H ταινία χρησιμοποιεί τον όρο αποδημία για να μιλήσει για τη μετανάστευση, τον εγκλεισμό, τη στασιμότητα ως κατάσταση μίας δύναμης που οδηγεί στην κίνηση, στη δημιουργία και στην Αποδημία ως σωτηρία όχι όμως ως φυγή.
“Στον Θεαίτητο του Πλάτωνα, ο Σωκράτης παρομοιάζει την ανθρώπινη ψυχή με κλουβί μέσα στο οποίο οι γνώσεις είναι πουλιά που πετούν. Ο άνθρωπος γεννιέται με το κλουβί άδειο και καθώς μεγαλώνει συλλέγει πουλιά-γνώσεις που μπαίνουν στο κλουβί για μελλοντική χρήση. Όταν χρειαστεί μια γνώση, με το χέρι προσπαθεί να τη πιάσει – κάποιες φορές όμως συλλαμβάνει λάθος πουλί. Η Ορνιθολογία χρησιμοποιεί τον όρο “Zugunruhe” για να περιγράψει την ταραχώδη, ανυπόμονη συμπεριφορά των πουλιών πριν τη μετανάστευση, που παρουσιάζεται σε ελεύθερα αλλά και έγκλειστα πουλιά. Οι δύο αυτές εικόνες – τα πουλιά σαν κάτοικοι της ανθρώπινης ψυχής/κλουβί και η ταραχή του φυλακισμένου πτηνού που θέλει να αποδράσει αποτέλεσαν το έναυσμα για την Αποδημία: Ένα σμήνος πουλιών κυκλώνει και κινεί ένα όχημα-κλουβί, αναζητώντας τη φυγή από μια εγκαταλελειμμένη, μισοτελειωμένη πόλη, με δρόμους που διακόπτονται από θραύσματα αποκαθηλωμένων ανδριάντων. Τα χέρια αυτά είναι ταυτόχρονα η αναζήτηση της γνώσης άλλα και οι ξεπερασμένοι ήρωες-ηγέτες που αρνηθήκαμε αλλά συνεχίζουν να μας κυνηγούν ενώ η Ευρώπη μοιάζει να αποσυντίθεται,η ταινία παρουσιάζει ένα πορτρέτο της Αθήνας” λέει η Κατερίνα Αθανασοπούλου.
Πώς αντιλαμβάνεσαι την έννοια της “αποδημίας” ζώντας στο Λονδίνο; Πώς μεταφέρθηκε αυτό στη ταινία σου;
Η προσωπική εμπειρία μου ήταν πολύ διαφορετική, έφυγα για να κάνω ένα μεταπτυχιακό το 2000, όταν τα πράγματα πήγαιναν καλά στην Ελλάδα και δίχως πρόθεση να μείνω έξω. Διάλεξα την Αγγλία για την παράδοση που είχε στο Animation, το βίντεο, τα εικαστικά. Φεύγοντας σαν φοιτητής έχεις μια σχετική αθωότητα, ζεις στο τώρα, κάτι πολύ διαφορετικό από τους τόσους ανθρώπους που σήμερα φεύγουν για να βρουν δουλειά, χωρίς να θέλουν να αφήσουν πίσω τους αγαπημένους. Είναι μια μετανάστευση που είχαμε αφήσει στο παρελθόν, με τα τρένα και τα καράβια για Αμερική και Γερμανία. Ποιος θα φανταζόταν ότι θα επέστρεφε σαν επιλογή; Όταν η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με προσέγγισε για να συμμετέχω στους Εικαστικούς Διαλόγους με θέμα την Μετανάστευση και την Οικονομική Κρίση, η αρχική ιδέα ήταν ένα τρένο με πουλιά που διασχίζει μια ερημωμένη πόλη. Γνωρίζοντας ότι οι Εικαστικοί Διάλογοι θα παρουσιάζονταν στο Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνα, βρήκα καίρια την ιδέα που παρουσιάζεται στον Θεαίτητο του Πλάτωνα, ότι η ψυχή είναι κλουβί με πουλιά-σκέψεις. Γεννιόμαστε με το κλουβί άδειο, συλλέγουμε γνώσεις-πουλιά και όταν χρειάζεται βάζουμε το χέρι και πιάνουμε μια, κάποιες φορές την λανθασμένη μιας και τα πουλιά παραμένουν ανυπότακτα. Γι’ αυτό και τα χέρια επιτίθενται στο τρόλεϊ-κλουβί στην Αποδημία, εμπνευσμένα από τον Αγγελόπουλο. Στους δύο μήνες που έκανα την ταινία, η αρχική ιδέα ωρίμασε: Το όχημα έγινε τρόλεϊ, καθαρά αστικό και βασισμένο στα κίτρινα τρόλεϊ που θυμάμαι. Τα πουλιά έπαψαν να είναι έγκλειστα, κυκλώνουν και κινούν το κλουβί όχι απλώς ακολουθώντας αλλά εθελούσια. Η Μετανάστευση σαν αποχαιρετισμός, από μια πόλη αφημένη και ατελείωτη, βασισμένη στην εικόνα τόσων γιαπιών που έμειναν κλουβιά όταν η Οικοδομή σταμάτησε.
