οικογένεια Ρόμπσον στα τέλη της δεκαετίας του ’80
Το μεγαλύτερο ερώτημα απ’ όλα. Η πλευρά Τζάκσον απουσιάζει. Στο ντοκιμαντέρ δεν υπάρχει κανένας από την οικογένεια ή το φιλικό του περιβάλλον, ούτε εκπρόσωπος του Michael Jackson Estate. Απλά, ο Μάικλ Τζάκσον υπερασπίζεται τον εαυτό του -μετά θάνατον- μέσα από το αρχείο. Μέσα από footage δημόσιων δηλώσεων του παρελθόντος όταν ανάλογες κατηγορίες είχαν βγει στην επιφάνεια. Υπάρχει ζήτημα δεοντολογίας και ίσων αποστάσεων, ναι. Επισημαίνεται συνεχώς στον σκηνοθέτη, όπου τον καλούν να μιλήσει. Κι ο ίδιος απαντά ότι δεν έχει κάνει μια ταινία για τον Μάικλ Τζάκσον, αλλά για τα δύο θύματά του.
Υπάρχει ζήτημα δεοντολογίας και ίσων αποστάσεων, ναι. Επισημαίνεται συνεχώς στον σκηνοθέτη, όπου τον καλούν να μιλήσει. Κι ο ίδιος απαντά ότι δεν έχει κάνει μια ταινία για τον Μάικλ Τζάκσον, αλλά για τα δύο θύματά του.
Είναι δύο πράγματα που λειτουργούν υπέρ του εδώ:
α) το πολύ δυνατό τελευταίο ημίωρο που μιλάνε αποκλειστικά τα θύματα, εξηγώντας πως αποφάσισαν να πουν την αλήθεια (τους) και τι επιπτώσεις είχε αυτό στη ζωή τους ως ενήλικοι, σύζυγοι, πατέρες. Είναι συγκλονιστικά τα πλάνα των δύο μανάδων να κάνουν αυτοκριτική τους για το πώς επέτρεπαν επί χρόνια ο Τζάκσον να κοιμάται στο ίδιο δωμάτιο με τους γιους τους (κάτι που δεν έχει αρνηθεί ποτέ η πλευρά της υπεράσπισής του) και οι ίδιες να απομακρύνονται σε όλο και πιο μακρινά δωμάτια των ξενοδοχείων ή της Neverland (το πιο ακραίο βέβαια είναι ότι οι δύο άνδρες ισχυρίζονται ότι υπήρχαν σεξουαλικές πράξεις ακόμα και με τις μητέρες στο ακριβώς διπλανό δωμάτιο),
β) το ντοκιμαντέρ εστιάζοντας στα δύο θύματα, και τις αποκαλύψεις τους, είναι πολύ πιο τραγανό αφηγηματικά. Αποφεύγει πλαδαρά σημεία παρουσίασης της πάγιας υπερασπιστικής γραμμής (που έτσι κι αλλιώς είναι γνωστή από τα δικαστήρια). Αυτό ίσως το κάνει πιο «κίτρινο». Αλλά και πραγματικά ενδιαφέρον. Αυτή είναι η κυνική αλήθεια.
Σύμφωνα με το Forbes, o Μάικλ Τζάκσον έχει «βγάλει», όσο ζούσε αλλά και μετά θάνατον, 4.2 δισεκατομμύρια δολλάρια. Ακόμα κι 9 χρόνια μετά τον θάνατό του, το 2018 τζίραρε περίπου 400 εκατομμύρια δολλάρια (το αντίστοιχο νούμερο ήταν διπλάσιο το 2016). Την εποχή που πέθανε η περιουσία του υπολογιζόταν περίπου στα 500 εκατομμύρια δολλάρια (40% πήγε στη μητέρα του Κάθριν, 40% στα τρία παιδιά του και 20% σε φιλανθρωπικές οργανώσεις για παιδιά). Τα δικαιώματα από το εμπορικό του σήμα σε κάθε είδους προϊόν αποφέρουν στο Michael Jackson Estate περίπου 200 εκατομμύρια δολλάρια κάθε χρόνο.
Οι δύο άνδρες περιγράφουν έναν πολύ ισχυρό δεσμό που τους ένωνε με τον predator Τζάκσον, ακόμα κι όταν έπαυαν να είναι πια οι «εκλεκτοί» και καινούρια αγοράκια έμπαιναν στη Neverland. Βλέποντας το ντοκιμαντέρ, αντιλαμβάνεσαι πόσο μαγεμένοι κι αδύναμοι (το ίδιο και, πολύ κρισιμότερο, οι γονείς τους) ήταν στο πλευρό του μεγαλύτερου σταρ στον κόσμο.
