Florence Χρηστάκη
Xαρακτική. Μια μάλλον παραγνωρισμένη τέχνη- μήτρα, για αιώνες αθόρυβα στην υπηρεσία διάδοσης της γνώσης και των προοδευτικών ιδεών (ακόμη και η τυπωμένη το 1797 στη Βιέννη Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, που τυχαία συνάντησα προ ημερών στο Μέγαρο Εϋνάρδου, έργο της χαρακτικής είναι), αλλά και μια τέχνη πεδίο προσωπικών πειραματισμών καλλιτεχνών, όπως ο Rembrant, ο Goya κι ο Picasso, όπως μας θυμίζει ο διευθυντής του τομέα χαρακτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Μιχάλης Αρφαράς και επιμελητής της έκθεσης πανόραμα της σύγχρονης χαρακτικής τέχνης στη χώρα στο παράρτημα του Μουσείου Ηρακλειδών στον πεζόδρομο της Απ. Παύλου στο Θησείο ( σε συνεργασία με την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας , έως τις 18 Σεπτεμβρίου).
Στη Σύγχρονη Χαρακτική Τέχνη από την Αθήνα, όπως είναι ο πλήρης τίτλος της, παρουσιάζονται περισσότερα από πενήντα έργα οκτώ εικαστικών που ζουν κι εργάζονται στην Αθήνα, των Ζαχαρία Αρβανίτη, Δέσποινας Κοταλακίδου, Kati Mahrt, Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου, Άκη Πειρουνίδη, Μιλτιάδη Πεταλά, Νίκου Σταυρακαντωνάκη και Florence Χρηστάκη. «Στις αρχές του 21ού αιώνα, που η ηλεκτρονική εκτύπωση αντικατέστησε τις συμβατικές εκτυπωτικές τεχνικές, η Χαρακτική επέστρεψε, αμετάκλητα πλέον, στα εργαστήρια των καλλιτεχνών. Έτσι, η χαρακτική εικόνα γνώρισε μια αναγέννηση ως αυθεντική μορφή εικαστικής δημιουργίας»,σημειώνει ο Αρφαράς. «Σύγχρονοι καλλιτέχνες –προσθέτει- χρησιμοποιούν τις χαρακτικές εκφραστικές μεθόδους και τεχνικές για τη δημιουργία πρωτότυπων έργων, τα οποία συχνά υπάρχουν σε ελάχιστο αριθμό αντιτύπων ή είναι μοναδικά».
Πολλοί μπορεί να αναρωτηθούν τι ακριβώς είναι η χαρακτική και πώς διαφοροποιείται απ΄τη ζωγραφική. «Κυρίως στο ότι ο καλλιτέχνης δημιουργεί την μήτρα από την οποία θα τυπωθεί στη συνέχεια το έργο στο χαρτί. Το σύγχρονο χαρακτικό έργο προέρχεται συχνά από συνδυασμό τεχνικών, επομένως και από περισσότερες της μίας μήτρες. Κάθε χαρακτικό έργο αντιπροσωπεύει και μία συνομιλία με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκάστοτε τεχνικής που χρησιμοποιήθηκε για την δημιουργία του. Το εικαστικό αποτέλεσμα υπάρχει λοιπόν συχνά σε έναν αριθμό αυθεντικών έργων, τα οποία είναι υποχρεωτικά υπογεγραμμένα και αριθμημένα από τον ίδιο τον δημιουργό».
Η δυνατότητα ύπαρξης μιας σειράς αυθεντικών χαρακτικών, καταστεί τις έντυπες αυτές εικόνες κατά πολύ φθηνότερες των ζωγραφικών. «Στην εποχή της οικονομικής λιτότητας που χαρακτηρίζει την σύγχρονη ελληνική οικονομία», επισημαίνει ο Μ. Αρφαράς, «η χαρακτική παρέχει την δυνατότητα δημιουργίας συλλογών ποιοτικών έργων σε προσιτές τιμές. Αυτός είναι και ένας λόγος που η χαρακτική βρίσκεται πάντα στο ενδιαφέρον των φίλων της Τέχνης». Ο δεύτερος λόγος είναι, προσθέτει, ότι σε μια περίοδο που τα εικαστικά αποκτούν όλο και περισσότερο «χαρακτήρα κοινωνιολογικής αντιπαράθεσης με την μορφή πολυδιάστατων εγκαταστάσεων και θεατρικών δρώμενων, έρχεται η αισθητικά και τεχνολογικά ανανεωμένη Χαρακτική να προσφέρει ποιοτικές εικαστικές εικόνες, οι οποίες λειτουργούν σαν κάθαρση από τον ωκεανό των φτηνών εικόνων γρήγορης κατανάλωσης που μας πνίγει καθημερινά».