Πώς βιώνεις τη κοινωνικο-πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και τι μήνυμα ήθελες να μεταφέρεις μέσα από τη ταινία σου;
Μιας και η οικογένεια μου και οι φίλοι μου ζουν στην Ελλάδα, είναι μια κατάσταση που ακούω και νιώθω καθημερινά. Όταν γυρνώ και βλέπω τα κλειστά μαγαζιά, τα μέρη όπου γύριζα σαν φοιτήτρια να έχουν ερημώσει, τον κόσμο θλιμμένο και αγριεμένο μου φαίνεται σαν κακό όνειρο. Αυτό που με φοβίζει είναι η έλλειψη ελπίδας και ο νεο-συντηρητισμός. Ειδικά με την άνθιση της Χρυσής Αυγής τα πράγματα ήταν πολύ σκοτεινά. Παρότι υπήρξαμε και ξαναγινόμαστε μετανάστες, δεν μάθαμε να ζούμε μαζί με τους ανθρώπους που ήρθαν.
Τι σημαίνει το βραβείο Lumen για σένα;
Ήταν πολύ μεγάλη χαρά και τιμή, ειδικά ανάμεσα σε τόσο διαφορετικές πλατφόρμες, φωτογραφίες, παιχνίδια, εγκαταστάσεις. Το Animation έχει συσχετιστεί δυστυχώς με το κινούμενο σχέδιο για παιδιά, και ενώ έχουν υπάρξει πρωτοπόροι καλλιτέχνες από τις αρχές του 20ου αιώνα, ο χώρος της Τέχνης πήρε αρκετό καιρό για να το δεχτεί σαν μέσο. Επίσης, το ψηφιακό Animation δέχτηκε αρχικά βολές από τον χώρο του φιλμ, που το είδε σαν αντίπαλο. Για μένα ένα εικαστικό μέσο δεν περιέχει αξία από μόνο του, αλλά είναι ένα μολύβι που μπορεί να σχεδιάσει ή να λύσει ένα σταυρόλεξο. Γι’ αυτό το Lumen Prize που επικεντρώνεται σε τέχνη γεννημένη ψηφιακά, έχει ένα χαρακτήρα ανοιχτό και θετικά ριψοκίνδυνο. Σε προσωπικό επίπεδο, η Αποδημία λόγω του βραβείου έχει ιδωθεί από ακόμα περισσότερους θεατές απ’ όλο το κόσμο, πολλοί από τους οποίους μου στέλνουν μηνύματα ότι καταλαβαίνουν περισσότερο την Ελληνική Κρίση.
Ποιο ρόλο έπαιξε στη καριέρα σου το γεγονός ότι ζεις μόνιμα στο εξωτερικό και πώς αυτό επηρέασε τη καλλιτεχνική σου δουλειά;
Όταν ήρθα στην Αγγλία, υπήρχε ακόμα καλή χρηματοδότηση στον χώρο του πειραματικού Animation. Τα πράγματα άλλαξαν τα τελευταία χρόνια, αλλά ευτυχώς υπάρχουν ακόμα οργανισμοί και ιδιώτες που αγαπούν αυτό τον χώρο και συνεχίζουν να προσπαθούν. Γι’ αυτό και παραμένω ενεργή, συνεχίζοντας να κάνω ταινίες χωρίς να περιμένω να μου ανατεθεί έργο, δοκιμάζοντας καινούργιες ιδέες και παράγοντας πειραματικές εικόνες.
Τι σε ελκύει στο κινηματογράφο και στο animation ως μέσο και γιατί πιστεύεις ότι σε κέρδισε ως μέσο έκφρασης;
Το Animation για μένα είναι ζωγραφική και γλυπτική στο χρόνο. Πέρα από τα όρια της απεικόνισης του πραγματικού κόσμου, επιτρέπει στον θεατή μια εμπειρία βαθιά αισθησιακή. Η κινούμενη εικόνα έχει ζωή, περιέχει και δημιουργεί δικό της χρόνο, διεισδύει σε διαφορετικούς κόσμους. Κάνοντας κινούμενες εικόνες από την αρχή, σχεδιάζοντας τις, χτίζοντας και κινώντας τις, μπορώ η ίδια να μπαίνω μέσα στο έργο μου, που είναι ίσως η εντονότερη εμπειρία που μπορεί να ζήσει ένας καλλιτέχνης. Όταν έκανα την πόλη της Αποδημίας, έβαλα μια κάμερα να κινείται και είδα πλάνα σαν να ταξίδευα μέσα σ’ ένα τοπίο πραγματικό. Για πρώτη φορά βρισκόμουν μέσα σε μια ταινία που είχα κάνει η ίδια. Με ενδιαφέρει μια ψηφιακή τέχνη που παραμένει χειροποίητη, που γεννιέται από πειραματισμό και αγκαλιάζει τα λάθη, με σκονισμένες γωνίες και απανωτές εκπλήξεις.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα και στόχοι σου;
Εχω ιδέες για τις ταινίες μικρού μήκους, που αυτό τον καιρό γραφω και ξεκινώ να πειραματίζομαι. Θα ήθελα πάρα πολύ να παρουσιάσω καινούργια δουλειά στην Ελλάδα, σαν ταινία ή σαν εγκατάσταση που χρησιμοποιεί κινούμενη εικόνα (Animation Installation).
Στην Ελλάδα η Κατερίνα Αθανασοπούλου συμμετείχε με την ταινία της Engine Angelic στη Biennale 3 της Θεσσαλονίκης το 2011. H Αποδημία έγινε για τους Εικαστικούς Διαλόγους της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών και οι ταινίες της έχουν παρουσιαστεί στο φεστιβάλ Ανιμασύρος, στην Πλατφόρμα Βίντεο, στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Θεσσαλονίκης, στο Αthens Video Art Festival, και στο Animacall της Θεσσαλονίκης.