Ο συγκεκριμένος κύκλος σεμιναρίων απευθύνεται σε όσους επιθυμούν να προσεγγίσουν τη συγγραφή ως πράξη, ερχόμενοι σε επαφή με την εμπειρία δόκιμων συγγραφέων και δοκιμάζοντας παράλληλα οι ίδιοι τις δικές τους δυνάμεις. Τα δέκα μαθήματα φιλοδοξούν να καταστούν για τον ασκούμενο τόσο ένα εργαλείο μελέτης του είδους, όσο και ένας εύχρηστος «οδηγός χρήσης». Ο διδάσκων Κώστας Καβανόζης απαντά στις ερωτήσεις της Popaganda σχετικά με το σεμινάριο αλλά και την αξία της δημιουργικής γραφής.
Σε ποιους απευθύνεται ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής; Για χρόνια ήθελα να γράψω και πίστευα ότι δεν μπορώ. Ένιωθα πως αν είχα έναν άνθρωπο να με πάρει από το χέρι και να μου δείξει μερικά πράγματα, να μου πει «γράψε αυτό», τότε θα κατάφερνα να το κάνω. Πέρασε πολύς καιρός έως ότου αφήσω κατά μέρος τη μυθολογία της έμπνευσης και συνειδητοποιήσω την αξία της καθημερινής εργασίας. Νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να διαφεύγει από οποιοδήποτε σεμινάριο δημιουργικής γραφής. Και αυτό ακριβώς προσπαθώ να δείξω στα μαθήματά μου: την αξία της δουλειάς. Είναι πολύ σημαντικό να μάθει στην πράξη κάποιος τι θα πει πειθαρχία και συγγραφική καθημερινότητα. Τι θα πει να γράφεις και μετά να σβήνεις και μετά ξανά από την αρχή, τι θα πει να δουλεύεις εξαντλητικά το κείμενό σου χωρίς να βιάζεσαι για το αποτέλεσμα. Είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσει κανείς τις πραγματικές του προθέσεις, να μετρήσει τις αντοχές του αλλά και να αντιμετωπίσει στην πράξη δυσκολίες που μπορεί να φαντάζουν αξεπέραστες αρχικά, χωρίς εντέλει να είναι.
Πώς επιλέγετε στην εξ αποστάσεως διδασκαλία να αναπληρώσετε την εκ του σύνεγγυς επαφή και τριβή; Ξέρετε, καμιά φορά είναι και πλεονέκτημα να μην υπάρχει φυσική επαφή. Σε ένα σεμινάριο όπως το δικό μου, στο οποίο κανείς δεν γνωρίζει κανέναν προσωπικά, το βάρος κατ’ ανάγκη πέφτει στα γραπτά. Από αυτά ξεκινούμε και σε αυτά καταλήγουμε. Από την άλλη, το διαδίκτυο προσφέρει μια πληθώρα δυνατοτήτων την οποία δεν αφήνουμε ανεκμετάλλευτη. Εκτός από τις προγραμματισμένες διαδικτυακές συναντήσεις μας, η επαφή μου με τους συμμετέχοντες είναι διαρκής και δεν έχει ωράρια. Συχνά επίσης, με αφορμή πάντα τα κείμενα, αναπτύσσεται μέσα στους κόλπους της ομάδας διάλογος ο οποίος συνεχίζεται και εκτός του πλαισίου των μαθημάτων. Η μέχρι τώρα εμπειρία μου έχει δείξει ότι η όλη διαδικασία είναι εξαιρετικά αποτελεσματική.
Τι κερδίζετε ο ίδιος ως συγγραφέας κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου δημιουργικής γραφής; Ερχόμενος σε επαφή με ανθρώπους που κατά κανόνα βρίσκονται στα πρώτα τους βήματα, επιστρέφω διαρκώς στα σημαντικά. Σε αυτά που δίνουν προσανατολισμό από την πρώτη κιόλας στιγμή στο μακρύ συγγραφικό ταξίδι, σε όσα οφείλει κανείς να μην ξεχνάει ποτέ, αν θέλει να συνεχίσει να ταξιδεύει συνεχώς σε καινούργια μέρη ή, έστω, να επιστρέφει στα ίδια αλλά με καινούργια κάθε φορά ματιά. Το γνωρίζω και από την εμπειρία μου του καθηγητή φιλολόγου στη Μέση Εκπαίδευση: η ματιά είναι το παν και νιώθω ότι μου προσφέρεται με μεγάλη γενναιοδωρία από όσους συμμετέχουν στα μαθήματα. Είναι ένα από τα σημαντικότερα κίνητρά μου για να συνεχίζω να διδάσκω.
