Ο Φάρος, ή το Μακρύ Ταξίδι της Νύχτας μέσα στη Μέρα
Από παιδί, δεν μπορούσα να καταλάβω σε τι πιστεύουν εκείνοι που πιστεύουν. Η έννοια του παρεμβατικού Θεού -η μόνη εκδοχή πίστης που θα είχε κάποιο νόημα- μου φαινόταν αδιανόητη. Ένιωθα ότι, ναι, σίγουρα υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από μας -ήταν απλό, αρκούσε να σηκώσω τα μάτια μου προς τον έναστρο θόλο τις νύχτες του καλοκαιριού- αλλά ήμουν -και είμαι- βέβαιος ότι αυτό το κάτι δεν ασχολείται μαζί μας. Σίγουρα όχι μαζί μου.
Κι αν δεν μπορούσα να πιστέψω ότι υπάρχει στον ουρανό κάτι που θα προστρέξει σε βοήθειά μου την κρίσιμη στιγμή, με συγκινούσε η Μεγάλη Παρασκευή και το Γλυκύ μου Έαρ, ακολουθούσα με κατάνυξη τον Επιτάφιο -ιδίως αν είχε Φιλαρμονική με πένθιμα εμβατήρια- και στο Χριστός Ανέστη προσδοκούσα κι εγώ, έστω και φευγαλέα, Ανάσταση νεκρών.
Ήμουν, είμαι ακόμα, ένας απ’ αυτούς που περιγράφει ένα αγαπημένο μου ποίημα του Εμπειρίκου, Πυρσός Λαμπρός του Υπερτάτου Φαροδείκτου: «Όλοι μας άπιστοι, μα όλοι μας για πίστη διψασμένοι».
Τι γυρεύω λοιπόν εγώ, ένας άθεος, ελπίζων αλλά όχι πιστεύων, με ένα έργο που στην πρώτη του σκηνική οδηγία περιγράφει τον τοίχο με την εικόνα του Χριστού; Τι είναι αυτό που με διαπερνά, όταν ανοίγει η πόρτα αυτού του υπογείου για να μπει το μεταφυσικό;
Την απάντηση τη βρήκα, χωρίς να το ξέρω, ψάχνοντας για τον ελληνικό τίτλο του έργου. Ο αγγλικός τίτλος, The Seafarer (ο Ναυτικός), είναι δανεισμένος από ένα ομώνυμο ποίημα ανωνύμου, γραμμένο σε αρχαία Αγγλικά, στα μέσα του 8ου αιώνα μ.Χ., όπου ένας ναυτικός μιλάει στους στεριανούς για τις οδύνες της ζωής στη θάλασσα και προσεύχεται στον Θεό. Η τελευταία του λέξη είναι Αμήν.
Κι όμως, στο έργο δεν υπάρχουν ναυτικοί, μόνο ένας απ’ τους ήρωες δούλευε κάποτε σε ψαρόβαρκες. Όλοι τους βέβαια ξέρουν απ’ οδύνες, όχι της θάλασσας, αλλά της στεριάς, ξέρουν καλά την αποτυχία και τη ματαίωση.
Ο τέσσερις γλυκύτατοι αλητάμπουρες του έργου -ο πέμπτος είναι κυριολεκτικά άλλου παπά Ευαγγέλιο- έχουν αποτύχει σε όλα, εκτός από την ικανότητά τους να παραμείνουν μαζί. Αυτό που αναζητούν, αυτή τη βραδιά της παραμονής των Χριστουγέννων, με την καταιγίδα να θριαμβεύει και τα μπουκάλια να αδειάζουν το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο, είναι μια τελευταία ευκαιρία να ξεφύγουν απ’ τα λάθη τους και το παρελθόν τους.
Τίτλος Ο Ναυτικός σ’ ένα έργο που δεν έχει ναυτικούς μοιάζει παραπλάνηση, αλλά δεν είναι. Είναι παραβολή. Το ίδιο το έργο είναι μια τρυφερή παραβολή για την εξιλέωση και τη λύτρωση. Κι όπως μας ταξιδεύει, μέσα απ’ τη θύελλα, μέχρι το επόμενο πρωί, το πρωί των Χριστουγέννων, είναι στην ουσία μία πορεία αντίθετο από κείνη στο έργο του Ο’Νηλ, ένα μακρύ ταξίδι της νύχτας μέσα στη μέρα.
Έψαχνα λοιπόν να βρω έναν ελληνικό τίτλο που θα κρατούσε ανέπαφη την αίσθηση αυτής της παραβολής. Εξάντλησα όλη τη ναυτική ορολογία και τίποτα δεν λειτουργούσε. Ώσπου ξαφνικά μου χτύπησε την πόρτα η απλή ιδέα: Ο Φάρος. Λειτουργούσε ως ναυτικός όρος, λειτουργούσε ως παραβολή. Ακόμα και τα σύμφωνα των δύο λέξεων είναι ίδια. Και δεν το βρήκα ψάχνοντας σε όρους ναυτικούς, αλλά όταν θυμήθηκα το παραπάνω ποίημα. Εκεί, στο τέλος μιας βραδιάς γεμάτης με σχέδια, αγωνία και προσμονή, κάποιος ανοίγει ένα παράθυρο κι ο αφηγητής φωνάζει: «Όχι! Όχι! Δεν βρίσκεται η χαρά στην άλλη όχθη μόνον! Είναι εδώ, μεσ’ στις ψυχές μας, μέσα σε τούτες τις καρδιές, είναι παντού για όσους μπορούν να σπάσουν τα δεσμά των, αφού και μέσα μας ο ήλιος ανατέλλει και δείχνει την πορεία μας παντού όπου πηγαίνει, φως εκ φωτός αυτός, πυρσός λαμπρός του υπερτάτου φαροδείκτου, που όλοι τον παραλείπουν οι άλλοι, του φαροδείκτου, σύντροφοι, που είναι ο ουρανός!»
Ο Μακφέρσον -Ιρλανδός και Καθολικός, μην το ξεχνάμε- αγαπάει τους ήρωές του και μας κάνει να τους αγαπήσουμε κι εμείς. Αν η ζωή είναι ένα ταξίδι όπου όλοι ξέρουμε το τέλος, αξίζει να το κάνουμε μαζί. Κι αν αυτοί οι άνθρωποι, που έχουν αποτύχει σε όλα, δουλειά, έρωτα, σχέσεις, αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία, τότε την αξίζουμε κι εμείς. Για να μπορέσουμε όμως να ταξιδέψουμε μέσα σ’ αυτή τη θάλασσα από αποτυχίες, πόνους, ματαιώσεις και δυσκολίες, για να μπορέσουμε εν ολίγοις να ζήσουμε, όλοι μας χρειαζόμαστε ένα φως να μας καθοδηγεί. Όλοι μας έχουμε ανάγκη έναν Φάρο.
Για άλλους είναι ο Χριστός. Για μένα είναι ο ήλιος.