«Η χαρακτική είναι η έντυπη Τέχνη στην καθαρά εικαστική μορφή της,συνοψίζει, απαλλαγμένη από κάθε είδους εμπορικής χρήσης και σκοπιμότητας». Ιστορικά η χαρακτική ενσάρκωσε για αιώνες, παράλληλα με την τυπογραφία, «το πλέον δυναμικό μέσο διάδοσης προοδευτικών ιδεών, ενώ παράλληλα υπήρξε το κρυφό πεδίο των πιο προσωπικών πειραματισμών μεγάλων καλλιτεχνών, όπως του Dürer, του Rembrant, του Goya, του Picasso και πολλών νεωτέρων, όπως των καλλιτεχνών της pop art».
Η νέα αντιμετώπιση της Χαρακτικής είχε σαν αποτέλεσμα «την δημιουργία μιας σειράς ειδικευμένων εκθεσιακών χώρων και μπιενάλε Χαρακτικής, αλλά και ένα κοινό συλλεκτών με τις απαιτούμενες ειδικές γνώσεις, σχετικά με την χαρακτική αισθητική, την τεχνική και την αυθεντικότητα των έργων. Μία παράλληλη εξέλιξη γνώρισε και το αυθεντικό βιβλίο (artist book) διαθέτοντας πλέον έναν μεγάλο αριθμό ειδικευμένων καλλιτεχνών και συλλεκτών σε παγκόσμιο επίπεδο».
Η Χαρακτική γεννήθηκε μαζί με την τυπογραφία την ιστορική εποχή της ευρωπαϊκής Αναγέννησης. «Την στιγμή δηλαδή που δημιουργήθηκαν οι απαιτούμενες βάσεις για την διάδοση του Ουμανισμού σε όλον τον λατινικό κόσμο. Ο ελληνικός κόσμος ήταν τότε κάτω από τον οθωμανικό ζυγό και ήλθε πολύ αργότερα σε επαφή με την Χαρακτική». Αυτός ίσως είναι και ο κύριος λόγος, εκτιμά ο Αρφαράς, που η χαρακτική δεν απέκτησε στην Ελλάδα την πολιτιστική παράδοση της Ζωγραφικής. «Η έντυπη τέχνη ακολούθησε όμως μια παράλληλη αισθητική και τεχνολογική εξέλιξη με τις άλλες εικαστικές τέχνες».
Η έκθεση στο Μουσείο της Ηρακλειδών αποτελεί ένα χορταστικό αφιέρωμα στην τέχνη της χαρακτικής, την αυθεντική μάνα της έντυπης τέχνης, αλλά και στην «μαγεία που τυλίγει αυτή την τόσο παλιά και πάντα νέα εικαστική έκφραση. Το Μουσείο Ηρακλειδών διαθέτει άλλωστε έναν μεγάλο αριθμό χαρακτικών έργων διεθνώς καταξιωμένων καλλιτεχνών. Η χαρακτική συλλογή του εμπεριέχει από ασπρόμαυρες ξυλογραφίες και λιθογραφίες του Escher, μέχρι έγχρωμες μεταξοτυπίες του Vasarely. Μία έκθεση εγχώριας χαρακτικής παραγωγής πιστεύω ότι συμπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο την συστηματική ενασχόληση του Μουσείου με αυτή την ιδιαίτερη εικαστική μορφή τέχνης».
Το σκεπτικό της έκθεσης ήταν η «παρουσίαση ενός αντιπροσωπευτικού μέρους του μεγάλου εκφραστικού φάσματος αισθητικής και τεχνικών που χαρακτηρίζει την σύγχρονη Χαρακτική στην Αθήνα και τους δημιουργούς της». Ο Μ. Αρφαράς μας συστήνει με το έργο τους: «Ο Ζαχαρίας Αρβανίτης, Ομότιμος Καθηγητής της ΑΣΚΤ (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), χρησιμοποιεί την Μονοτυπία σαν βασικό εκφραστικό του μέσο», τονίζει ο Μ. Αρφαράς.
