Να, λοιπόν, που τελικά είδαμε την Ισορροπία του Nash

Κάτω από την απαίτηση και την εντονότατη πίεση του καλλιτεχνικού, κυρίως, κόσμου, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Στάθης Λιβαθινός συναίνεσε, και η τελευταία προγραμματισμένη παράσταση του έργου που αποτέλεσε πέτρα του σκανδάλου την τελευταία εβδομάδα πραγματοποιήθηκε μέσα σε ατμόσφαιρα αληθινά πανηγυρική. Ήταν μια μικρή νίκη της ελευθερίας του λόγου, μέσα σε μια χώρα όπου τα τελευταία χρόνια μόνο ήττες και απογοητεύσεις έχουμε δοκιμάσει. Το πάθος κι η παρησσία όλων των συντελεστών της παράστασης έπαιξε επίσης μεγάλο ρόλο. Απέδειξαν πως είναι άνθρωποι με το θάρρος της γνώμης τους και αληθινοί καλλιτέχνες.

Εφόσον έχω πάρει θέση δημοσία πάνω στο ζήτημα του κατεβάσματος της παράστασης, θεωρώ υποχρέωσή μου να αναγνωρίσω το εξής: χωρίς καθόλου να απαλύνει τη βαριά του ευθύνη για το γεγονός, η σημερινή, έμμεση έστω, αποδοχή από το Στάθη Λιβαθινό του σφάλματός του, αποτελεί έντιμη πράξη που οφείλει να του αναγνωριστεί. Διάβολε, έχει γίνει τόσο σπάνιο το να παραδέχεται κανείς το λάθος του, που θεωρώ πως του αξίζει τουλάχιστον αυτό. Άλλωστε, μετά από  το ατόπημά του, ας μη γελιόμαστε, ό,τι απόφαση κι αν έπαιρνε, θα βρίσκονταν κάποιοι να τον ψέξουν. Αν δεν άνοιγε το υπόγειο του Ρεξ ούτε και το βράδυ της Κυριακής, θα τον κατηγορούσαν για εμμονή μέχρι τέλους, δειλία, αναλγησία και ποιος ξέρει τι άλλο. Τώρα που το άνοιξε είναι βέβαιο πως θα θεωρηθεί παλινωδία το ότι επετράπη η αποψινή παράσταση, ενώ δεν έγιναν οι τρεις προηγούμενες.

Υπάρχει κάτι ακόμα που θα ήθελα να επισημάνω: ο Ανέστης Αζάς κι ο Πρόδρομος Τσινικόρης, υπεύθυνοι  της Πειραματικής Σκηνής, ήταν οι βασικοί άνθρωποι (μαζί με τη σκηνοθέτιδα Πηγή Δημητρακοπούλου) που εξετέθησαν αδίκως από το κατέβασμα της παράστασης, παρόλο που ήταν προφανές πως ποτέ δεν συμφώνησαν με αυτό. Όμως το βράδυ της Κυριακής επεσήμαιναν σε όλους τους τόνους πως η παράσταση έλαβε χώρα με απόφαση του Λιβαθινού, κι ότι εκείνος εξ αρχής είχε υποστηρίξει την πραγματοποίηση αυτού του εγχειρήματος. Βλέποντας τον τρόπο που όλοι «άδειαζαν» εαυτούς και αλλήλους σε αυτή την ιστορία αποποιούμενοι τις ευθύνες τους, θεωρώ πως η στήριξή τους στον άνθρωπο που τους ανέθεσε την Πειραματική Σκηνή είναι πράξη παλικαρίσια κι αξιέπαινη. Ως γνωστόν, άλλωστε, η ηθική παράγει και αισθητική…

Δεν έχω προλάβει, λόγω ηλικίας, την εποχή που η θέαση μιας θεατρικής παράστασης που ενοχλούσε την εξουσία αποτελούσε πράξη αντίστασης για όλους τους παρευρισκόμενους. Όμως το κλίμα που ζήσαμε τις στιγμές που προηγήθηκαν την έναρξη της παράστασης μας έδωσαν μια γεύση του πώς είναι να υπάρχει ένα αόρατο νήμα που ενώνει συντελεστές και κοινό σε μια ομοψυχία που κάνει την καρδιά να χτυπά γρηγορότερα. Για λίγο έστω, νιώσαμε την ομαδικότητα που η δική μου γενιά ποτέ ίσως δεν δοκίμασε, και που το πνεύμα των καιρών μοιάζει πλέον να αποθαρρύνει πάση θυσία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Χωρίς – όπως έχει επισημανθεί επανειλημμένα αυτές τις μέρες – να έχει πια καμιά σημασία το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αφού δεν ήταν αυτό που τέθηκε υπό αμφισβήτηση αυτές τις μέρες, αλλά το ίδιο το δικαίωμα ύπαρξής του, δύο–τρία πράγματα για την ίδια την παράσταση: σχετικά με τα επίμαχα ζητήματα, το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης βασίζεται στους Δίκαιους του Αλμπέρ Καμύ – λίγο αργά για να κατηγορήσει κανείς τον πρόωρα χαμένο νομπελίστα για φιλοτρομοκρατικές τάσεις. Το υπόλοιπο, αυτό που βασίζεται στο πόνημα του Σάββα Ξηρού, αναφέρεται αποκλειστικώς στις συνθήκες της νοσηλείας και ταυτοχρόνως ανάκρισής του στον Ευαγγελισμό, ζήτημα για το οποίο – αν δεν απατώμαι, γιατί οι σχετικές πληροφορίες στα ΜΜΕ είναι εξαιρετικά σπάνιες – η Ελλάδα έχει ήδη καταδικαστεί από τα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Ούτε κι αυτά μου φαίνονται πολύ ύποπτα για πρόθεση εξαγνισμού του Ξηρού. Οι ίδιες οι πράξεις ή οι προθέσεις της 17 Νοέμβρη, ουδέποτε εμφανίζονται ή συζητούνται. Αν η παράσταση είναι ένοχη για κάποιες πλημμεληματικές πράξεις, αυτές είναι καθαρά στο καλλιτεχνικό επίπεδο.