Πότε ως διδάσκων νιώθετε ότι το κείμενο ενός συμμετέχοντα στο σεμινάριο σας κάνει ευτυχισμένο; Όταν διαπιστώνω διαβάζοντάς το πώς ο συγγραφέας του κατάφερε να ανακαλύψει κάτι καινούργιο. Ωθώ εμμονικά όσους συμμετέχουν να παλεύουν με τα κείμενά τους ξανά και ξανά. Να μην τα λυπούνται. Συχνά συναντώ αντιδράσεις, και τότε επιμένω ακόμα περισσότερο. Είναι πολύ δυνατή η στιγμή που συνειδητοποιείς ότι οι λέξεις ενός κειμένου επιτέλους απέκτησαν λόγο ύπαρξης και δυνατούς μεταξύ τους δεσμούς, ότι βρήκαν την αλήθεια τους και βγήκαν έξω απ’ τον εαυτό τους για να την πουν.
Ποια μέθοδο ακολουθείτε στα e-learning σεμινάρια μυθιστορήματος του Ianos; Ποια είναι η δομή των μαθημάτων; Το σεμινάριo μου έχει τον τίτλο «Μυθιστόρημα – Από την πρώτη ύλη στο έργο τέχνης». Το υλικό των μαθημάτων, κατανεμημένο σε δέκα ενότητες, ανεβαίνει ανά εβδομάδα σε ηλεκτρονική πλατφόρμα. Για πρακτικούς καθαρά λόγους, καθώς η συγγραφική εργασία είναι προφανώς ενιαία και αδιαίρετη, η κάθε ενότητα εξετάζει και ένα διαφορετικό συστατικό στοιχείο του μυθιστορήματος: την πλοκή, το σκηνικό (χώρο και χρόνο), τον αφηγητή και την οπτική γωνία της αφήγησης, τους χαρακτήρες, τη γλώσσα και το ύφος κ.λπ. Σχετικά λογοτεχνικά κείμενα, καθώς επίσης και κείμενα με τοποθετήσεις συγγραφέων αλλά και θεωρητικών του είδους συνοδεύουν τις σημειώσεις, ενώ το υλικό συμπληρώνεται με την ανάρτηση δειγμάτων από την προσωπική μου συγγραφική εργασία: πώς ήταν αρχικά ένα κείμενο και ποια τα στάδια επεξεργασίας του, πώς «συνελήφθη» και εν συνεχεία δομήθηκε ένας χαρακτήρας, πώς και γιατί ένα κείμενο εγκαταλείφθηκε. Το μάθημα ολοκληρώνεται με την άσκηση που το συνοδεύει, σχετική πάντα με τα όσα έχουν προηγουμένως εξεταστεί.
Τελικά η λογοτεχνική γραφή διδάσκεται; «Ω, εσείς, που δεν σας διδάσκει ένας δάσκαλος!», γράφει κάπου (το παραθέτω από μνήμης) ο Σοπενχάουερ. Η συγγραφή παραμένει στην ουσία της μια σκοτεινή μαθητεία. Οι κανόνες που τη διέπουν συνοψίζονται στο τρίπτυχο δουλειά, αφοσίωση, μελέτη. Αλλά δάσκαλοι γι’ αυτά δεν υπάρχουν. Τα σκαλιά, ωστόσο, της δημιουργίας από τη χειρωνακτική τους τουλάχιστον πλευρά, είναι δυνατόν να προσπελαστούν. Ο όγκος δουλειάς ενός συγγραφέα μπορεί να μελετηθεί. Οι τεχνικές και οι στρατηγικές του επίσης. Σε αυτό στοχεύει το σεμινάριο: να προβληθεί, μέσα από τα λόγια των ίδιων τις περισσότερες φορές, η εμπειρία καταξιωμένων συγγραφέων, ενώ παράλληλα οι συμμετέχοντες καλούνται να συνειδητοποιήσουν και εν συνεχεία να δοκιμάσουν στην πράξη τις δικές τους δυνάμεις. Το μεγαλύτερο κέρδος θα είναι να αντιληφθεί κανείς τι πάει να κάνει, να υποψιαστεί δηλαδή το μέγεθος, τη σκληρότητα αλλά και τη γοητεία της διαδρομής στο κατώφλι της οποίας βρίσκεται.