Μοναδικά είναι και τα χαρακτικά του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου, αν και δημιουργούνται με μία από τις πλέον κλασσικές τεχνικές, αυτή της Χαλκογραφίας και ιδιαίτερα της ξηρής χάραξης. Συχνά ο Παπαμιχαλόπουλος ολοκληρώνει τις συνθέσεις με φύλλα χρυσού, τα οποία χαρίζουν στις εικόνες του μια μνημειακή αύρα. Αντιθέτως, ο Μιλτιάδης Πεταλάς χειρίζεται την Χαλκογραφία, αλλά και την Ξυλογραφία, στις πλέον καθαρές μορφές τους.
Η Δέσποινα Κοταλακίδου χρησιμοποιεί επίσης την Χαλκογραφία, φθάνοντας όμως σε εντελώς άλλα αισθητικά αποτελέσματα. Τα έργα της είναι πολύχρωμα και χαρακτηρίζονται από μια ζωγραφική διάθεση.
Η Florence Χρηστάκη δημιουργεί, επίσης με την τεχνική της Χαλκογραφίας ιδιαίτερα προσωπικούς κόσμους, που βρίθουν από μικρές ανθρώπινες φιγούρες. Την ασπρόμαυρη σύνθεση ολοκληρώνει με έγχρωμα επίπεδα σχέδια που δημιουργεί με την τεχνική του Pochoir.
Έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο της έντυπης τέχνης αντιπροσωπεύουν οι Μεταξοτυπίες του Άκη Πειρουνίδη, ο οποίος υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα καθηγητής της Μεταξοτυπίας στην ΑΣΚΤ. Η Kati Mahrt συμπεριλαμβάνει επίσης την Μεταξοτυπία στις συνθέσεις της, που χαρακτηρίζονται από την συνύπαρξη των πλέον διαφορετικών μεταξύ τους εικαστικών εκφραστικών μέσων. Στα έργα της συχνά συνεργάζονται η Μεταξοτυπία και η Λιθογραφία με την πειραματική Υψιτυπία.
Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες των οποίων το έργο βασίζεται μονόπλευρα στην ευρωπαϊκή χαρακτική παράδοση, βρίσκεται ο Νίκος Σταυρακαντωνάκης. Επειδή ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί σαν κύριο εκφραστικό μέσο την Ξυλογραφία,η οποία στηρίζεται ισοδύναμα στην ευρωπαϊκή και την ασιατική χαρακτική παράδοση, δημιουργεί συνθέσεις που αφομοιώνουν και τις δύο αυτές παραδόσεις».
Η ΑΣΚΤ (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) αποτελείται από τέσσερεις Τομείς, την «Ζωγραφική», την «Γλυπτική», την «Χαρακτική» και την «Ιστορία και Επιστήμη της Τέχνης». «Πίσω από αυτές τις ιστορικές πλέον ονομασίες υπάρχουν ολοκληρωμένες δομές σπουδών με εξειδικευμένη εργαστηριακή υποστήριξη», διευκρινίζει ο συνομιλητής μας. «Ο Τομέας «Χαρακτική» αποτελείται από τα σπουδαστικά εργαστήρια «Χαρακτική και έντυπη Τέχνη», «Εικονογράφηση, Comic/Animation», «Γραφικές Τέχνες, Τέχνη του βιβλίου», «Φωτογραφία». Επειδή ακριβώς ο Τομέας προσφέρει ένα τόσο ευρύ πεδίο γνώσεων, ενδιαφέρει φυσικά και έναν μεγάλο αριθμό νέων σπουδαστών».
Πριν 3 χρόνια ο τότε πρύτανης της ΑΣΚΤ της έδινε ένα χρόνια ζωής. Με τις αιματηρές περικοπές στην τακτική επιχορήγηση μετά την επιβολή των Μνημονίων πώς καταφέρνει και επιβιώνει ο κορυφαίος θεσμός; «Τα καταφέρνουμε γιατί γίνεται μια συνεχής προσπάθεια παροχής ποιοτικής εικαστικής εκπαίδευσης παρά την φανερά ανεπαρκή χρηματοδότηση σε όλα τα επίπεδα», συνοψίζει ο διευθυντής του τομέα χαρακτικής, που όπως κι οι διευθυντές των υπόλοιπων τομέων εργάζεται εκτός ωραρίων με αυταπάρνηση για να διασωθεί η Καλών Τεχνών, σε πείσμα της διάλυσης του Ελληνικού Πανεπιστημίου .