Αφ ενός, η έλλειψη επαρκούς χρόνου προετοιμασίας της παράστασης είναι δυστυχώς εμφανής τόσο στις ερμηνείες, όσο και στη σύνθεση των κειμένων που την αποτελούν. Αφ’ ετέρου, το ίδιο το εγχείρημα μοιάζει προβληματικό. Ο λόγος του Καμύ, αιχμηρός και πλήρης νοήματος σε κάθε φράση, δύσκολα συνδυάζεται με τις ημερολογιακές καταγραφές ενός βαρυποινίτη. Θα χρειαζόταν πολύ πιο περίτεχνη δουλειά στη δραματουργία, όπου βρίσκεται κι η αχίλλειος πτέρνα του εγχειρήματος, κι ενδεχομένως σκηνοθέτη πιο έμπειρο θεατρικά. Η εξαιρετική (και σεμνότατη) Πηγή Δημητρακοπούλου, έχει να παρουσιάσει λαμπρές δουλειές κυρίως στο χώρο των κινούμενων εικόνων… Κατά την ταπεινή άποψή μου λοιπόν, καλλιτεχνικά η απόπειρα δεν πέτυχε. Και λοιπόν; Καθήκον μιας Πειραματικής Σκηνής είναι να δοκιμάζει καινούρια πράγματα, ρηξικέλευθα, ριψοκίνδυνα και ενοχλητικά.  Κι από ότι θυμάμαι από τη σύντομη θητεία μου στο χώρο της επιστήμης, κανένα πείραμα δεν είναι υποχρεωμένο να πετύχει.

Κάτι ακόμα: πολλά ευτράπελα γράφτηκαν και ακούστηκαν σχετικά με την ομοιότητα του Σάββα Ξηρού με τον ηθοποιό που τον υποδύεται («ο Ξηρός επί σκηνής», «προκλητική αναπαράσταση» κλπ). Μόνο που ο συμπαθέστατος ηθοποιός Σήφης Πολυζωίδης δεν άλλαξε στο παραμικρό ούτε την κόμμωση των μαλλιών του, ούτε την εμφάνισή του για τη συγκεκριμένη παράσταση. Μπορεί κανείς να τον δει να περιφέρεται απαράλλαχτος και σε γνωστές, εμπορικές ελληνικές ταινίες. Τώρα, το γεγονός πως θυμίζει κάπως τον Ξηρό – σίγουρα περισσότερο από ότι οι άλλοι ηθοποιοί της παράστασης – απλώς σημαίνει πως η σκηνοθέτις έκανε σωστή επιλογή. Παραλλάσσοντας μια γνωστή φράση του Ντάστιν Χόφμαν, θα πω πως όταν αναζητείς έναν ηθοποιό για το ρόλο ενός κροκόδειλου, καλό είναι να μοιάζει με κροκόδειλο. Το να επιλεγεί κάποιος που μοιάζει με ρινόκερω θα σήμαινε σκηνοθετική ατζαμοσύνη. Και νομίζω πως ούτε ο πλέον κακόπιστος δεν θα κατηγορούσε την Πηγή Δημητρακοπούλου για κάτι τέτοιο…

Τέλος, για μένα υπάρχει σε αυτή την ιστορία κάτι εξίσου ανησυχητικό με τις απειλές κατά της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης. Αν εξαιρέσει κανείς τους καλλιτέχνες και μερικούς ορκισμένους φιλότεχνους, θεωρώ πως η κινητοποίηση ενάντια στο κατέβασμα της παράστασης ήταν σχετικά μικρή. Αφελώς σκεπτόμενος, θεώρησα πως αυτό το γεγονός ίσως ήταν μια αφορμή να εκφράσουν πολλοί την αντίθεσή τους σε όλα όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Όπως λέει όμως και στην παράσταση ένας από τους ήρωες των Δίκαιων του Καμύ, ο λαός σωπαίνει…