Οι αριθμοί είναι εκκωφαντικοί. Πάνω τους στήνεται το επιχείρημα της αντίθετης πλευράς που λέει ότι Ρόμπσον και Σέιφτσακ επαναφέρουν την υπόθεση για να κερδοσκοπήσουν. Άλλωστε και οι δύο στο παρελθόν είχαν ένορκα καταθέσει ότι ο Μάικλ Τζάκσον δεν τους είχε πειράξει ποτέ. Αμφότεροι το 1993 όταν ο τότε 13χρονος Τζόρνταν Τσάντλερ είχε κατηγορήσει τον MJ για σεξουαλική κακοποίηση (οι δύο πλευρές είχαν καταλήξει σε εξωδικαστικό συμβιβασμό έναντι 22 εκατομμυρίων δολλαρίων), μόνο ο Ρόμπσον το 2005 όταν ο 13χρονος καρκινοπαθής Γκάβιν Αρβίζο τον είχε πάει στα δικαστήρια για σεξουαλική παρενόχληση (ο Τζακσον αθωώθηκε).
«Τι άλλαξε;», ρωτάνε όλοι. Οι δύο άνδρες έχουν μερικές απαντήσεις στο ντοκιμαντέρ που εναπόκειται στην κρίση του καθενός να τις αξιολογήσει. Περιγράφουν έναν πολύ ισχυρό δεσμό που τους ένωνε με τον predator Τζάκσον, ακόμα κι όταν έπαυαν να είναι πια οι «εκλεκτοί» και καινούρια αγοράκια έμπαιναν στη Neverland (ανάμεσά τους κι ο Μόνος στο Σπίτι Μακόλεϊ Κάλκιν που ποτέ δεν έχει κατηγορήσει τον Τζάκσον για τίποτα). Ξεκαθαρίζουν ότι δεν έχουν ανακατευθεί οικονομικά με την εμπορική εκμετάλλευση του ντοκιμαντέρ, διεκδικούν όμως πια αποζημίωση από το Michael Jackson Estate. Βλέποντας το ντοκιμαντέρ, αντιλαμβάνεσαι πόσο μαγεμένοι κι αδύναμοι (το ίδιο και, πολύ κρισιμότερο, οι γονείς τους) ήταν στο πλευρό του μεγαλύτερου σταρ στον κόσμο. Βλέποντας την εκπομπή της Όπρα στο HBO, δεν μπορείς παρά να μην παρατηρήσεις ότι -ακούσια ή εκούσια- συμμετέχουν στη μετατροπή της τραγικής, όποια κι αν είναι η αλήθεια, ιστορίας τους σε σόου.
Γουέιντ Ρόμπσον, Νταν Ριντ, Τζέιμς Σέιφτσακ
Ραδιοφωνικοί σταθμοί σε Καναδά, Μεγάλη Βρετανία, Νέα Ζηλανδία κι άλλες χώρες στον κόσμο (στην Ελλάδα, ο Easy 97.2) ανακοίνωσαν ότι αφαιρούν τα τραγούδια του Wacko Jacko από το πρόγραμμά τους. Ξανακάνουμε την ίδια κουβέντα δηλαδή: διαχωρίζεται ο δημιουργός από το έργο του; Βγάζουμε από το συρτάρι τον Χάιντεγγερ και τους Ναζί, τον Σελίν και τον αντισημιτισμό, πιο πρόσφατα τον Γούντι Άλεν. Πιστεύω ότι σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει ένας εμπειρικός κανόνας. Αν κάποιος π.χ. έρθει σήμερα για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Μάικλ Τζάκσον, πιθανότατα θα επηρεαστεί και θα τον μπανάρει στη συνείδησή του. Σε όλους τους υπόλοιπους, που έχουμε κυριολεκτικά μεγαλώσει με τα τραγούδια του, το ίχνος δεν σβήνει. Κατ’ επέκταση, όπως έγραψε κι ο Alexis Petridis στον Guardian «ακόμα κι αν όλες οι streaming υπηρεσίες σβήσουν τον MJ και δεν μπορείς να τον βρεις στο ίντερνετ ολόκληρο, υπάρχουν 60 εκατομμύρια του Thriller εκεί έξω που δε γίνεται να εξαφανιστούν». Τα υπόλοιπα είναι μάλλον μάρκετινγκ.
Μάικλ Τζάκσον και Γουέιντ Ρόμπσον
Δύο αυθαίρετα συμπεράσματα: α) η συντριπτική πλειοψηφία των σκληροπυρηνικών fans του MJ δε θα αντέξει να δει ολόκληρο το doc και το πολεμά στο ίντερνετ χωρίς να έχει εικόνα, β) οι πιο ουδέτεροι, fans ή haters/ γονείς ή μη/ Αμερικάνοι ή όχι, πιθανότατα με το που τελειώνει το doc έχουν ήδη καταδικάσει τον Μάικλ Τζάκσον μέσα τους – τόσο δυνατό είναι και τόσο οριστικά απών εκείνος για να το αλλάξει. Ίσως λοιπόν, αντί να κάνουμε τους δικαστές, το Leaving Neverland είναι μια αφορμή για να σκεφτούμε ότι ποτέ δε θα είμαστε όλοι το ίδιο ίσοι απέναντι στο Νόμο. Ίσως γι’ αυτό τον έχουμε τόσο ανάγκη.